سردشت

[SENATOR]

شهرستان سردشت از شهرستان‌های کردنشین و مرزی استان آذربایجان غربی است که در جنوب این استان قرار دارد و با مناطق کردنشین شمال کشور عراق (کردستان عراق همسایه است. بیشتر مردم این شهرستان کردزبان هستند. مرکز این شهرستان، شهر سردشت است.
جمعیت این شهرستان طبق سرشماری سال ۱۳۸۵ برابر با ۱۰۴۱۴۶ نفر بوده است که از این تعداد ۵۲۴۹۴ نفر آنان مرد و ۵۱۶۵۲ نفر آنان زن بوده اند.

تقسیمات کشوری این شهرستان، بنابرآنچه در نتایج آمارگیری سرشماری سال ۱۳۸۵ کل کشور آمده است، بر حسب بخش، شهر، دهستان و روستا به شرح زیر است:
بخش‌ها:بخش مرکزی
بخش وزینه
شهرها:شهر سردشت
شهر ربط
شهر میرآباد
دهستان‌ها

دهستان‌های بخش مرکزی:
دهستان آلان
دهستان باسک کولسه
دهستان بریاجی
دهستان گورک سردشت
دهستان مکریان شمالی
دهستان مرحمت آباد جنوبی
دهستان‌های بخش وزینه:
دهستان گورک نعلین
دهستان ملکاری

[SENATOR]

وضعیت جغرافیایی

ابشار شلماش از مهم‌ترین ابشارهای حوضه زاب در مسیر رودخانه شلماش قرار دارد وبا جهت شمال غربی-جنوب شرقی در پایین دست (ویسک) و (رودخانه پمو) به رودخانه زاب می‌‌ریزد این رودخانه دقیقا بر روی گسل فرعی روستای المان و روستای شلماش جاری است این ابشار در پایین دست جاده سردشت شلماش نرسیده به روستای نامبرده ۳ ابشار به فاصله هر کدام۲۰۰متر نمایان هستند که ابشار جنوبی تر به علت ارتفاع فراوان و شکست شیب در مرکز ان ۲ ابشار تلقی می‌‌شودو سالانه مردم زیادی را بخود جذب می‌‌کند.

چشمه گراو این چشمه از چشمه‌های اب معدنی می‌‌باشد که املاح در ان حداقل یک گرم در لیترمی‌باشد که اب جوشان از ان بیرون می‌‌اید و بعد از مسافتی تبدیل به سنگ می‌‌شود .چشمه گاز دار و معدنی است ودر درمان بسیاری از بیماریهای پوستی کاربرد دارد این چشمه در جوار شرقی رودخانه زاب بین روستاهای هر مز اباد و کانیه گویز قرار دارد

رودخانه زاب با طول ۴۰۰ تا ۴۴۰ کیلو متر که در مسیر خود زیبایی‌هایی را به وجود اورده است کوههای ترخان. هومل. ابراهیم جلال با ارتفاع متوسط ۲۴۰۰ متر و همچنین کوه ما لیموس و ییلاق دشت وزینه و باژار و چشمه اب رسول شت در بیو ران و دره گرژال و جنگل‌های خدر اباد و گور حسین بسیار دیدنی و می‌‌توان گفت که شهرستان سردشت یکی از نادرترین شهرهای ایران از لحاظ تاریخی و جذب تو ریسم به شمار می‌‌رود

ایل‌های منطقه سردشت :

ایل‌های منطقه سردشت شامل ۸ ایل می‌‌باشد ایل کلاس که در منطقه ربط ساکنند از تبار طایفه‌های (پیروت اغا. رسول اغا)می باشد ایل گورگ که در پاراستان سا کنند از تبار طایفه‌های ((عزیزی.خضری.محمدی.ابراهیمی. بایزیدی))

ایل نعلین منگور که در الواتان و شهر میر اباد ساکنند از تبار طایفه‌های (ملا خلیل گور عمر.اجاقی.کاک سلیمان خلیلی)می باشند ایل نعلیین گورک که در اطراف پاراستان سا کنند از تبار طایفه‌های بیگ زاده و پیراقایی هستند و ایل باسک کولسه از ایلات اطراف سردست است

از ایل‌های بزرگ می‌‌توان ایل بریاجی نام برد موسس ایل‌های بریاجی و ملکاری بترتیب(مام حاجی)و (ملک ارا) با همدیگر برادر بودند و این ایل از خط مرزی تا نزدیکی میر اباد ساکن هستند

