در ماهیان استخوانی بدون فلس کهاتولیتهای مناسبی هم برای تعیین سن ندارند بایستی از ساختارهای دیگر بدنجهت تعیین سن استفاده کرد. ۱- فلس تکنیک های جمع آوری ، تمیز کردن، آمادهسازی فلس ها: از آنجایی که فلسها نسبت به ساختارهای سخت دیگر در بدنماهیان کثیرالانتشارترند بیشتر از سایر قسمتهای بدن برای تعیین سن استفادهمی شوند از طرف دیگر فلسها راحت تر جمع آوری و قرائت می شوند. معمولاًبرای تهیه فلس جهت تعیین سن از فلسهای ناحیه میانی و جانبی بدن استفاده میشود. اکثراً از ناحیه میانی بدن و زیر باله پشتی و بالای خط جانبی به جهتاینکه دارای فلسهای متقارن و بزرگ، با خطوط منظم و مشخص است استفاده میشود.

برای مطالعه سن از روی فلسها باید فلسها از قسمتهای مختلف بدن جداشود و نتایج بدست آمده از آنها باهم تطبیق داده شود تا بتوان مناسب ترینمنطقه را برای برداشتن فلس تعیین کرد. از آنجایی که ممکن است اندازه ومورفولوژی فلسها با هم متفاوت باشد باید از چندین فلس برای این کاراستفاده کرد زیرا برای مثال ممکن است یک خط سالیانه از یک فصل بطور مشکوکظاهر شود ولی در فلس دیگر واضح باشد. بعلاوه چون امکان تجدید فلسهای ازدست رفته وجود دارد، ممکن است فلسهای جدید که خطوط سالیانه متفاوتی دارندجایگزین شده باشند. پس از کنار زدن مکوس و مواد زائد روی فلسها با فشار درجهت دم ماهی به کمک انبر با حرکتی سریع و محکم فلسها جدا می شوند. فلسهارا در پاکتهای کاغذی مخصوصی که حاوی اطلاعات بیومتریک ماهی است قرار میدهند.

روی فلسها نباید موادی باقی مانده باشد. همچنین فلسها نبایستی به همچسبیده باشند. اگر نیاز به تمیز کردن فلسها باشد می توان از آب گرم یامحلول پتاس سوز اور یا چند بار شستشو با الکل ۹۵ درصد و یا موادی که پس ازشستشو با آب برطرف می شوند استفاده کرد. جهت آماده سازی فلسها روشهایمختلفی وجود دارد: ۱- تهیه کپی های مثبت یا منفی با استفاده از ورقهای نرمسلولوئیدی ۲- قرار دادن فلسها در سطحی بین شیشه و اسلاید و فشردن آنهاتوسط باندهای شیشه ای وخشک کردن آنها ۳- استفاده از ورقهای دوبل پلاستیکیبرای ایجاد اثرات فلس برروی آنها بدون استفاده از گرما، فشار و موادشیمیایی استفاده از اثرات فلس نسبت به روشهای فوق جهت تعیین سن مزایاییدارد که از آن جمله می توان به موارد زیر اشاره کرد: ۱- این علائم روشنهستند حتی اگر فلس اصلی چنین شرایطی نداشته باشد. ۲- اثرات فلس بزرگتربوده و بوسیله نور عبوری دیده می شوند. ۳- امکان مطالعه چندین فلس بطورهمزمان وجود دارد.

معمولاً روی فلسها یک سری خطوطی دیده می شود که که ازمرکز فلس بطرف لبه کشیده می شود که به آنها کانالهای شعاعی (Radius) گفتهمی شود که باعث انعطاف پذیری آنها بخصوص در فلسهای ضخیم می شود. اصولاًروی فلسها دوایر متحدالمرکزی وجوددارد که هرساله در نتیجه تغییر آهنگ رشدایجاد می شوند. در فصول سرد سال به علت کاهش سرعت رشد این خطوط به همفشرده تراست که باعث می شوند در مطالعه فلسها یکسری نواحی روشن و تیرهبصورت متناوب دیده شود(پرافکنده حقیقی،۱۳۷۶). یک منطقه تیره به همراه یکمنطقه روشن معرف یک سال از عمر ماهی است.

البته روی فلسها یکسری خطوطدیگری هم به چشم می خورد که نسبت به حلقه های سالیانه وضوح کمتری دارند کهبه آنها حلقه های اضافی گفته می شود این حلقه ها در نتیجه تغییرات غیردوره ای در رشد ماهی در طول سال بوجود می آیند مانند تغییر در تراکم موادغذایی. برای تعیین سن معمولاً از دو نوع فلس شانه های(کتنوئید) و دایرهای(سیکلوئید) استفاده می شود که بخش مورد مطالعه در هر دو فلس قسمت قدامیفلس است. ۲- اتولیت ماهیان فاقد گوش خارجی و میانی بوده و تنها دارای گوشداخلی هستند که به نام لابیرنت (Labyrinth) خوانده می شود که بجز عملشنوایی در اعمال تعادلی نیز دخالت دارند.

