کشوري را در نظر بگيريد که هفت استان داشته باشد ، طبعا" هر استان براي خود شهرهايي داشته و هر شهر نيز داراي کوچه ها و خانه هايي است . اکنون با اين تصويربياييد نگاهي به موسيقي اصيل ايراني بيندازيم که داراي هفت دستگاه به نام هاي زير است : چهار گاه ، راست پنج گاه ، ماهور ، نوا ،همايون ، سه گاه و شوردستگاه ها داراي زير مجموعه هايي به نام نغمه يا مايه هستند مانند دستگاه شور که چهار نغمه به نام هاي بيات ترک ، افشاري ، ابوعطا و دشتي دارد و يا بيات اصفهانکه نغمه اي است از دستگاه همايون .

نغمه ها نيز زير مجمو عه هايي به نام گوشه دارند . به طور کلي موسيقي سنتي داراي حدود 490 گوشه است . برخي از گوشه ها در دستگاه هاي مختلف تکرار شده اند و همچنين ممکن است بعضي از گوشه ها داخل هيچ نغمه و مايه اي نبوده اما در عين حال درون يک دستگاه خاص موسيقي جاي داشته باشد ، مانند خانه اي که دور از شهر واقع شده و منتسب به شهر خاصي نباشد اما به هر حال در درون يک استان مشخصي قرار گرفته است .

هر دستگاه يا نغمه بيانگر حس و حال مخصوصي است، مثلا" قطعاتي که در سه گاه اجرا مي شوند بيشتربيانگر غم و اندوه ، گله و شکايت ازمعشوق ، درد هجران ،اميد واري دادن به خود و . . . است . به عنوان نمونه در اين دستگاه گوشه اي به نام مغلوب وجود دارد که اوج غم و اندوه را بيان مي کند . در دستگاه ماهور حالت وقار و آرامش وطمانينه و رسيدن به مطلوب و مژده ي وصل احساس مي شود . در دستگاه چهار گاه بيشتر حس حماسي القاء مي شود و در همايون ، صلابت و قدرت وآمريت به چشم خورده و قطعات اجرا شده در دستگاه شور ، آزادي و رهايي و دلدلدگي کامل به معشوق ديده شده ودردستگاه نوا که آرام ترين دستگاه موسيقي ايراني است آرامش و اطمينان و طمانینه موج می زند .