زیارت گاههامقبره شیخه سور
ابن الحاج
ملا یو سف اصم
شیخ محمد امین نقشبندی
پیر بابا
شیخ ابو بکر نیزه
مام سر اواله
شیخ مو لانا
شیخ ابراهیم در نیسک اباد
چاکه چو که له
بشر و عون از اصحاب شهید اسلام در مسجد روستای بیژ وه
عه و لا و عو مران

وضعیت اقتصادی

با توجه به مرزی بودن این شهرستان تعداد زیادی از مردم به مبادلات مرزی اشتغال دارند. اما با توجه به خطرناک بودن وضعیت مرزی بیشتر مردم طی دو سال اخیر به کشاورزی و دامپروری روی آورده‌اند. به‌ دلیل عدم سرمایه‌گذاری و نبود طرح‌های عمرانی از جانب دولت، درصد بیکاری در این شهر در سطح بالایی قرار دارد.

یکی از شهرستانهای کردنشین استان آذربایجان غربی است که از شمال به مسافت ۸۵ کیلومتر به شهرستان پیرانشهر و از جنوب به مسافت ۶۰ کیلومتر به شهرستان بانه و از جنوب غربی با مسافت ۱۲۵ کیلومتر به شهرستان مهاباد منتهی می شود شهرستان سردشت از غرب به کردستان عراق منتهی می‌شود. شهر سردشت ۳۰ کیلومتر با کردستان عراق فاصله دارد طول نوار مرزی این شهرستان با کشور همسایه ۹۶ کیلومتر است. ارتفاع شهرستان سردشت از سطح دریا ۱۷۸۹ متر است. این شهر با وسعت حدود ۱۴۴۲ کیلومتر مربع بین ۳۶ درجه و ۱۰ د قیقه عرض شمال و ۴۵ درجه و ۲۸ دقیقه طول شرقی از نصف‌النهار گرینویچ قرار دارد.

شهرستان سردشت دارای دو بخش (مرکزی و وزینه ) است که بخش مرکزی شامل دهستان آلان به مرکزیت اسلام‌آباد ( بیژوه) سابق و دهستان باسک کولسه به مرکزیت ( بریسو) و دهستان بریاجی به مرکزیت بیوران سفلی می‌باشد. بخش وزینه شامل دهستان گورک نعلیین به مرکزیت (حیدرآباد) و دهستان ملکاری به مرکزیت (نلاس) می باشد.

جمعیت شهرستان سردشت ۱۰۰۰۰۰ نفر است است که۹۰۴/۳۰ نفر آن در شهر و۲۶۳/۶۲ نفر آن در ۲۷۲ روستا زندگی می کنند. این شهرستان مرزی ۲۶۸ آموزشگاه دارد که در آن ۲۴۱۵۲ نفر دانش آموز تحصیل می‌کنند ای شهرستان دارای ۲ بیمارستان است که یکی از آنها در حال احداث می باشد و ۵ درمانگاه و ۵ داروخانه دارد.

منطقه سردشت کوهستانی ناهموار و پوشیده از جنگل می باشد وسعت این جنگل ها ۱۶۶۰ کیلومتر مربع می باشد از کوههای مرتفع و زیبای سردشت می توان از( بو لفت) پشت روستای بیوران(هوینه مال) در جنوب روستای قلعه‌رش (زردکه) آلان و درمان‌آباد (سری گوم) پشت روستای میرآباد (ترخان) و ابراهیم جلال و کوه نستان و لندی شیخان و داشان قلعه و جاسوسان و کاسه بردین و برده سپیان و مالیموس را می توان نام برد .

کوه گرده‌سور در غرب شهر واقع شده است که اکنون دامنه‌های آن توسعه پیدا کرده است و مشرف بر شهر می باشد و اخیرا یک شعبه از آب کانی‌رش از دامنه آن عبور داده شده و به آب اشامیدنی شهر وسل شده است.