بخش تحتانی گوش داخلی دارای سهحفره است که درون آنها سنگریزه های شنوایی یا اتولیتها قرار دارند. جنساتولیت ها از کربنات کلسیم بوده و همانند فلس ماهیان دارای تزئینات دایرهای هستند که معرف سن ماهی است. گوش داخلی دارای سه جفت اتولیت به نامهای Sagita, Lapillus, Asteriscus می باشد. در مطالعات اتولیت از Sagita کهبزرگترین سنگریزه شنوایی است استفاده می شد ولی جدیداً هر سه جفت اتولیتدر شمارش و مطالعه علائم مربوط به سن مورد استفاده قرار می گیرند. طرحوالگوی شکل گیری حلقه ها روی اتولیت همانند ساختارهای دیگری است که برایتعیین سن استفاده می شوند به این معنی که به موازات رشد ماهی این اعضا همرشد کرده و با تغییر آهنگ رشد یکسری خطوط و حلقه هایی روی آنها تشکیل میشود که در تعیین سن کاربرد دارند.

رشد جسمی ماهی و رشد اتولیتها همانندزنجیر به هم مرتبط می باشد. اتولیتها اولین ساختارهای آهکی هستند که درمراحل جنینی تشکیل می شوند این ساختارها در تمام طول حیات ماهی بدون تغییرباقی می مانند البته ممکن است در شرایط نامناسب بازجذب شوند. اتولیتها حکمجعبه سیاه هواپیما را دارند که حاوی اطلاعات گذشته ماهی است بخصوص بهمطالعه مراحل حیات اولیه ماهی کمک شایانی می نماید. اتولیتها حاوی اطلاعاتروزانه ماهی می باشند. علائم روزانه روی اتولیت بصورت نوارهای روشن و تیرهمشخص شده است که اصطلاحاً آنها را DGI (Daily Grow Increament) می نامند.مناطق روشن معمولاً پهن تر از نوارهای تیره هستند. مناطق روشن مربوط بهدوره روشنایی روزانه با درجه حرارت بالای آب می باشد که اصطلاحاً ناحیه «برتری کلسیم» هم خوانده می شود.

مناطق تیره مربوط به رژیم شبانه یا سردیآب است که به ناحیه «برتری ماتریکس» معروف است. رشد اتولیتها در ارتباط بامتابولیسم داخلی کلسیم و تولید اسید آمینه بوده و اولین علائم رشد معمولاًبعد از جذب کیسه زرده بر روی آنها ظاهر می شود. ناحیه مربوط به رشد سریعپهن تر بوده و علائم و تزئینات روی آن به خوبی مشخص هستند ولی در دوره رشدکند میکروکریستالها با فاصله کمتر و فشرده تر قرار می گیرند. چنانچهمطالعه علائم روزانه مورد نظر باشد بهتراست که از ماهیان جوانتر برایاینکار استفاده شود.

مهمترین فاکتور در شکل گیری علائم روزانه عبارتند ازدرجه حرارت آب، نور، دسترسی به غذا و PH که از این میان مهمترین نقش راحرارت ایفا می کند به گونه ای که در ماهیانی که در درجه حرارت نسبتاًثابتی نگهداری می شوند تشخیص دو ناحیه روی اتولیت مشکل است. ۳- خارها وشعاع باله ها در ماهیان استخوانی بدون فلس که اتولیتهای مناسبی هم برایتعیین سن ندارند بایستی از ساختارهای دیگر بدن جهت تعیین سن استفاده کرد.در Cat fish برای این کار معمولاٌ از بین خارهای سینه ای و مهره ها اینانتخاب صورت می گیرد. اما خارهای سینه ای نسبت به مهره ها ارجحیت دارندچرا که جمع آوری آنها نیاز به کشتن ماهی ندارد همچنین جمع اوری آنها درآزمایشگاه سریع تر بوده و حلقه های اشتباه کمتری در برشهای آن وجود دارد.

البته ممکن است سن کمتر از سن واقعی تخمین زده شود. تنها عیب استفاده ازخارهای سینه ای این است که در ماهیان مسن تر ممکن است حلقه ها تیره و تارشوند. برای بعضی از ماهیان از قبیل Suchers وSturgeon بهترین ساختمان برایتعیین سن شعاع باله می باشد. دو روش برای جدا کردن خارها (چپ یا راست) بهکار می رود. اولین روش پیچاندن همزمان و شل کردن خارهاست که در محل مفصلبه طرف دم ماهی صورت می گیرد.

