کشف قابلیت های موسیقی ایرانیدرباره «اصول و مبانی موسیقی» . . .کتاب اصول و مبانی موسیقی تالیف سوسن شاکرین، مدرس و نوازنده گیتار کلاسیک است که به کوشش انتشارات سوره مهر و مرکز موسیقی حوزه هنری در سال ۱۳۸۸ به چاپ رسیده است.
خانم شاکرین در مدتی که در هلند اقامت داشته است طی مکاتبات و مباحثات که با دانشگاه آمستردام و انجمن اتنوموزیکولوژی کشور هلند داشته است این کتاب را در سال ۲۰۰۴ میلادی (۱۳۸۳ شمسی) به ثبت رسانده و همین سال کتاب را برای شرکت در هجدهمین جشنواره خوارزمی فرستاده است. این کتاب از بخش های مختلفی تشکیل شده که گاهی ارتباطی بین مطالب بخش ها به چشم می خورد ولی در برخی موارد نمی تواند پیوندی میان آنها یافت. در کل می توان کتاب را به چند بخش عمده تقسیم بندی کرد که هر بخش با هدف خاصی گردآوری شده است.
قسمت اول تاریخچه موسیقی ایران و جهان در دوران باستان، قرون وسطی و حال حاضر است. در این قسمت مولف فضای موسیقی ، سازهای رایج در هر دوره، نحوه اجرای موسیقی – اعم از تک نوازی و هم نوازی – ارتباط موسیقی با کلام، زندگی اجتماعی مردم و تحولات سیاسی و فرهنگی هر منطقه را به خوبی بیان کرده است.
مولف با بررسی کتیبه های باقی مانده از دوران باستان ثابت می کند که حتی قرن ها قبل از میلاد، آریاییان گروه های هم نوازی داشته اند و نوازنده ضرب با نگه داشتن ریتم در سراسر موسیقی نقش رهبر را در این هم نوازی ها ایفا می کرده است که نشان از غنای موسیقی ایران باستان دارد. همچنین ردپای اولین (املا های موسیقی را در آواهای گاثا پیدا می کند. به این ترتیب ریشه های موسیقی بسیاری از نواحی جهان را موسیقی ایران باستان ذکر و تاثیر موسیقی ایران بر جهان را نمایان می کند.
از آنجایی که تحقیقی با این وسعت نمی تواند مجالی باشد برای ذکر تمام موارد و مسائل مربوط به ریشه های موسیقی ایران و تاثیر آن بر دیگر نواحی جهان به ویژه غرب - که هدف تحقیق نویسنده هم هست– جای خالی بسیاری از مباحث در این بخش احساس می شود. از طرفی شاید بتوان پراکندگی موضوعات را هم مزید بر علت دانست، چون تمرکز شخص روی چند موضوع، مختلف بوده لذا فرصت پرداختن به یک موضوع و خارج از توان محقق بوده است.
یکی از مواردی که پرداختن به آن در این قسمت خالی از لطف نبود تاثیر موسیقی کنونی ما بر موسیقی غرب است. چون در حال حاضر نوازندگان و خوانندگان و آهنگسازان بنامی داریم که با ساختن قطعات و تنظیم ساخته های آهنگسازان غربی و حتی نواختن در ارکستر های بزرگ و بین المللی تاثیر بسزایی در موسیقی جهان و به ویژه غرب گذاشته اند. کشف قابلیت های سازهای ایرانی و استفاده از آنها در ارکسترهای غربی در چند سال اخیر از دیگر مصادیق تاثیر موسیقی ایران بر موسیقی غرب است. در ضمن مقوله آهنگسازی سینما – به عنوان رسانه ای که در جهان گسترده است – هم می تواند به این جنبه کمک رسانی کند.
بخش بعدی کتاب که در واقع مهم ترین قسمت تحقیقات خانم شاکرین است، بخشی است که به فلسفه و موسیقی فلامنکو می پردازد و سعی دارد تا سرچشمه فلامکنو را پیدا کند که اکنون به عنوان معمایی در جهان مطرح است.