کشاورزی در شهرستان سردشت به دلیل کوهستانی بودن و ناهمواری ها و نداشتن آب کافی توسعه نیافته و هنوز در مراحل اولیه توسعه است غلات و حبوبات به صورت دیم کاشته می شود انگور سیاه و تو تون به وفور یافت می شود و از سوغات سردشت می توان انگور سیاه (تری‌ره‌شه‌) را نام برد. از میوه‌های کوهی (وحشی) گلابی، زالزالک، انجیر، انار، انگور در چندین نوع دیگر را می توان نام برد و از شقایق‌های وحشی سردشت که در حوضه رودخانه زاب هستند از آنها دارویی برای اعتیاد و مبارزه با آن تهیه می شود که مورد تایید کنگره جهانی داروشناسی قرار گرفته و به احترام ایران به نام گیاه "آریا" ثبت شده است. شهرستان سردشت و کوهستان های آن مملو از گیاهان دارویی نادر هستند که تاکنون توجهی بدانها نشده است و سردشت را می توان بکر و سرشار از منابع طبیعی نایاب و سرزمینی رویایی نامید.

مناطق باستانی و مرکز جنگ های خالد بن ولید در سردشت

بیجان: بیژوه

بیتوین: بیتوین

شهباری: دشت شوربه سردشت (قلته)

رباط: ربط (ره‌به‌ت)

سوسنار: منطقه سویسنی

قیزوان: قازان

هیولان: الان

هوگری: هیرو

شاره‌زور: شهری بزرگ در بین مرز ایران و عراق کنونی که اهالی آن بیشتر دامدار بودند

ازمر: کوهی نزدیک سلیمانیه




آبشار شلماش از مهمترین آبشارهای حوضه زاب در مسیر رودخانه شلماش قرار دارد وبا جهت شمال غربی-جنوب شرقی در پایین دست (ویسک) و (رودخانه پمو) به رودخانه زاب می ریزد این رودخانه دقیقا بر روی گسل فرعی روستای المان و روستای شلماش جاری است این آبشار در پایین دست جاده سردشت شلماش نرسیده به روستای نامبرده ۳ آبشار به فاصله هر کدام۲۰۰ متر نمایان هستند که آبشار جنوبی تر به علت ارتفاع فراوان و شکست شیب در مرکز ان ۲ ابشار تلقی می شودو سالانه مردم زیادی را بخود جذب می کند.

چشمه گراو: این چشمه از چشمه‌های اب معدنی می باشد که املاح در ان حداقل یک گرم در لیترمی‌باشد که اب جوشان از ان بیرون می اید و بعد از مسافتی تبدیل به سنگ می شود .چشمه گاز دار و معدنی می‌باشد ودر درمان بسیاری از بیماریهای پوستی کاربرد دارد این چشمه در جوار شرقی رودخانه زاب بین روستا های هر مز اباد و کانیه گویز قرار دارد

رودخانه زاب با طول ۴۰۰ تا ۴۴۰ کیلو متر که در مسیر خود زیبایی هایی را به وجود اورده است کوههای ترخان. هومل. ابراهیم جلال با ارتفاع متوسط ۲۴۰۰ متر و همچنین کوه ما لیموس و ییلاق دشت وزینه و باژار و چشمه اب رسول شت در بیوران و دره گرژال و جنگل های خدر اباد و گور حسین بسیار دیدنی و می توان گفت که شهرستان سردشت یکی از نادر‌ترین شهر های ایران از لحاظ تاریخی و جذب تو ریسم به شمار می رود.

ایل های منطقه سردشت ایل های منطقه سردشت شامل ۸ ایل می باشد ایل کلاس که در منطقه ربط ساکنند از تبار طایفه‌های پیروت آغا، رسول آغا می باشد ایل گورگ که در [پاراستان]] ساکنند از تبار طایفه‌های ((عزیزی.خضری.محمدی.ابراهیمی. بایزیدی))

ایل نعلین منگور که در الواتان و شهر میراباد ساکنند از تبار طایفه‌های (ملا خلیل گور عمر.اجاقی.کاک سلیمان خلیلی)می باشند ایل نعلیین گورک که در اطراف پاراستان سا کنند از تبار طایفه‌های بیگ زاده و پیراقایی هستند و ایل باسک کولسه از ایلات اطراف سردست می‌باشد

از ایل های بزرگ می توان ایل بریاجی نام برد موسس ایل های بریاجی و ملکاری بترتیب (مام حاجی)و (ملک ارا) با همدیگر برادر بودند و این ایل از خط مرزی تا نزدیکی میر اباد ساکن هستند.