دومین روش بدین شکل است که ماهیان بزرگ خاررا با انبردست (در ماهیان کوچک بوسیله انبرکهای مخصوص) محکم گرفته و بطرفبیرون می کشیم تا بندها شل شوند. خارهای چپ را مطابق با حرکت عقره هایساعت و خارهای راست را مخالف حرکت عقربه های ساعت می چرخانیم. در موردماهیان بزرگ ممکن است بریدن عضلات دور خارها لازم باشد. بایستی خارها راقبل از نگهداری در پاکت در هوای آزاد خشک کرد. برای تهیه شعاع باله آنرادرست زیر محل مفصل به کمک قیچی یا انبر جدا می کنیم.

بافتهای غشایی اضافیرا با خراشیدن از آن دور می سازیم. سپس برای پاک کردن باقیمانده بافتها ازمواد تمیز کننده خانگی استفاده کرده آنها را در هوای آزاد خشک کرده ونگهداری می کنیم. برش و آماده سازی خارها و شعاع باله ها: برای برش تیغهها تعیین محل مناسب که دربرگیرنده حلقه های سالانه باشد مشکل است. ضخامتبرشها به فاکتورهای زیادی بستگی دارد اما بطور معمول نازک ترین برشهابهترین دید را خواهند داشت. شعاع باله ها معمولاً در انتهای شیار پائینیبرش داده می شوند.

برشها را می توان روی لامهای شیشه ای یا پلاستیکینگهداری کرد و به مطالعه آنها پرداخت. به غیر از فلس، اتولیت و شعاع بالهها دیگر بخشهای اسکلتی بدن ماهی مانند ستون فقرات، سرپوش آبششی حتی مهرهها برای تعیین سن بکار می روند. تمام این ساختارها دارای حلقه های رشدهستند زیرا رسوب متفاوت نمکهای کلسیم و تعدادی از حلقه ها را دارند که بهسن ماهی ارتباط دارد. به هر حال مطالعه این قسمت های اسکلتی معمولاً درحالت تازه عملی تر است. با استفاده از کلیه اندامهای سخت ذکر شده و پارهای محاسبات می توان سن ماهی را تعیین کرد برای این کار از روشهای بسامدطولی و ترکیب سن وکلیدهای طولی- سنی استفاده کرده و در نهایت رشد و سن رابطور قطعی تخمین می زنند. در روش بسامد طولی اصول روش اینست که طولهایماهی از یک سن به شکل یک توزیع طبیعی منجر می شوند. اطلاعات نمونه برایتمام جمعیت گونه مورد مطالعه در یک کاغذ نمودار کشیده می شود و از طریقترسیم طولهای احتمالی در سنهای مختلف، رشد متوسطدر یکسال مطالعه می شود.البته این روش فقط برای گونه هایی که یک تخمریزی محدود فصلی دارند قابلاستفاده است. ترکیب یا تناسب مختلف گروههای سنی در نمونه بدس آمده یا درجمعیت یک ترکیب سنی نامیده می شود. ترکیب سنی معمولاً بوسیله محاسبه تمامگونه های یک صید محاسبه می شود.

ممکن است رشد افزایش در اندازه یا همراهبا افزایش سن تعریف شده باشد. افزایش در اندازه یا وزن در طول فواصل زمانیمتوالی اندازه گیری شده هنگامیکه بعد (طول یا وزن) یک ماهی بخصوص رسم میشود در برابر زمان(سن)، نمودار، یک طرح نموداری منحنی رشد را نشان می دهد.رشد قطعی میانگین کل رشد در هر سن می باشد و معمولاً برای هر گروه سنیترسیم می شود. از سوی دیگر رشد ویژه، افزایش رشد در هر فاصله زمانی است ودلالت بر درصد رشد در شروع فاصله زمانی دارد. در حقیقت از تقسیم اختلافلگاریتم طول ثانویه و اولیه به تفاوت مدت زمان تغییر طول ثانویه و اولیهرشد ویژه قابل محاسبه خواهد بود. پیشینه پردازی پیشینه پردازی روشی برایبرآورد اندازه ماهی در سنین پائین تر می باشد.

در این روش وجود یک ارتباطمتناسب بین طول ماهی و مقدار افزایش اندازه ساختمانهای مورد بررسی موردنظر می باشد. برای این کار برشهایی را از شعاع باله ها و خارها تهیه میکنند که بطورکامل حلقه ها را نشان دهد. برای اندازه گیری قطر یا شعاع هرحلقه از مرکز تا لبه بیرونی هر حلقه بلندترین محور انتخاب می شود. دو روشمناسب در این زمینه تکنیکهای متقارن و رگرسیون هستند.