اشاره :
عوامل كاهش سرعت هنگام شروع...



كاهش سرعت يكي از آزار دهنده‌ترين مشكلاتي است كه اغلب كاربران دچار آن مي‌شوند. البته نوع و شكل آنها مي‌تواند متفاوت باشد،‌ بطور مثال كاهش سرعت هنگام بالا ‌آمدن (و يا همان بارگذاري سيستم‌ عامل)، وجود تاخيرات مكرر هنگام كار كردن در ويندوز، افت سرعت ارتباط اينترنتي، تاخير در خاموش شدن سيستم و ... از جملة اين مشكلات هستند. از اين رو تصميم گرفتيم به بررسي علل بوجود آمدن و راه حل‌هاي برطرف سازي آنها بپردازيم. البته بررسي تمامي اين موارد در يك مقاله امكان پذير نخواهد بود، به همين دليل در چهار شمارة آينده بطور جداگانه اين موضوعات را مورد بررسي قرار خواهيم داد. براي اين شماره، كار را با عواملي كه باعث كاهش سرعت سيستم هنگام شروع مي‌شوند آغاز مي‌كنيم.
شايد بتوان كاهش سرعت هنگام آغاز كار را يكي از متدوال‌ترين مشكلات كاربران دانست. جالب اينجا است كه در اغلب موارد اين مسئله به مرور زمان به جاي بهتر شدن وضعيت بدتري پيدا خواهد كرد. بطور مثال شايد مدت زمان لازمي كه در گذشته سيستم براي شروع نياز داشت، تا چند برابر افزايش يابد! بطور ميانگين معمولاً رايانه‌هاي امروزي از زمان فشردن كليد Power‌تا بالا آمدن كامل ويندوز، زماني حدود يك دقيقه نياز دارند. اگر اين زمان فقط كمي طولاني‌تر شود احتمالاً سيستم مشكل خاص و جدي ندارد، شايد تنها عامل, قديمي بودن قطعات سخت‌افزاري آن باشد. ولي اگر اين زمان تا 4 و يا 5 دقيقه (و حتي بيشتر!) به طول انجامد، مطمئناً عواملي جدي باعث اين افت سرعت شده‌اند. در چنين مواردي بايد هرچه سريع‌تر اقدام به شناسايي علل و برطرف سازي آنها كرد.
با اينكه ريشة اغلب اين مشكلات, نرم‌افزاري بوده و شايع‌ترين آنها هم وجود تعداد زياد نرم‌افزار در فهرست Startup است, بهتر است قبل از بررسي اين موضوع به عوامل مهم‌تري بپردازيم، عواملي كه مطمئناً از حساسيت بالاتري برخوردارند و شايد در صورت عدم توجه به آنها، خسارت‌هاي فراواني را بوجود آورند. براي شروع كار ابتدا وضعيت سخت‌افزاري سيستم ارزيابي خواهد شد، سپس نوبت به بررسي سيستم از نظر ويروسي بودن مي‌رسد.
البته توجه داشته باشيد زمان بوجود آمدن اين مشكل نيز اهميت بسيار زيادي دارد. بطور مثال اگر دقيقاً پس از نصب قطعة سخت‌افزاري و يا برنامة خاصي بالا‌ آمدن سيستم كند شود، مشخصاً ريشه‌يابي آن كار سختي نخواهد بود و فقط كافي است قطعه و يا برنامة مورد نظر را حذف كرده و درصورت حل مشكل، براي نصب مجدد به دفترچه راهنما مراجعه كنيد (مطمئناً در آن‌جا مطالب سودمندي را خواهيد يافت).

