افشاریان

[فلفل نمك]

مقدمه

با تسلیم اصفهان در روز یازدهم محرم سال 1135 عمر سلسله ای که بیش از دو قرن زمام جامعه ایرانی را در اختیار داشت به سر آمد محمود غلزایی بر اریکه قدرت نشست . از میان رفتن حکومت مقتدر مرکزی واقعه دردناکی بود که مردم ایران را دچار اضطراب کرد و بحرانی عمیق و گسترده در سطح مملکت پدید آورد . خصوصا اینکه ساز و کارهای عمده حکومت ایران عصر صفوی همواره مواجهه با دو عامل نیرومند درونی بیرونی بوده و با فروپاشی حکومت مرکزی مقتدر مطامع همسایگان زورمند و م***** در چهار سوی مرزها تحریک شد .
عصیانگران افغانی از روش مملکتداری غافل بودند ، با اینکه به سبب اوضاع ناآرام و ضعف وسستی که در ایران به وجود آمده بود . عدم توان کافی و درک درست آنها از شیوه حکومتداری سبب شده که نتوانند حکومت نیرومندی را در ایران تشکیل دهند .

[فلفل نمك]

انحطاط سلسله صفوی و تزلزلی که در ارکان قدرت دوست و پنجاه ساله آن پدید آمد موجب بروز فتنه های بسیار در ایران گردید . هجوم افغانان و حاکمیت هفت ساله آنان بر ایران آشوبها و نابسامانیهای ناشی از آن ، قیام و طغیانهای محلی ، عدم کفایت و لیاقت بازماندگان صفوی هجوم و ***** دشمنان مرزی ، دوران انفجار آمیزی را در جامعه پدید آورد . در چنین شرایطی ظهور سردار نیرومند افشاریه تحولی را در جامعه پدید آورد . و باعث شد بار دیگر کشور ایران به مدت قلیل عظمت از دست رفته خورد زا باز یابد . روی کار آمدن سلسله افشاریه به رهبری نادر دگرگونی در ایران پدید آورد که این دگرگونیها عبادت بودند از : 1- شکست دادن افغانان واخراج آنها از ایران 2- پایان بخشیدن به هرج ومرجهای داخلی 3- سرکوب قیامها و شورشها 4- دفع تاخت وتاز دشمنان در مرزها 5- توسعه قلمرو و ایجاد یک امپراطوری وسیع 6- به دست آوردن ثروت و خزاین وسیع از طریق غنائم جنگها لشکرکشیها اما این امپراطوری وسیع عمر چندانی نداشت و رونق و شکوه آن خیلی موقتی بود . اقدامات ناسنجیده اواخر عمر نادر ، فعالیتهای نادرست و سوء رفتار اطرافیان نادر و قیامها ی و شورشهای آنان سبب شد که قدرت وسیعی که نادر بدست آورده بود از هم بپاشد .جانشینان نیز به دلیل ناتوان بودن در امر کشورداری و رقابت شدید میان آنهای مدت خیلی کوتاهی حکومت کردند . اگر چه ظهور سلسله افشاریه سبب شد که بار دیگر عظمت ایران تجدید شود . اما کشتارها و قتل و غارتهای به وجود ‌آمده در اواخر این سلسله و ناامنیها و آشوبها عواقب سنگینی را برای جامعه ایران بار آورد که با ظهور اسلام سلسله زندیه منجر شد .

[فلفل نمك]

شاخصه های مهم سلسله افشار اگر چه سلسله افشار عمربسیار کوتاهی داشت اما از چند نظر حائز اهمیت بود . 1- با سقوط امپراطوری بزرگ صفویه سلسله افشار توانست بار دیگر قدرت از دست رفته ایران را احیا کند . 2- دوران زمامداری نادر گر چه سرشار از آشوب قیام بود ، اما دلیریها و رشادتهای نادر باعث شد که نظم امنیت موقتی خیلی کوتاه بر کشور حاکم شود . 3- در این دوران بر اثر رشادتهای و جسارتهای نادر کشور ایران از نظر وسعت به مرزهای طبیعی و باستانی خود رسید . 4- دوران حکومت سلسله افشار عموما و زمامداری نادر خصوصا ، همواره دوره درگیری و نبرد با عثمانیها بود که عموما با پیروزی نادر تمام شد . ,br>5- در این دوره نظم اداری و حکومتی ادامه سیستم دیوانسالاری صفویان است. 6- این دوره از جهت مذهبی ، و خصوصا تسامح و تساهل مذهبی نادر حائز اهمیت است . 7- از آنجائیکه حکومت نادر به شمشیر شکل گرفت ، ارتش در این دوره جایگاه مهمی داشت . 8- در این دوره نظام اقتصادی و کشاورزی ایران به شکل خاصی رشد می کند. دوران حکومت افشاریه بعدها زندیه از جهت مناسبات خارجی ، ادوار مهمی در ایران به حساب می آین

