... نگاهى به حديث غدير ...
بسم اللّه الرّحمن الرّحيم
الحمد للّه ربّ العالمين، والصّلاة والسّلام على سيّدنا ونبيّنا محمّد وآله الطيّبين الطّاهرين، ولعنة اللّه على أعدائهم أجمعين من الأوّلين والآخرين.
پيش گفتار
از حديث هايى كه همواره مورد توجّه انديشمندان بوده «حديث غدير» است. حديث شريفى كه در سايه اهتمام خداى سبحان، پيامبر اكرم صلى اللّه عليه وآله،
ائمّه اطهار عليهم السلام و بزرگان صحابه داراى جايگاه ويژه اى بوده است. از اين رو انديشمندان اسلامى در قرون متمادى به آن پرداخته اند.
در قرآن كريم مى خوانيم:
(يا أيُّهَا الرَّسُوْلُ بَلِّغْ ما اُنْزِلَ إلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ) 1
اى پيامبر! آن چه از جانب پروردگارت بر تو نازل شده است، به مردم ابلاغ كن.
اين آيه كريمه از آيات مربوط به «روز غدير» است. خداوند متعال پيش از اين آيه مى فرمايد:
(وَلَوْ أَنَّ أَهْلَ الْكِتَابِ آمَنُوا وَاتَّقَوْا لَكَفَّرْنَا عَنْهُمْ سَيِّئَاتِهِمْ وَلاََدْخَلْنَاهُمْ جَنَّاتِ النَّعِيمِ* وَلَوْ أَنَّهُمْ أَقَامُوا التَّوْرَاةَ وَالإِنْجِيلَ
وَمَا أُنْزِلَ إِلَيْهِم مِن رَبِّهِمْ لاََكَلُوا مِن فَوْقِهِمْ وَمِن تَحْتِ أَرْجُلِهِمْ مِنْهُمْ أُمَّةٌ مُقْتَصِدَةٌ وَكَثِيرٌ مِنْهُمْ سَاءَ مَا يَعْمَلُونَ) 2
و اگر اهل كتاب ايمان مى آوردند و تقوا پيشه مى كردند، گناهان آنان را مى بخشيديم و آنان را در بهشت پرنعمت وارد مى ساختيم. و اگر آنان به تورات و انجيل و آن چه از پروردگارشان بر آن ها نازل شده برپا مى داشتند، به طور حتم از نعمت هاى آسمانى و زمينى برخوردار مى شدند. عدّه اى از آنان مردمانى معتدل و ميانه رو و بسيارى از آنان بدكردارند.
هم چنين در آيه بعد از آيه غدير مى فرمايد:
(قُلْ يَا أَهْلَ الْكِتَابِ لَسْتُمْ عَلَى شَيْء حَتَّى تُقِيمُوا التَّوْرَاةَ وَالإِنْجِيلَ وَمَا أُنْزِلَ إِلَيْكُمْ مِن رَبِّكُمْ
وَلَيَزِيدَنَّ كَثِيراً مِنْهُم مَا أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِن رَبِّكَ طُغْيَاناً وَكُفْراً فَلاَ تَأْسَ عَلَى الْقَوْمِ الْكَافِرِينَ);3
(اى پيامبر!) به اهل كتاب بگو: شما هيچ جايگاهى (نزد خدا) نداريد مگر اين كه تورات، انجيل و آن چه را كه از جانب پروردگارتان بر شما نازل شده برپا داريد، ولى به يقين آن چه بر تو از سوى پروردگارت نازل شده بر طغيان و كفر بسيارى از آنان مى افزايد. بنا بر اين بر حال قوم كافر افسوس مخور!
گرچه آيه غدير در سياق آيه هايى است كه خداوند اهل كتاب را مورد خطاب قرار داده است; ولى به طور كامل و بدون كم و كاست قابل تطبيق بر امّت رسول خدا صلى اللّه عليه وآله نيز مى باشد. به اين بيان كه اگر امّت اسلام ايمان آورده و تقوا پيشه مى كردند، همانا گناهانشان را مى بخشيديم و آنان را در بهشت پرنعمت وارد مى كرديم. اگر آنان به دستورات قرآن و سخنان رسول خدا صلى اللّه عليه وآله به طور كامل عمل مى نمودند و آن چه را كه در قرآن درباره امير مؤمنان على عليه السلام و اهل بيت طاهرين عليهم السلام نازل شده است بر ديده نهاده و با جان و دل مى پذيرفتند، به طور حتم از نعمت هاى آسمانى و زمينى بهره مند مى شدند، و از امّت اسلام نيز برخى معتدل و ميانه رو و بسيارى بدكردارند.
به تعبير ديگر، خداوند متعال پيش از آيه غدير مى فرمايد:
(وَلَوْ أنَّهُمْ أقَامُوا التَّوْرَاةَ وَالإِنْجِيلَ);
و اگر اهل كتاب تورات و انجيل را اقامه مى كردند.
و بعد از آيه غدير مى فرمايد:
(قُلْ يَا أَهْلَ الْكِتَابِ لَسْتُمْ عَلَى شَيء حتّى تُقِيْمُوا التَّوْرَاةَ والإنْجِيْلَ وَمَا أُنْزِلَ إِلَيْكُمْ مِن رَبِّكُمْ);
بگو اى اهل كتاب! شما هيچ جايگاهى (نزد خدا) نداريد مگر اين كه تورات، انجيل و آن چه را كه از جانب پروردگارتان بر شما نازل شده برپا داريد.