ابتدا با بیان دلایل و استناد به شواهد تاریخی نظریه هایی را که در مورد ریشه های فلامنکو هم اینک در جهان وجود دارد، رد می کند و بعد از آن نظریه ای را عنوان می کند که در آن اظهار می کند موسیقی فلامکنو و اساسا گیتار ریشه در ایران دارد. روش شاکرین برای اثبات نظریه خود علاوه بر شواهد تاریخی مقایسه در موسیقی ایران و موسیقی فلامنکو است.
البته این مقایسه احساس و درک ایشان از این دو موسیقی است و منظور روش سیستماتیک و آنالیز براساس قوانین ثبت شده در تئوری موسیقی نیست. چون این توازن براساس موسیقی کلاسیک غرب و طی سال های ۱۷۰۰ تا ۱۹۰۰ میلادی تدوین شده اند و برای انواع دیگر موسیقی غرب چندان مناسب نیست. از آنجایی که امکانات ضبط صدا در گذشته وجود نداشته است لذا به نظر می رسد بهترین روش برای اثبات این ادعا همین درک و مقایسه، استدلال ها و شواهد تاریخی باشند. در این قسمت مولف به سراغ موسیقی دانان و نظریه پردازان ایرانی که در موسیقی و حتی فلسفه فلامنکو تاثیرگذار بوده اند، می رود.
ابتدا از زریاب، نوازنده و موسیقیدان ایرانی که موسیقی ایران و ساز عود که ریشه گیتار است را ابتدا به بغداد و بعد از آنجا به آندلس و اسپانیا برد، یاد می کند. سپس تاثیر دیگر نظریه پردازان ایرانی مثل فارابی که شش ریتم تازه برای دستگاه های فلامنکو ابداع کرد را از نظر می گذراند. نکته ای که شاید توجه به آن در این قسمت کمک زیادی به مولف می کرد تا بهتر بتواند ادعای خود را ثابت کند، پرداختن بیشتر به جزئیاتی مثل خصوصیات مشترک گام ها، مدد و همچنین خصوصیات فرهنگی بومیان دو منطقه ایران و اسپانیا بود.
بخش بعدی کتاب منحصرا به موسیقی فلامکنو پرداخته است و اطلاعاتی را در مورد گیتار، آوازه، دست افشانی و... که مخصوص این سبک از موسیقی است به خواننده عرضه می کند. در این بخش مراحل رشد فلامنکو را از نظر گذرانده و به تفکیک هر استان در منطقه آندلس دستگاهی را که در آنجا رواج دارد، ذکر می کند. نکته بعدی که به آن می پردازد تقسیمات اجرای فلامنکو است که به صورت اجمالی آنها را مطرح می کند. در گوشه ای دیگر هم تفاوت گیتار کلاسیک با فلامنکو – چه خود ساز و چه نحوه اجرا – را عنوان می کند.
بخش آخر کتاب اصول و مبانی موسیقی است. این بخش شامل تئوری موسیقی و تمریناتی است که در واقع روش تدریس خانم شاکرین محسوب می شود و می توان گفت ارتباط چندانی با دیگر بخش های کتاب ندارد اما در عین حال برای نوآموزان و هنرجویان گیتار و حتی تمام هنرجویان در دیگر زمینه های موسیقی مفید و موثر است.
دو نکته ظریف وجود دارد که لازم است به آنها اشاره می شود: ابتدا در مورد واژه فلامنکو است که در کتاب فلامینکو نوشته شده است. فلامینکو تلفظ آمریکایی این واژه است و خود اسپانیایی ها آن را فلامینگو می خوانند.
بنابراین به نظر می رسد کاربرد فلامینکو چندان درست نباشد. نکته دیگر اشتباهات تایپی است که در سطرهای زیادی در کتاب وجود دارد و در کل ایرادات نگارش و ویرایش از کیفیت نوشتار کاسته است.