بررسي‌هاي سخت‌افزاري پايه‌اي
البته بهتر است كه براي انجام اين مراحل شناخت پايه‌اي از سخت‌افزارها داشته باشيد. اگر فكر مي‌كنيد تسلط و تجربة كافي نداريد مي‌توانيد در كنار يكي از دوستان (كه شناخت بيشتري به اين مسائل دارد) اين مراحل را دنبال کنيد. مطمئناً به دليل حساسيت بالا, هرگونه اشتباهي ممكن است دردسرهاي زيادي را براي سيستم ايجاد كند، از اين ‌رو توصيه مي‌كنيم با دقت بيشتري عمل كنيد.


شکل 1 : نمونه‌اي از فن پردازنده
براي شروع در كيس را باز كرده و کامپيوتر را روشن كنيد. عملكرد تمامي فن‌هاي موجود در سيستم را به دقت مورد بررسي قرار دهيد. آيا تمامي آنها بدرستي (و روان) كار مي‌كنند؟ البته دقت داشته باشيد كه بعضي از فن‌‌ها بطور هوشمندانه و براساس دماي قطعه‌اي که بر روي آن نصب مي‌باشند عمل مي‌كنند. از اين ‌رو ممكن است كه در ابتدا يا خيلي كند بوده و يا اصلاً حرکتي نداشته باشند. پس بهتر است كمي منتظر بمانيد و اگر با گذشت زمان باز هم ثابت و يا سرعت‌شان پايين بود، اقدام به تعويض آنها ‌كنيد.
در گام بعدي به سراغ هيت‌سينک (Heatsink) سي‌پي‌يو برويد ، ابتدا محافظ پلاستيكي آن را به دقت باز كنيد، اكنون در صورت وجود هرگونه گرد و غبار و كثيفي، با وسايل مختلفي مانند فرچه ‌و يا حتي جاروبرقي‌هاي كوچك، اقدام به پاك‌سازي آنها كنيد. جالب است كه بدانيد همين گرد و غبارهاي ساده مي‌توانند جلوي خنك شدن سي‌پي‌يو را بگيرند. اين مسئله باعث مي‌شود كه سي‌پي‌يو براي حفظ سلامت‌ خود سرعت كلاك ‌‌را كاهش داده و در نتيجه سرعت سيستم نيز افت خواهد كرد.


شکل 2 : گرد و غبار مي‌تواند به شدت در عملکرد صحيح فن و خنک سازي پردازنده تاثير منفي بگذارد.


شکل 3 : با استفاده از فرجه يا جاروبرقي‌هاي کوچک به راحتي مي‌توان داخل سيستم را از گردوغبار پاکسازي کرد.
يكي ديگر از مواردي كه مي‌تواند موجب كاهش سرعت سيستم شود، آسيب ‌ديدگي قطعات اصلي سيستم است. اين آسيب ديدگي‌ها مي‌توانند خيلي كم و ناچيز باشند، ولي شايد همين مشكلات كوچك تاثيرات زيادي را روي عملكرد سيستم بگذارند. اما چگونه مي‌توان از سلامت قطعات موردنظر مطلع شد؟
يكي از را‌ه‌هاي موجود استفاده از نرم‌افزارهاي بررسي كننده ‌است. پيشنهاد ما نرم‌افزار (Ultimate Boot CD‌ (www.ultimatebootcd.com مي‌باشد. اين برنامه بيش از دوازه مدل بررسي را روي سي‌پي‌يو، حافظة اصلي و هاردديسك‌هاي گوناگون به عمل مي‌آورد. نكته جالب اين برنامه امكان رايت آن روي سي‌دي و اجراي آن در حالت بوت است. يعني براي راه‌اندازي آن نيازي به اجراي ويندوز نداريد، فقط كافيست سي‌دي برنامه را درون داريو ‌ گذاشته و تنظيمات بايوس را به گونه‌ا‌ي قرار دهيد كه ابتدا سيستم از طريق سي‌دي بوت شود. آزمون‌هاي اين برنامه براي سي‌پي‌يو بسيار سريع و راحت انجام مي‌شود (در حدود چند دقيقه) ولي براي بررسي حافظه معمولاً زمان بيشتري مورد نياز است (به همين دليل بهتر است بررسي حافظه را هنگامي انجام دهيد كه رايانه بتواند يك صبح تا شب روشن بماند). براي آزمون‌گيري از هاردديسك هم مي‌توانيد به دو روش عمل كنيد، اول از طريق بررسي سريع
(Quick‌) كه زمان كوتاهي طول خواهد كشيد و روش دوم بررسي عمقي (Deep) كه معمولاً مدت زمان زيادي براي آن لازم است.