[فلفل نمك]

مراحل مختلف حکومت افشاریان از میان رفتن قدرت مرکزی ایران ، کشور را درحالتی از نابسامانی و هرج و مرج کامل فرو برده بود مدعیان مختلف حکومت ، در نواحی مختلف ، سعی داشتند به گرد آوردن طرفدارانی حکومتی ممحلی تشکیل دهند ، یعنی از مدعیان ، از اواخر دوره صفویه شروع به تشکیل حکومت محلی ، برای خود کرده بودند. فشارها و قتل غارتهای افغان در نواحی مرکزی سبب بالا گرفتن نارضیاتی در میان مردم شد ، همچنین عدم توانایی و کار آمدی حاکمان یاغی افغان در امر حکومت و دولت ناملایمات بسیاری را از سوی مردم به وجود می آورد این نکته یعنی شورشها و قیامهای داخلی هجوم و ***** دشمنان خارجی را به مرزهای کشور فراهم می کرد از طریق لطمات جبران ناپذیر به هیثیت سیاسسی دولت و ملت ایران وارد می شد . در این زمان تنها یک سردار نیرومند و دلیر بود که می توانست با رشادتهای ئ جسارتهای خود به این اوضاع آشفته پایان بخشد و بار دیگر امپراطوری از دست رفته ایران را تجدید کند . اگر چه این سردار قوی خیلی زود خانه خود ساخته را خراب کرد . اما ورود او به صحنه تاریخ نه تنها کشور ایران را از دست یاغیان افغان نجات داد بلکه با ظهور حکومتهای بعد از وی دوران سلطه اجنبی بر ایران خاتمه یافت . مراحل مختلف حکومت سیاسی افشاریه : برای شناخت حکومت افشاریه آنرا باید که سه مرحله یا دوره تقسیم کرد : 1- از سقوط صفویان تا تاجگذاری نادر( 1135 – 1148 ه ) { زمینه های شکل گیری } 2- عصر زمامداری نادر یا عهد نثبیت و استواری و شکوه و اوج سلسله افشاریه ( 1148 – 1159 ه . ) 3- دوره جانشینان نادر یا فروپاشی و افول سلسله افشاریه ( 1159 –1160 )

[فلفل نمك]

مرحله اول افشاریه مقدمه با تسلیم اصفهان در روز یازدهم محرم سال 1135 عمر سلسله ای که بیش از دو قرن زمام جامعه ایرانی را در اختیار داشت به سر آمد محمود غلزایی بر اریکه قدرت نشست . از میان رفتن حکومت مقتدر مرکزی واقعه دردناکی بود که مردم ایران را دچار اضطراب کرد و بحرانی عمیق و گسترده در سطح مملکت پدید آورد . خصوصا اینکه ساز و کارهای عمده حکومت ایران عصر صفوی همواره مواجهه با دو عامل نیرومند درونی بیرونی بوده و با فروپاشی حکومت مرکزی مقتدر مطامع همسایگان زورمند و م***** در چهار سوی مرزها تحریک شد . عصیانگران افغانی از روش مملکتداری غافل بودند ، با اینکه به سبب اوضاع ناآرام و ضعف وسستی که در ایران به وجود آمده بود . عدم توان کافی و درک درست آنها از شیوه حکومتداری سبب شده که نتوانند حکومت نیرومندی را در ایران تشکیل دهند . به همین دلیل پس از سقوط صفویه ، ایران که توان یک حاکم بی تدبیر بیگانه را بر خود نداشت ، صحنه ناآرامیها و ناملایمات بسیاری گردید . شورشهای متعدد داخلی و قیامهای مردان گروهای مختلفی که به هواداری از دفاع کشور و تشکیل حکومت متمرکز ، در مناطق مختلف کشور روی داد پای دشمنان ایران را همیشه در انتظار تعرض به مرزهای ایران بودند فراهم کرد . به طور کلی بررسی حوادث سیزده ساله یعنی از سسقوط اصفهان 1135 تا سال تاجگذاری نادر شاه به سال 1148 را که سرشار از بحرانهای متعددی باشد را باید در دو بخش داخلی و خارجی تبیین كرد

