هر سال با شروع ماه محرم، بحث درباره موسيقي مذهبي آغاز مي‌شود و درنهايت بدون هيچ نتيجه‌اي به پايان مي‌رسد ‌در حالي‌كه ‌عموميت اين نوع موسيقي و همگاني بودن استفاده از آن، ضرورت توجه به اين نوع موسيقي و اساسا موسيقي مذهبي را گوشزد مي‌كند.
به گزارش همشهري ، متأسفانه با وجود قدمت چند صدساله موسيقي مذهبي و هنرهاي عاشورايي، هنوز بين كارشناسان موسيقي اين حوزه توافق حاصل نشده و بدعت‌گذاري‌هاي نسل جديد نيز هنوز به پايان نرسيده‌است. از سوي ديگر، مفهومي كه از موسيقي مذهبي در ذهن شكل مي‌گيرد، يك نوع موسيقي اندوه و غم است كه هميشه همزمان با ماه محرم و ايام سوگواري امام حسين(ع) از راديو و تلويزيون شنيده مي‌شود، در‌حالي‌كه غم و اندوه تنها يكي از جنبه‌هاي موسيقي مذهبي است و توجه بيش از حد به اين جنبه از موسيقي مذهبي است كه عده‌اي را به سوي بدعت‌گذاري سوق داده‌است. در اين ميان دستگاه‌هاي فرهنگساز و رسانه‌هاي گروهي در تعريف و ترويج موسيقي مذهبي درست مسئوليت مهمي به‌عهده دارند كه متأسفانه به‌جاي انجام اين مسئوليت، با بدعت‌گذاران همراه شده و از موسيقي مذهبي اصيل غافل مانده‌اند.
حاتم عسگري فراهاني، تعزيه‌خوان و پژوهشگر موسيقي مذهبي توجه بيش از حد به جنبه اندوه موسيقي مذهبي را يكي از آسيب‌هاي موسيقي مذهبي دانسته و مي‌گويد:«با وجود تأكيد دست‌اندركاران و كارشناسان موسيقي مذهبي متأسفانه تنها به يكي از جنبه‌هاي موسيقي مذهبي توجه شده و ساير ويژگي‌هاي اين نوع موسيقي مورد بررسي قرار نگرفته‌است.»
عسگري فراهاني، موسيقي عاشورايي را بارزترين نوع موسيقي مذهبي دانسته و درباره ويژگي‌هاي آن مي‌گويد:«موسيقي عاشورايي نيز صرفا به اندوه و غم خلاصه نمي‌شده و طي چند دهه گذشته تغيير شكل داده است. در حقيقت تعزيه‌خواني نيز صرفا اندوهناك نبوده و شور نيز داشته كه اين با ماهيت تعزيه‌خواني هماهنگ است.»
موسيقي عاشورايي نيز صرفا به اندوه و غم خلاصه نمي‌شده و طي چند دهه گذشته تغيير شكل داده است. در حقيقت تعزيه‌خواني نيز صرفا اندوهناك نبوده و شور نيز داشته كه اين با ماهيت تعزيه‌خواني هماهنگ استاين رديف‌دان و پژوهشگر موسيقي ايران از رشادت و شهادت به‌عنوان مهم‌ترين مفاهيم مذهبي ياد كرده و مي‌افزايد:«در فرهنگ اسلام و شيعه، رشادت و شهادت مفاهيم بسيار والايي هستند كه مي‌توان با كمك موسيقي آنها را به خوبي نشان داد. اما متأسفانه تا‌به‌حال اين مفاهيم در موسيقي مذهبي، با گريه و اندوه و غم بيان شده و همين يكي از آسيب‌هاي جدي موسيقي مذهبي ماست كه با اصل مذهب تناقض دارد، چرا كه در روايت‌ها آمده‌است كه شهدا، شادي‌كنان به ميدان جنگ مي‌رفتند اما ما با اندوه و غم از رشادت‌هاي آنها ياد مي‌كنيم.»
وي با بيان اينكه مجموعه موسيقي ايران ريشه مذهبي دارد، نوحه‌خواني را يكي از شاخه‌هاي موسيقي ايران دانسته و درباره آن مي‌گويد: «حتي پيش از اسلام نيز موسيقي ما زمينه و درون‌مايه مذهبي خاص خود را داشته اما با ورود اسلام و رواج مذهب تشيع، ‌شكل اين موسيقي تغيير كرده و به شكل امروز درآمده‌است.»
عسگري فراهاني صدا و سيما را مهم‌ترين رسانه براي ترويج مداحي و روضه‌خواني صحيح دانسته و درباره نقش اين رسانه مي‌گويد:«صدا و سيما به‌عنوان يك رسانه فرهنگساز موظف است موسيقي درست مذهبي را با كمك كارشناسان و دست‌اندركاران اين حوزه شناسايي كرده و نوع درست آن را در برنامه‌هاي خود پخش كند.»