شکل 4 : نمايي از نرم‌افزار Ultimate Boot CD
نکته : براي ساخت سي‌دي بوت , ابتدا برنامه Power ISOرا از سي دي ماهنامه نصب و سپس بر روي فايل اجرايي Ultimate Boot CD کيک نموده تا از حالت فشرده خارج شود و در ادامه مراحل ساخت سي‌دي بوت را به کمک برنامه Power ISO دنبال نماييد.

چند نکته در بايوس
زماني كه شما رايانه را روشن مي‌كنيد در اولين گام بايوس با بررسي وضعيت قطعات سخت‌افزاري مانند حافظه اصلي و همچنين اجراي ترتيب بوت (Boot Sequence) سيستم‌عامل را آمادة بارگذاري مي‌كند. از اين ‌رو تنظيم خوب و دقيق اين قسمت تاثير زيادي در تسهيل عمليات بوت خواهد داشت. اكنون قصد داريم چند ترفند ساده را در بايوس به شما آموزش دهيم.
ابتدا وارد بايوس شويد، به اين منظور پس از روشن شدن سيستم در همان چند ثانيه اول كليد Del (و در بعضي از مادربردها F2) را چندين بار فشار دهيد. در اولين گام به دنبال گزينه‌اي با نام "Quick Boot" بگرديد. دقت داشته باشيد نام و ساختار هر بايوس مي‌تواند متفاوت باشد از اين‌ رو شايد اين گزينه نام مشابه ديگري در بايوس شما داشته باشد. اگر اين گزينه غيرفعال (Disable) است، آن ‌را فعال (Enable) كنيد (در اغلب بايوس‌ها اين گزينه در قسمت Advanced BIOS Features قرار دارد).
درگام بعدي به قسمتي كه مربوط به شناسايي هاردديسك (Hard Drive Detection) است مراجعه كنيد.

نکته : در بعضي از بايوس‌هاي ‌قديمي اين گزينه در قسمت IDE Detection‌ قرار دارد.

اگر هاردديسك دومي نداريد، گزينة مقابل عبارت Primary Slave را از حالت Auto‌ به None ‌تغيير دهيد. البته قبل از انجام اين كار‌ها كابل ‌ IDE‌کامپيوتر را كه از مادربرد به هارد ديسك وصل مي‌شود را بررسي كنيد تا مطمئن شويد كه انجام اين مراحل بدرستي انجام مي‌شود. ضمناً اگر به جاي هاردديسك‌هاي IDE‌از مدل SATA‌استفاده مي‌كنيد، مي‌توانيد با خيال راحت تمامي IDE هاي اوليه (كه مربوط به هاردديسك هستند) را در حالت None‌ قرار دهيد.


شکل 5 : اگر هاردديسك دومي نداريد، گزينة مقابل عبارت Primary Slave را از حالت Auto‌ به None ‌تغيير دهيد.
در آخرين گام به قسمتي كه ترتيب اجراي بوت‌ها مشخص مي‌شود
(Boot Sequence) مراجعه كنيد. اگر بطور معمول از براي بوت از سي‌دي‌، دي‌وي‌دي و فلاپي‌هاي استفاده نمي‌كنيد،‌ مي‌توانيد ترتيب بوت را در همان اولين انتخاب روي هاردديسك قرار دهيد. با انجام اين كار هنگام بوت، بايوس به دنبال هيچ ابزار بوت كنندة ديگري نمي‌گردد و در نتيجه سرعت بوت تا حدودي بهتر مي‌شود. البته دقت داشته باشيد بعضي از سيستم‌ها از روي شبكه و يا حتي از روي حافظة فلش بوت مي‌شوند. پس قبل از انجام هر كاري مطمئن شويد كه رايانة شما شامل چنين مواردي نمي‌شود.