با اين وجود مى فرمايد:
(لَيَزِيْدَنَّ كَثيراً مِنْهُمْ ما اُنْزِلَ إلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ طُغْياناً وَكُفْراً فلا تَأْسَ عَلَى القَوْمِ الكافِرِين);
ولى به يقين آن چه بر تو از سوى پروردگارت نازل شده بر طغيان و كفر بسيارى ـ از اين امت ـ مى افزايد. بنا بر اين بر حال اين قوم كافر افسوس مخور!
با تطبيقى كه گذشت، ترجمه اين فراز از آيه چنين خواهد بود:
آن سان كه اهل كتاب پيش از نزول قرآن مأمور به عمل كردن به كتاب هايشان بودند ـ يهوديان مأمورند به تورات عمل كنند و نصرانى ها به انجيل ـ
مسلمانان نيز موظّف اند كه به كتاب خدا و سنّت پيامبرشان پايبند باشند كه با التزام عملى به كتاب و سنّت، بركات آسمان و زمين بر آنان خواهد باريد;
ولى افسوس كه آن چه از جانب خداوند متعال بر رسول خدا صلى اللّه عليه وآله نازل شد، به جاى آن كه در عمل به دستورات قرآن و سنّت پايبند شوند،
بر طغيان و كفر آنان افزود!
بنا بر اين در ميان آياتى كه خداوند متعال بر پيامبر خدا صلى اللّه عليه وآله فرو فرستاده، واقعه غدير از جلوه خاصّى برخوردار است;
چرا كه خداوند متعال در آيه ابلاغ (واقعه غدير) با بيانى قاطع و خطابى توأم با تهديد، رسول برگزيده خويش را مخاطب قرار مى دهد و مى فرمايد:
(يا أيُّهَا الرَّسُوْلُ بَلِّغْ ما اُنْزِلَ إلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ وَإنْ لَمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ);4
اى پيامبر! آن چه از پروردگارت بر تو نازل شده است به مردم برسان و اگر چنين نكنى، رسالت او را انجام نداده اى.
شاهد ديگر بر مسأله نصب اميرالمؤمنين عليه السلام به جانشينى پس از رسول اكرم صلى اللّه عليه وآله، سخن خود رسول خدا است
كه در خانه حضرت ابوطالب عليه السلام مطالبى در اين باره فرمود كه به «حديث يوم الاِنْذار» و يا «حديث الدّار» معروف شد.5 پيامبر در آن روز چنين فرمود:
أمرني ربّي بأن اُبلّغ القوم ما اُمرت به، فضقت بذلك ذرعاً حتّى نزل جبرئيل وقال: إن لم تفعل لم تبلّغ ما اُرسلت به;6
پروردگارم به من امر فرموده است كه آن چه را كه مأمور به آن شده و براى آن فرستاده شده ام به مردم برسانم (و از اين كه مبادا مردم انكار كنند) از اين فرمان دلتنگ شدم، تا اين كه جبرئيل نازل شد و از جانب خداوند چنين فرمان آورد كه اگر آن چه را مأمور به تبليغ آن شده اى انجام ندهى، مأموريّت و رسالتى را كه بدان برانگيخته شده اى انجام نداده اى.
بنا بر آن چه بيان شد، شواهد بالا به ويژه داستان خانه ابوطالب عليه السلام و نيز شواهد بسيار ديگرى كه در جاى خود آمده، بيان گر اين است كه ابلاغ امامت اميرالمؤمنين عليه السلام و خلافت نخستين امام شيعيان، از مهم ترين امورى بود كه رسول خدا صلى اللّه عليه وآله از آغاز دعوت تا واپسين لحظات زندگى خويش، از طرف خداوند متعال به آن مأمور بوده است; چرا كه آيه تبليغ در سوره مائده است و اين سوره به اتفاق نظر همه مسلمانان آخرين سوره از قرآن است كه نازل شده است.
قُرْطُبى در تفسير خود، به صراحت ادّعاى اجماع مى كند كه سوره مائده، آخرين سوره اى است كه نازل شده و برخى از آيات آن نيز در حجّة الوداع نازل شده است.7
همان طور كه در روايات شيعه نيز به اين مطلب تصريح شده است.
با وجود چنين اجماع و نصّى، رسول خدا صلى اللّه عليه وآله در تمام دوران رسالت مبارك و خجسته خود، در كنار فراخوانى مردم به ايمان به خداى تعالى و رسالت خويش، آنان را به خلافت بلا فصل اميرالمؤمنين عليه السلام پس از خودش دعوت فرموده و اين امر الهى را به آنان ابلاغ مى نمود.
حديث غدير، از جهات متعددى داراى عظمت و جلالت است كه به برخى از آن ها اشاره مى نماييم:
1 . شرايط خاصّى كه پيامبر خدا صلى اللّه عليه وآله خطبه غدير را در آن شرايط ايراد فرموده است.
2 . سخنانى كه در ضمن اين خطبه از زبان پيامبر خدا صلى اللّه عليه وآله جارى شده است، بدون هيچ گونه شكّ و شبهه اى از نظر فنون زبان عرب دلالت بر امامت اميرالمؤمنين عليه السلام مى نمايد.
3 . آياتى از قرآن كريم كه درباره واقعه غدير نازل شده است.
گفتنى است كه عدّه بسيارى از انديشمندان در ماندگارى و نقل و نشر اين حديث شريف متحمّل زحمات طاقت فرسايى شده اند;
همان گونه كه منكران آن نيز در ردّ، كتمان و بى اهميّت جلوه دادن اين حديث از هيچ كوششى فروگذار نكرده اند.
ما در اين پژوهش به طور گذرا حديث غدير را در سه بخش بررسى خواهيم كرد:
1 . نگاهى به متن حديث غدير;
2 . كوشش هايى در اثبات حديث غدير;
3 . تلاش هايى ناكارآمد براى بى اعتبار كردن حديث غدير.
سيّد على حسينى ميلانى
پاسخ با نقل قول