هوشنگ جاويد، محقق و پژوهشگر موسيقي نواحي و مذهبي يكي از مشكلات موسيقي مذهبي در ايران را غلبه مفهوم اندوه بر رشادت دانسته و مي‌گويد:«متأسفانه وقتي از موسيقي مذهبي صحبت مي‌شود همه تصور مي‌كنند تنها نوحه‌ها و مرثيه‌ها موسيقي مذهبي هستند، در حالي‌كه اندوه تنها يكي از جنبه‌هاي موسيقي مذهبي است و در حقيقت موسيقي مذهبي هم شور دارد و هم سوگ. حتي اگر در زمينه اجراي اين دو شاخه( شور و سوگ) وارد شويم مي‌بينيم كه هركدام شاخه‌هاي زيباي ديگري نيز دارند. حتي گونه‌هاي آييني هر كدام بسيار پررنگ‌تر از گونه‌هاي ديگر است اما ما متأسفانه فقط به روضه‌خواني و نوحه‌خواني توجه داريم.»
جاويد ذكر را يكي از مهم‌ترين عناصر موسيقي مذهبي دانسته و مي‌گويد:«ذكر چندين جنبه دارد و هر كدام از اين ذكرها نيز با نغمه‌ها و آواهاي بسيار زيبايي همراهند اما كمتر به آن توجه شده، در‌حالي‌كه موسيقي مذهبي جهان اسلام و تشيع فقط به مرثيه و نوحه ختم نمي‌شود و شاخه‌هاي فراواني دارد؛ مانند ذكرخواني، توسل‌خواني، چاووش‌خواني، نعت‌خواني، حمد‌خواني، مناجات‌خواني و... كه حدود صد شاخه هستند. اما ما در غياب كارشناسان موسيقي فقط يك جنبه از موسيقي مذهبي كه اندوه و نوحه است را بيش از ساير جنبه‌ها مي‌شنويم.»
جاويد درباره ديگر مباحث مربوط به موسيقي مذهبي مي‌افزايد:«چندي پيش عيد غدير بود اما هيچ‌كدام از رسانه‌ها به مسئله غديريه‌خواني توجه نكردند، در‌حالي‌كه غديريه‌خواني بخش بسيار مهمي از موسيقي مذهبي ماست و مي‌شد به‌جاي پخش موسيقي مثلا شاد از اين نوع موسيقي مذهبي استفاده كرد.»وي يكي ديگر از عناصر موسيقي مذهبي را اضحي خواني دانسته و مي‌گويد:«ما پيش از اين موسيقي ويژه عيد قربان را داشتيم كه به آنها اضحي خواني مي‌گفتند.
متأسفانه وقتي از موسيقي مذهبي صحبت مي‌شود همه تصور مي‌كنند تنها نوحه‌ها و مرثيه‌ها موسيقي مذهبي هستند، در حالي‌كه اندوه تنها يكي از جنبه‌هاي موسيقي مذهبي است و در حقيقت موسيقي مذهبي هم شور دارد و هم سوگ.اين اضحي خواني از بين‌رفته و بيشتر بين تركمن‌ها و كردهاي غرب كشور باقي مانده چون به آنها توجه نشده و به جامعه معرفي نشده‌است، درحالي‌كه مي‌توان اطلاعات جامع و كاملي نيز از اين نوع موسيقي به‌دست آورد و جامعه هنرمندان را از اين بست و گرفت درآورد تا در هر مناسبت مذهبي دچار سردرگمي نشوند و كمتر به موسيقي مذهبي آسيب وارد كنند.»
جاويد همچنين مي‌گويد:«جالب است بدانيد كه يكي دو شركت خارجي كه وارد‌كننده اجناس به كشور ما هستند، چنان علامت‌هاي عزاداري را بزرگ كردند كه درنهايت منجر به حذف آنها شد. حتي همين شركت‌ها باعث شدند كه طبل‌هاي جديد و عجيبي وارد ايران شود كه درنهايت حذف آنها را به‌دنبال داشت. اين موضوع يكي ديگر از صدمه‌هايي است كه به موسيقي مذهبي وارد شده اما آسيب‌هاي آن مورد پژوهش قرار نگرفته‌است.»
جاويد به مسئله نظارت در موسيقي مذهبي اشاره كرده و مي‌گويد:« متأسفانه بر همه چيز به غيراز نوحه‌خواني‌ها نظارت مي‌شود و حتي توليداتي كه در زمينه موسيقي مذهبي به بازارارائه مي‌شود نيز مورد ارزيابي كارشناسان موسيقي مذهبي قرار نمي‌گيرد. به هر‌حال اين مسائل در موسيقي مذهبي بسيار مهم هستند و بايد مورد بررسي اهل هنر و فقه قرار گيرد تا يك توافق جدي حاصل شود و تكليف موسيقي مذهبي مشخص شود.»
اين پژوهشگر موسيقي همچنين معتقد است: « موسيقي در يك چرخه مبهم هنوز مورد سؤال است و مباني فقهي مسئله موسيقي هنوز مشخص نشده‌است. از نظر مباني فقهي تنها فتواي امام خميني(ره) درباره موسيقي است كه به هنرمندان اين حوزه اجازه فعاليت داده‌است. بعد از اين فتواي تاريخي نگرش جدي نسبت به موسيقي و نياز به اين هنر پذيرفته نشده و بيشتر جنبه تكنيكي و درون‌مايه ترانه‌ها مورد بررسي و سؤال قرار گرفته‌است.»
تنظيم براي تبيان : مسعود عجمي

tebyan.net