پاك‌سازي بدافزارها
پس از بررسي وضعيت سخت‌افزاري و اجراي چند ترفند در بايوس، اكنون زمان بررسي سيستم از نظر وجود بدافزارهاي احتمالي مانند ويروس و يا جاسوس‌‌افزار است. اگر سيستم هنگام را‌ه‌اندازي كُند عمل مي‌كند ولي در هنگامي كه عمليات بالا آمدن تمام مي‌شود سرعت سيستم قابل قبول و معقول به نظر مي‌رسد، احتمالاً رايانة شما بطور خيلي جدي و اساسي آلوده نشده است. در چنين مواردي مي‌توان با چند عمليات ساده سيستم را پاك سازي كرد.
اگر از آنتي‌ويروس رجيستر شده استفاده مي‌كنيد، به اينترنت متصل شده و آن را به روز كنيد. پس از اين كار مي‌توانيد با يك اسكن كامل (Full Scan) سيستم را بطور موشكافانه بررسي كنيد . البته توصيه مي‌كنيم اگر با ضدويروس سيستم آشنايي كامل داريد با راه‌اندازي ويندوز در حالت ايمن (Safe Mode) واجراي دستي اسكنر ضدويروس، اقدام به بررسي كامل سيستم كنيد.

نکته : براي راه‌اندازي ويندوز در حالت ايمن بايد هنگام بوت (قبل از به نمايش در آمدن صفحة ويندوز) كليد F8 را فشرده و گزينة مربوطه (Safe Mode) را انتخاب نماييد.

اما اگر آنتي‌ويروس نصب شده روي سيستم شما رجيستر نشده است (و اصطلاحاً از آنتي‌ويروس‌هاي كركي استفاده مي‌كنيد) بهتر است آن را هرچه سريع‌تر حذف كنيد. زيرا به صحت عملکرد اين آنتي‌ويروس‌ها نمي‌توان اطمينان داشت. البته جاي نگراني نيست زيرا در حال حاضر ده‌ها آنتي‌ويروس مختلف يا بطور رايگان و يا با قيمت‌هاي نازل قابل تهيه هستند. براي كسب اطلاعات بيش‌تر در مورد اين آنتي‌ويروس‌ها مي‌توانيد به مقالة «ده ضدويروس‌ رايگان» در شمارة 38 ماهنامه مراجعه كنيد.
پس از بررسي ويروس‌ها اكنون نوبت به جاسوس‌افزارها مي‌رسد. اكثر نرم‌‌افزارهاي آنتي‌ويروس توانايي شناسايي جاسوس‌افزار را هم دارند. اما نيازي نيست كه براي شناسايي جاسوس‌افزار فقط به محافظت آنتي‌ويروس‌ها اکتفا کنيد , زيرا مي‌توان بدون هيچ‌گونه محدوديتي چند ضد جاسوس‌افزار مختلف را روي يك سيستم نصب كرد. به ياد داشته باشيد كه اين مورد فقط براي ضد جاسوس‌افزارها امکان پذير است وديگر ابزارهاي امنيتي مانند فايروال‌ها و آنتي‌ويروس‌ها نمي‌توانند بطور چندگانه مورد استفاده قرار گيرند. ضمناً به اين نکته توجه کنيد كه ضد جاسوس‌‌افزارها هم بايد مانند آنتي‌ويروس‌ها هميشه به روز باشند.
جلوگير از اجراي اتوماتيک نرم‌افزارها غير ضروري
همانطور كه بد افزارها مي‌توانند سبب كند شدن عمليات راه‌اندازي سيستم شوند، نرم‌افزارهاي معمولي و مفيد هم مي‌توانند اين نقش مخرب را ايفا كنند! البته مطمئناً اين مشكل به واسطه اهداف نويسنده و سازندة آنها به وجود نيامده است بلكه استفادة نادرست و نصب مكرر نرم‌افزارهاي گوناگون چنين وضعيتي را فراهم مي‌سازد.
بطور كلي خيلي از نرم‌افزارها پس از نصب روي سيستم، فايل‌هاي اجرايي‌شان را در فهرست Start up‌ ويندوز قرار مي‌دهند. هدف از اين كار اجراي خودكار برنامة مورد نظر هنگام راه‌اندازي سيستم است. در بعضي از موارد اجراي اين برنامه‌ها مفيد و حتي لازم است، بطور مثال آنتي‌ويروس‌ها براي اجراي حفاظت همزمان خود نياز دارند بعضي از توابع خود را هنگام راه‌اندازي سيستم، اجرا كنند. ولي در بعضي از موارد نرم‌افزارهايي هم هستند كه بدون به وجود آوردن هيچگونه مزيت و استفاده‌ در اين فهرست جاي مي‌گيرند. مشخصاً وجود اين‌گونه برنامه‌ها (خصوصاً وقتي كه تعدادشان زياد باشد) به شدت سيستم را كند مي‌كند. پس بهتر است با يك پاكسازي كامل برنامه‌هاي غير مفيد را از اين فهرست خارج كنيم.
براي از ميان بردن اين مشكل دو راه پيش ‌رو داريم. ابتدا پيدا كردن فهرست فايل‌هايي كه با بالا آمدن ويندوز اجرا مي‌شوند، سپس يافتن راه حلي براي غيرفعال كردن موارد غير ضروري. خوشبختانه ابزار اين كار در خود ويندوز وجود دارد. براي اجراي آن كافيست مسير Start>Run‌را طي كرده و سپس عبارت msconfig‌را تايپ و اجرا نماييد.