[فلفل نمك]

قیام سید احمد غلبه افغانان سنی مذهب برای مردمی که مذهبی شدید داشتند تحمل ناپذیر بود . بی کفایتی محمود افغان و پسرش اشرف افغان راه را برای مبارزه کسانی که رشادتی در خود می دیدند فراهم کرد . از جمله این مبارزلان سید احمد ، از نوادگان میرزا داود ، که متولی آستان قدس بود می باشد . 1. سید احمد ابتدا به هواداری از تهماسب دوم برخاست ، اما چون وی را ناتوان و عیاش دید خود در صدد قبضه قدرت برآمد . 2. وی قیام خود را از اصفهان شروع کرد ، برای تدارک پشتیبان به فارس ، کرمان رفت و پس از درگیریا به حاکم محمد در شیراز توانست نیرویهایی گرد خود جمع کند 3. اما سرانجام ، عدم حمایت تهماسب دوم صفوی از وی و وفادار نبودن پیروانش به وی و همچنین ریشه دار نشدن قیامش در میان مردم و شکستهایی که سید احمد از طرف سرداران افغان در سیستان و کرمان ، مرتکب شد . سرانجام موجب شکست قیامش گردید . 4. اشرف افغان پس از دستگیری سید احمد وی را به اصفهان کشاند و گردن زد (1140 )

[فلفل نمك]

قیام ملک محمود سیستانی 1- شورش ملک محمود سیستانی در اواخر دوران آشوب صفویه روی داد. 2- این شورش که د رسال 1133 اتفاق افتاد و به سال 1139 سرکوب شد حاکی از یک نوع بی اعتنایی به دستگاه حکومت صفوی و ادعای تشکیل قدرت جدید بود . 3- با سقوط صفویان و ناآرامیهای پس از آن داعیه جهانگیری ملک محمود افزایش یافت . 4- او ابتدا نیشابور را تصرف کرد و در مشهد تاج پادشاهی بر سر نهاد و سکه به نام خود زد و رسما جلوس کرد . 5- پس از این اعمال ، در صدد مطیع کردن امرای دور و نزدیک خود برآمد و در این زمان به نادر قلی بیگ آشنا شد. 6- در ابتدا میان ملک محمود و نادر دوستی و همکاری به وجود آمد اما دیری نگذشت که این دوستی به دشمنی بدل شد و سبب سقوط ملک محمود گردید. 7- تهماسب میرزا صفوی که در این زمان در صدد جمع آوری سپاه و ضبط موروثی بود با کمک حامیان جدیدش از جمله فتحلیشاه قاجار و نادر قلی خان افشار به مشهد لشکر کشید . 8- در این لشکر کشی بود که نادر جهت فراهم کردن زمینه استقلال خود ، رقیب خود فتحلیشاه را کشت و با رشادتی که از خود نشان داد ملک محمود را شکست داد

[فلفل نمك]

اشرف افغان چون به نقش مدعیان کوچک داخلی در روزگار درخشش نادر افشار اشاره کردیم جا دارد به احوال اشرف افغان که مدعی اساسی و عمده حکومت پس از فوت محمود افغان بود بپردازیم . 1- اشرف افغان پس از محمود قدرت را به دست گرفت 2- اشرف افغان ابتدا کوشید اعتماد عامه مردم ایران به ویژه اصفهان را به نحوی به خود جلب کند تا به حکومت او راضی شوند و او را جانشین صفویان قلمداد کنند. 3- او تدبیری اندیشید که با تهماسب میرزا ملاقات کند و با نیرنگی که او را معدوم کند . 4- اما کمک عده ای از رجال و بزرگان ایران ، باعث نجات تهماسب میرزا گردید و وی به مازندران گریخت . 5- اوضاع ایران د راین زمان سخت چشمگیر است ، افغانان در قسمت شرقی و مرکز حکومت می کنند ، تهماسب میرزا در مازنداران به انتظار قوای کمکی از هر طرف نشسته و عثمانیها نیز غرب و شمال غرب را تصرف کرده اند . 6- در این زمان اشرف افغان از دولت عثمانی خواست نیروهای خود را از غرب ایران خارج کند و همچنین به سنی مذهبان افغانی برای سرکوب شورشیان در داخل ایران کمک کنند . 7- دربا عثمانی پیشنهاد وی را نپذیرفت و سرانجام مخاصمات میان ترکهای و افغانها به سال 1139در شمال غرب ایران شروع شد و در نهایت منجر به جنگ میان دو گروه گردید . 8- در این نبرد چون سپاهیان ایرانی به فرماندهی سردار خود یعنی نادر قلی ، چون ضعف نیروهای اشرف افغان را مشاهده کردند وارد نبرد با عثمانیها شدند 9- دراین نبرد نادر قلی و سپاهیانش نه تنها نیروهای عثمانی را عقب راندد بلکه تعدادی از توپهای افغانان را نیز متصرف شدند 10- اشرف افغان که خود را در مقابل سردار ایران ناتوان دید از اصفهان به شیراز گریخت . 11- نبرد خونینی میان دو سردار در زرقان درگرفت که با پیروزی نادر منجر شد . 12- بعد از این پیروزی اشرف افغان به قندهار گریخت و باقیمانده پیروانش به نادر پیوستند.

