تاريخچه تكثير وپرورش ماهي در دنيا و ايران

پرورش ماهي به صورت مصنوعي در كشور چين آغاز شد وسابقه پرورش در اين كشور به بيش از 3 هزار سال قبل در منطقه (ين ديناستي) مربوط مي شود(1137 تا1400 سال قبل از ميلاد) وحدود 460 سال قبل از ميلاد در منطقه (وارينگ كينگ دام) پرورش ماهي تا حد خوبي توسعه يافته بود. فان لي اولين فردي بود كه اصول پرورش ماهيان آب شيرين را تدوين كرد.


با وجود سابقه طولاني پرورش ماهي در استخر, سابقه تكثير مصنوعي ماهيـان كوتاه است. اولين گام در لقاح مصنوعي به وسيله دانشمند آلماني لدويك يا وبي (1711-1784)برداشته شد. او از ماهي ماده ونر قزل آلاي آماده بصورت جداگانه تخم واسپرم به دست آورد وآن ها را با هم مخلوط كرد كه اين اولين لقاح مصنوعي تخم ماهي بود. در مورد ماهيـان پرورشي گرمابـي در سال 1930 مولـدين آماده از محل هاي تخم ريزي طبيعي صيد ولقاح مصنوعي داده شدند. ولي القاء تخم ريزي به مولدين با روش تزريق , در سال 1934 به وسيله زيست شناسان برزيلي آغاز شد و بعد در آسيـا واروپـا وآمريكاي شمالي توسعه يافت. در سال 1958 مولـدين كپور نقره اي وسرگنده پرورش يافته در استخرهاي خاكي با تزريق عصاره غده هيپوفيز ماهي كپـور معولي به صورت مصنوعي تكثيـر شدند ودر حال حاضر مولـدين ماهيـان مختلف با استفاده از هورمـون هاي مصنـوعي وغده هيپوفيز ماهيان در سطح وسيع مورد تكثير مصنوعي قرار مي گيرند.


با توجه به قدمت پرورش ماهي در دنيا , اين فعاليت در ايران با تكثير تاسما هيان در سال 1301 وپرورش ماهي قزل آلاي رنگين كمان از سال 1338 آغاز شده است. رشد اقتصادي و صنعتي وهمچنين لزوم تغذيه جمعيت رو به افزايش وكيفيت برتر پروتئين آبزيان در مقايسه با ساير گوشت ها , موجب افزايش توجه به آبـزيان وصيد در درياها ومنابع آبي شد ودر نتيجه كاهش ذخاير آب ها را به دنبال داشت. بنابراين براي دستيابي به برابري توليد باتقاضا وبهره برداري مناسب از ذخاير چاره اي جز روي آوردن به پرورش آبـزيان در محيط هاي قابل كنترل وهمچنين تكثير انواع ماهيان به منظور رهاسازي وبازسازي ذخاير نبود. بدين منظور سازمان شيلات ايران اقدام به احداث اولين ايستگاه بررسي تكثير و پرورش كپور ماهيان پل آستانه در سال 1347-1348 كرد. پس از آن نيز مجتمع تكثير و پرورش تاسماهيان سد سنگررشت در سال 1350 به بهره برداري رسيد. با توجه به استعداد مناطق مختلف هزاران مزرعه پرورش ماهي در سطح كشور فعال است.
دور نمای ایجاد آبزی دان
شواهد تاریخی نشان می دهد که اهلی کردن حیوانات قبل از شروع کشاورزی توسط انسان اولیه معمول گردید و شاید اولین همدم آدمی سگ بوده.
گر چه دور نمای بسیار دقیقی از نگهداری انواع ماهی به صورت تزئینی توسط انسان در دست نیست با توجه به این می توان گفت که از هزاران سال قبل در چین ماهی ها را به عنوان یک حیوان خانگی نگهداری می کردند.
اولین کتاب در باره ی ماهی ها با نام ماهی های قرمز در قرن 16 میلادی توسطchang chi-en-te s نگاشته شد.
این نویسنده بیشتر در مورد زیبایی این ماهی ها و تغذیه و عکس العملشان نسبت به تغییرات درجه ی حرارت بحث نموده است, در سال 1665 میلادی شخصی به نام په پی(pepys) و همسرش متوجه شدند که ماهی های خارجی را بهتر می توان برای مدت طولانی در ظرف آبی نگهداری کرد. از یاد داشت های وی معلوم نشده است که هدف نام برده از ماهی های خارجی ماهی های استوایی بوده است یا خیر.
یک قرن بعد نگهداری از انواع ماهی های طلایی در استخر ها و نیز در ظروف مخصوص در انگلستان رایج گردید, اولین آکواریوم با مفهوم واقعی و امروزی آن در سال 1819 توسط شخصی به نام براند درست شده و نام برده در کتاب خود در مورد استفاده از گیاهان زنده ی آبزی در آکواریوم و تهویه ی آب بدون نیاز به تعویض آب بحث نموده است.
اولین آکواریوم عمومی در سال1853 در لندن گشایش یافت و یک سال بعد از آن کتابی توسط موسس این آکواریوم که نام وی فیلیپ گاس بود در مورد نگهداری آکواریوم به رشته ی تحریر درامد.
حدود 10 سال بعد اولین سری ماهی های زنده استوایی به اروپا صادر گردید و اولین ماهی که صادر شد ماهی بهشتی با نام علمی Macropodus opercularis که ماهی بسیار زیبا و مقاوم بوده و هنوز هم در آکواریوم ها نگهداری می شود.
پیشرفت بعدی به کار بردن پمپ برای جریان دادن به آب آکواریوم بود که توسط انگلیسی ها ساخته شد ولی اولین بار در آبزی دان همگانی پاریس که در سال1860 گشایش یافت به کار رفت.
آلمانی ها اولین کسانی بودند که در جمع آوری ماهی های تزئینی و طبقه بندی و نیز صدور آنهااز مناطق استوایی به اروپا و آمریکا دست به کار شدند آنها همچنین برای اولین بار موفق به تکثیر برخی ازانواع این ماهی ها در آکواریوم ها گردیدند.
از زمان رواج یافتن آکواریوم های خانگی شاید بیش از 50 سال می گذرد و عمومی شدن آن بخصوص بعد از جنگ دوم جهانی که صنعت حمل و نقل هوایی در سطح دنیا رواج یافت صورت گرفت.
امروزه تولید و صدور انواع ماهی های تزئینی در برخی ممالک استوایی و نیمه استوایی و حتی ممالک سرد تر رواج دارد ولی بدون شک می توان گفت که سنگاپور با آب و هوا وشرایط مصاعدی که دارد مرکز ماهی های تزئینی دنیا می باشد.
(منبع:آکواریوم ماهی های آب شیرین, نوشته ی دکتر حسین عمادی)