شکل 6 : در قسمت Startup‌ آن دسته از برنامه‌هايي كه نياز هميشگي به آنها نداريد را از حالت انتخاب خارج كنيد.
در صفحة باز شده به قسمت Startup‌مراجعه كنيد. اكنون فهرستي از فايل‌ها قابل مشاهده‌اند، در نظر داشته باشيد كه نبايد تمامي آنها را غير فعال كنيد، بلكه فقط آن دسته از برنامه‌هايي كه واقعاً نياز هميشگي به آنها نداريد را از حالت انتخاب خارج كنيد. براي شناسايي نرم‌افزارها موردنظر مي‌توانيد از همان فهرست و با توجه به اسم و يا مسيري كه در‌آن‌جا نصب شده‌‌اند اقدام كنيد. ضمن اينكه استفاده از اينترنت و جست ‌وجوي نام ‌آيتم‌‌هاي موردنظر (Start up Item) هم مي‌تواند بسيار مفيد باشد. معمولاً وب‌ سايت‌هاي زيادي هستند كه نام و كارايي بيشتر آيتم‌هاي مورد نظر را بطور كامل معرفي كرده‌اند. به عنوان مثال اگر عبارت P17Helper را وارد كنيد متوجه خواهيد شد كه اين فايل, درايور مخصوص كارت صدا است و توسط آن امكان ضبط صدا با كيفيت بالا به وجود مي‌آيد. مطمئناً در هر لحظه شما نياز به اجراي آن نخواهيد داشت، پس مي‌توانيد با خيالي راحت آن را از حالت انتخاب خارج كنيد. ضمن اينكه استفاده از روش آزمون خطا هم در اين مورد مي‌تواند مفيد باشد. به اين ترتيب كه گزينه‌هايي را كه شك داشتيد، موقتاً غيرفعال كرده و پس از راه‌اندازي مجدد, بررسي كنيد كه آيا حذف‌شان مشكلي را ايجاد كرده است يا خير.