زیارت گاهها

مقبره شیخه سور

ابن الحاج

ملا یو سف اصم

شیخ محمد امین نقشبندی

پیربابا

شیخ ابو بکر نیزه

مام سراواله

شیخ مولانا

شیخ ابراهیم در نیسک آباد

چاکه چوکه‌له

بشر و عون از اصحاب شهید اسلام در مسجد روستای بیژ وه

عه و لا و عو مران


بزرگان سردشت

ملا احمد شلماشی

خورشیدی ـ ۱۳۴۷ـ۳۵ سال زندگی کرد ه است1312

ملا احمد فرزند ملا محمد امین هموندی شلماشی سال ۱۳۱۲ شمسی در روستای شلماش حومه سردشت دیده به جهان گشود قران و کتابهای ناگهانی و اسماعیل نامه و کتاب های متداول فارسی را نزد پدرش اموخت انگاه تحصیلات علوم عربی را در روستای خود ادامه داد سپس برای فراگیری بیشتر به روستای ( اوایی ) نزد ملا صا لح بیژ وه رفت ایشان نیز در راه فراگیری علم متحمل مشقات فراوانی شد ان مرحوم در زمینه‌های سیاسی فرهنگی و تاریخی و شعر نیز علاقه وافری در خود کشف نموده بود بر همین اساس از همان اغاز علیه رژ یم طا غوتی شاه و خوانین منطقه به مبارزه بر خواست ایشان همیشه تحت تعقیب نیرو های دولتی بودند تا بالا خره بعد از مبارزه بسیاری به تاریخ ۹ شهریور ۱۳۴۷ شمسی طی یک اقدام غیر انسانانه دستگیر و در انظار مردم سردشت اعدام شد .

در جریان شورش مردم کرد عراق علیه حکومت عبدالکریم قاسم به شهر سلیما نیه عراق رفت و در انجا با توجه به افکار بلند و عمیق ملا اواره همراه برادران کرد علیه ظلم و ستم جنگید وی در سال ۱۳۴۳ شمسی به کردستان ایران بازگشت و با چند تن از کادر حزب دمکرات کردستان ایران شروع به فعالیت سیاسی در منا طق الان ـ باسک کو له سه ـ سویسنی علیه حکومت درباری کرد او علاوه بر مبارزه مسلحانه در زمینه شهر و ادب نیز تا ان زمان توانسته بود با تسلط بر زبان فارسی کردی عربی تجربیات زیادی بدست او رد. در کارهای کشاورزی به کشاورزان کمک می کرد در سال ۱۳۴۵ شمسی به کردستان عراق بازگشت ( تبعیدشد) در انجا با انقلابیونی چون سلیمان معین(فایق) اسماعیل شریف پور و عبدا لله معین اقدام به چاپ روزنامه (ارگان روز) کرد که برای بدست اوردن ازادی علیه شاه در ان مطالب چاپ می شد .



اشعار ملا اواره:

هاواری توتنه وانیکی ناوچهٔ سردشت ۱۰۲ بیت

بخوینه‌وه و ئالان بناسه ۵۰ بیت

مووچه‌کانی بیژوه ۴۱ بیت

کوردم و کوردستانم ده‌وی ۵۲ بیت


لایی لایی دایکیکی دلسوز بو کورپه ساواکهٔ ۲۵ بیت

ره‌ش‌بگیری ۶۹ بیت

برخی دیگر از نامداران کرد منطقه سردشت:

ملا یوسف اصم

شیخ احمد عثمانی

ملا محمد ابن الشیخ

ملا صالح نجیبی

ملا احمد بیژ وه

ملا عبدالله ثانی

ملا رسول ذکی

شیخ عبدالرئوف نقشبندی

ملا نجم الدین شریعت پناه(فه قیله )


وقایع مهم سردشت

حمله انوشیروان ساسانی به کردستان واشغال منطقه رودخانه (کویه) وتصرف سردشت به منظور نبرد با خسرو پرویز ۵۹۱م حمله نوروز خان قاجار به احمد پاشاه بابان در سردشت ۱۱۸۵خ-۱۹۷ سال قبل حمله فتحلیشاه قاجار به احمد پاشاه برادر عبدالرحمن پاشاه بابان در سردشت ۱۱۸۵خ-۱۹۷ سال قبل سفر تاریخی (ریچ) به منطقه کرد نشین از جمله سردشت ۱۱۹۹خ۱۸۳ سال قبل حمله شاه مراد بیگ مشهور به میر راوند وز (میره کوره)به سردشت ۱۲۰۵خ۱۷۷ سال قبل سفر(جیمز بیلی فریزر) طی یک ما موریت سیاسی به ایران و دیدار از مناطق کرد نشین مهاباد و سردشت نامه اهالی سردشت به امپراتوری عثمانی مبنی بر این که سردشت جزء خاک عثمانی نمی‌باشد ساختن پل ارتباطی بین سردشت .مهاباد. بانه توسط عزیز خان مکری سردار کل ۱۲۳۸خ-۱۴۴سال قبل 8ائتلاف عشایر پشدر و اهالی منطقه سردشت و منگور با محمود پاشای بابان علیه سلیمان پاشا ۱۱۲۴۳خ-۱۳۷ سال قبل