[فلفل نمك]

شاه طهماسب دوم برای اطلاع یافتن از نحوه قدرت گیری نادر قلی ابتدا باید که به شناخت تهماسب میرزا دوم پرداخت زیرا که بسیاری از تلاشهای اولیه نادر به گرد او چرخید و او بودکه دست نادر را گرفت و به عرصه تاریخ کشانید. 1- تهماسب میرزا از آخرین بازماندگان صفوی بود که پس از سقوط آن دولت در صدد قدرت یابی مجدد بود . 2- تهماسب میرزا از حمله افغانان جان سالم به در برده بود و به قزوین گریخته بود .>br>3- در قزوین ، توانست با کمک بسیاری از وفاداران به حکومت صفویه سپاهی تشکیل دهد حتی ادعای پادشاهی کرد و به تخت پادشاهی نشست . 4- د راین زمان روسها از ناآرامیها و آشوبهای داخلی ایران استفاده کرده قسمتهایی از سواحل شمال ایران و دریای خزر را تصرف کردند . 5- دولت عثمانی برای اینکه از تصرف شمال ایران به دست رقیب خود ، روسها ، جلوگیری کند به تهماسب میرزای آواره اعلام جنگ داد . 6- با پیشروی ترکان به غرب و آذربایجان تهماسب وحشت زده به تهران و از تهران به ما مازندران و استرآباد گریخت . 7- در مازندران بود که به طور غیر مترقبه با فتحعلیخان قاجار ، سردودمان قبیله قاجار آشنا شد و از وی تقاضای کمک کرد . 8- د راین زمان چون تهماسب میرزا برای اولین باز خواست قدرت از خود رشادت نشان دهد ، با همراهی نیروی فتحعلیخان قاجار جهت سرکوبی ملک محمود عازم خراسان شدند . 9- د ر خلال این سفر ، نادر قلی بیگ که صاحب نیروی کافی و مشهور به دلاوری درمیان قبایل خود بود بدو پیوست . 10- نادر قلی در این زمان چون سردار دیگر تهماسب میرزا نیرومند دید ، برای اینکه از دغدغه های آینده آسوده باشد وی را با نیرنگی سرکوب کرد . 11- نادر پس از میان برداشتن رقیب خود ، شاه را( تهماسب میرزا ) را متقاعد کرد که زمام امور را کاملا به دست وی بسپارد ( این پیشنهاد با توجه به ضعف روحی تهماسب میرزا طبعا مقبول واقع شد )0 12- نادر توانست به سال 1139 پس از یک محاصره کوتاه مدت ملک محمود را شکست داد مشهد را به تصرف خود در آورد . 13- از این زمان 1139 تا پایان کار تهماسب میرزا 1145 نارضایتی و مبارزه میان طرفداران طهماسب و نادر شروع شد ( زیرا وزیران تهماسب خیلی زود از مطامع خود پسندانه و سودجویانه نادر مطلع شدند ) . 14- نادر پس از تسخیر مشهد به سرکوبی فتنه گران خراسان که به تحریک تهماسب علیه او طغیان می کردند پرداخت . 15- در این زمان اشرف افغان که از حریف نیرومند مطلع شد در صدد سرکوبش برآمد . 16- همچنانکه ذکر شد نادر طی نبرد در مهماندوست دامغان و سردره خوار و نهایتا مورچه خورت اصفهان اشرف را منحزم کرد . 17- در این زمان تهماسب میرزا به هوار نادر در تهران به سر می برد و طبق تعهدی ناگزیر مناطق خراسان ، گرمان و مازندران با به رسم تیول در اختیار نادر گذاشته بود . 18- در این زمان نادر توانست به طور کامل غائله افغانان پایان بخشد و تمامی مناطق جنوب را تصرف کند . 19- تهماسب از پیشرفتهای نادر خشنود شد ، خلعت و تاجی گرانبها و فرمان حکومتهای خراسان ، گرگان ، مازندران ، سیستان ، کرمان ، بلوچستان برای وی فرستاد. 20- نادر توانست پس از سرکوبی افغانان تمامی نقاط غرب و شمال غرب که توسط ترکان تصرف شده بود به تصرف خود در آورد . 21- دربار صفوی که با کمک سردار نیرومندی ، اینکه زرق و برق خود را بازیافته بود در صدد برآمد که هم برای اینکه خود را از نفوذ نادر بیرون آورد و هم ابهت خود را به نمایش گذارد ، جنگ با عثمانیها را از سر گیرد . 22- متعاقب این عمل جنگی میان تهماسب میرزا و عثمانیها درگرفت به شکست تهماسب میرزا شد و تمامی سرزمینهای غربی و شمال غربیک که نادر از عثمانیهای پس گرفته بود بار دیگر به تصرف آنها در آمد . 23- شکست تهماسب میرزا از ترکان و معاهده صلحی که میان آنها منعقد شد نادر را سخت عصبانی کرد و این صلح تحمیلی رانپذیرفت . 24- این اقدام تهماسب میرزا سبب خلع وی از پادشاهی و به قدرت گرفتن نادر منتهی شد امضا كاربر