حکمرانی عزیز خان مکری سردار کل بر منطقه مهاباد و سردشت۱۲۴۵خ-۱۳۷ سال قبل تصرف وبه اتش کشیده شدن سردشت توسط حمزه اقای منگور ۱۲۴۶خ-۱۳۶ سال قبل سفر (ژاگ دو مورگان) و هیات فرانسوی به منطقه کردستان و سردشت۱۲۶۱خ-۱۱۳ سال قبل تجاوز دولت عثمانی به سر حدات سردشت (روستای بیطوش)۱۲۸۳خ-۹۹ سال قبل اشغال سردشت توسط روسها و به اتش کشیدن ان( بار اول )جنگ جهانی اول عثمانی۱۲۹۳خ-۸۹ سال قبل غائله پشدرها و جنگ سرد قطعی و گرانی در سردشت۱۲۹۶خ-۸۶ سال قبل ورود اولین سربازان دولتی به سردشت به فرماندهی سرهنگ پزشکیان و اولین سرباز گیری در شهر ۲ حادثه مهم با هم۸۱ سال قبل سردشت در تصرف میراودلی های کردستان عراق۸۱ سال قبل بهار سال ۱۲۶۸خورشیدی روسایی منطقه سردشت اعلام کردند که ما خود را رعییت سلطان عثمانی می دانیم زیر ا ما نیز سنی مذهب هستیم اقدام به شوسه کردن راه ارتباطی بین سردشت - مهاباد۷۳ سال قبل تعیین شهردار برای سردشت توسط پشدرها اعطای مقام قضاوت به سردشت به علی قاضی ۲۳در گیری نیروهای دولتی با اکراد در جریان تشکیل حکو مت ۱۱ماهه کردستان به رهبری قاضی محمد

مهاجرت یهو دیان از سردشت ۵۴ سال قبل ترور سرهنگ وفا و یارانش در منطقه سردشت طرح تسطیح جاده مهاباد به سردشت سفر اولین هیات دولتی ایران به سردشت طرح ایجاد کار خانه برق تاسیس بیمارستان سردشت (فرح) ۱۵ تختخوابی تبدیل سردشت به شهرستان با جمعیت حدود ۵۰۰۰ نفر به شهادت رساندن ملا احمد شلماشی(ملا اواره) توسط رژیم پهلوی بمباران شیمیایی سردشت توسط صدام در سال ۶۶ کشف آثار باستانی در شهر ربط در مقیاس وسیع اما متاسفانه برای مردم نامجهول
۲۲ شهریور ۱۳۴۵ با افراد نامبرده در منطقه الان کمیته مرکزی تشکیل دادند. در سال ۱۳۴۷ شمسی دوستان وی هر کدام به یکی از مناطق کردستان رفتند و اواره به تنهایی شروع به فعالیت سیاسی نمود بعد از مدت ۲۰ نفر از عوام به وی یوستند و مسئو لیت وی را سنگین تر کردند. تابستان سال ۱۳۴۷ شمسی چند تن از خود فروشان روستای (دیوالان) از منطقه سویسنی سردشت جهت حل اختلاف از ملا آواره دعوت می‌کنند که به روستای آنان بیایید ملا آواره به همراه دو تن از یارانش ( رحمان حه مه دی و وه‌تمان چاوشین و ملا که چه (محمد احمدی) به روستای دیوالان می روند که مزدوران رژیم مواد بیهوشی در غذایی انها ریختند و انها را دستگیر می‌کنند خبر به یاران ملا اواره میرسد که انها نیز به معاصره ده می پردازند اما بعد از چند ساعت در گیری عقب نشینی میکنند ملا اواره و دوستانش را به جلدیان می فرستند و سر انجام در ۹ مرداد ۱۳۴۷ در شهر به همراه یارانش مام رحمان ملا که چه به شهادت می رسد و پیکر این سه شهید در دامنه کوه گرده سور سردشت دفن شدند. ( محل اعدام خڕی کانی ساردی)