[فلفل نمك]

بحران های خارجی در عصر نادر ایران پس از عصر صفوی ناملایمات بسیاری را متحمل شد . شورشها و قیامهای خونین داخلی پای دشمنان خارجی را به مرزهای ایران باز کرد . در این زان علاوه بر نگرانیهای نادر از مرزهای غربی و هجوم دولت عثمانی ، عنصر ثالثی نیز به عرصه *****ات مرزهای ایران اضافه شد و آن دولت روسیه بود . در این جا ما ابتدا به نحوه درگیریهای نادر قلی بیگ با عثمانیها می پردازیم ، سپس به جریان آغاز *****ات روسهای در شمال و سواحل دریای خزر می پردازیم . الف : ناآرامیها خارجی پس از عصر صفوی ناشی از *****ات عثمانیها در مرزهای غربی 1- دولت عثمانی از دوران صفویان همواره مرزهای غربی و شمال غربی ایران را ***** قرار میداد . 2- با سقوط سلسله صفویه و عدم حکومت مرکزی عثمانیها کلیه نواحی غرب و شمال غرب یعنی آذربایجان ، همدان ، کرمانشاه را تصرف کردند . 3- در این زمان نادر قلی بیگ توانسته بود رقبای داخلی خود را سرکوب کند با سپاه قبیله ای نیرومندی که در اختیار داشت *****ات عثمانیها را سرکوب کرد . 4- رقابت میان دولت عثمانی و دولت تازه وارد روسیه در مرزهای شمالی ایران به نادر د رعقب راندن هر دو رقیب کمک کرد . ب: آغاز توسعه طلبی روسها در مرزهای ایران قبل از تشکیل سلسله افشاریه 1-سقوط سلسله صفویه در ایران همزمان بود با ظهور امپراطور بزرگ روس یعنی پطر کبیر . 2- سیاستهای توسعه طلبانه پطر کبیر در جهت دست یافتن به آبهای گرم ، روسهای را به فکر مداخله در دریای خزر هموار کردند . 3- عدم حکومت مقتدر د رایران و آشوبهای داخلی راه نفوذ روسها رابه مرزهای شمالی سواحل دریای خزر هموار کرد . 4- در این زمان میان روسها و عثمانیها تصرف در نواحی شمال و غربی و غرب ایران منازعاتی به وجود آمد . 5- اگر چه روسها سعی کرده بودند با پیشنهاد کمک به تهماسب دوم در جهت بیرون کردن افغانان از ایران موقعیت خود مستحکم کنند . اما ظهور نادر و دلاوریهاهی وی در سرکوب افغانان ، حوادث جدیدی را به وجود آورد .