لأله

لاله‌ها ترانه‌های دختران و نوعروسان داغدار صحرایند؛ ترانه‌هایی عامیانه در قالب "چهارپاره" با وزن هفت هجایی که نوعروسان و دختران صحرا آن‌ها را سروده‌اند. دختران و نوعروسانی که تحت ستم مانده‌اند و آرزوهایشان نقش بر آب شده و در حسرت سوخته و اشک‌ها ریخته اند. به قولی لاله نام دختری است که او را به محبوبش ندادند و به ایلی غریبه عروس دادند و او به یاد مردم و ایلش اشک‌ها ریخت و بیت‌های آتشین سرود که به نام او - لاله - تمام شده‌اند و از آن پس تمام لاله‌های صحرا به او پیوسته اند و دا‌غ‌های دلشان را به صورت اشعار سوزناک ارائه داد‌ه‌اند و به تعداد لاله‌ها (ترانه‌ها) افزوده‌اند.
می‌توان لاله‌ها را به دو دسته تقسیم کرد:الف: لاله‌های عروسانلاله‌های نوعروسان بیانگر ظلمی است که برعروسان ترکمن روا می‌شد، عروسانی که به میان ایل‌های غریبه می افتادند و مجبور بودند از ایل و خانواده خود جدا شوند و فرسخ‌ها از آنها دور بیافتند. در آن زمان زندگی ترکمن‌ها به صورت کوچ‌نشینی بود و وقتی به ایلی غریبه دختر می‌دادند و فصل کوچ سر می‌رسید هر ایلی مسیر خود را در پیش می‌گرفت و به سوی سرنوشتش حرکت می‌کرد و به همراه آنها عروسان نیز می‌رفتند و از ایل خود دور و دورتر می‌شدند.
آق مایام قاچیپ باریار شتر سفیدم گریزان است
آق سویدین ساچیپ باریار در حالی که شیرهایش را بر زمین می‌ریزد
سویده ده‌ن سویجی جان اجم و مادر شیرین‌تر از شیر من
آرانی آچیپ باریار رفته رفته دور و دورتر می‌شود
…
یانداغ باشی یاناندا وقتی سر علف‌ها زیر آفتاب می‌سوزد
یاندی دیگین اجه‌جان بدان که من نیز می‌سوزم، مادرجان!
سوغان باشی سولاندا وقتی سر پیازها می‌پوسد
سولدی دیگین اجه‌جان بدان که من نیز پوسیده‌ام، مادر جان!
…
داییم دایزام گلنده اگر دایی و خاله‌ام آمده‌اند
ییتدی دیگین اجه‌جان بگو گم شده است مادر جان!
بویدا شلاریم گلنده اگر دوستانم آمدند
اؤلدی دیگین اجه‌جان بگو مرده است مادر جان!
…
آی دوغاندا باتمایار ماه رو به غروب نمی‌رود
ایت‌لر اولیپ یاتمایار زوزه سگها خاموش نمی‌شود
سانچی لامیش اجه‌سی و مادری، دور افتاده از دخترش
قیزدان آیری یاتمایار در بسترش آرام می‌گرید
…
آی دوغوپدیر دیدیلر می‌گویند ماه طلوع کرده است
آیلانیپ دیر دیدیلر و در آسمان می‌چرخد
منینگ کؤرپه دوغانیم می‌گویند برادر کوچک من
اویله نیپ دیر دیدیلر عروسی کرده است.
…
چونگیر قویا داش آتسانگ اگر به چاهی عمیق سنگ بیاندازی
چو نقار گیده‌ر اجه جان در عمقش فرو می‌رود، مادرجان
یاد ایل‌لره قیز بر سنگ اگر به ایل غریبه دختر بدهی
ییتر گیده‌ر اجه‌جان گم می‌شود، مادر جان
…
آق کچأنینگ اوستونده روی نمد سفید خانه
جاییم قالدی اجه‌جان جای من خالی مانده، مادر جان
دورلی تاواق ایچینده و در بشقابهای رنگارنگ
پاییم قالدی اجه‌جان سهم من به جا مانده، مادرجان
…
الیمده‌ن سویشام قاچدی شیشه‌ای از دستانم افتاد
بیلمه‌دیم نیراک دوشدی نمی‌دانم کجا فرود آمد
آلاگؤزلی بویداش جان ای دوست من که چشمانی زیبا داری
آرامیزا داغ دوشدی امروز کوه در میانمان قرار گرفته
سوواگیتدیم دوشماگه به کنار چشمه رفتم
انکیلدیم سو ایچماگه خم شدم تا آبی بخورم
اؤیمیزده‌ن بیر حط گلدی نامه‌ای از خانه‌مان رسید
قاناتیم یوق اوچماغا افسوس، بال ندارم پرواز کنم.
…
بیل گلیارها ییل گلیار سال‌ها می‌آیند و می‌گذرند
صاندیق دولی پول گلیار و صندوق‌های پر از پول
آییم گونوم اجه کم و خواهر بزرگم که ماه و خورشید من است
آی‌دا ییل دا بیر گلیار سال‌ها می‌گذرد تا یک‌بار به خانه‌مان بیاید
…
من اؤلسم آدیم ییتر من خواهم مرد و نامم فراموش خواهد شد
اوستومه گؤک اوت بیتر و بر رویم علف‌های سبز خواهد رویید
منی گؤره‌ن ده‌نگ دوشلار و دوستانی که مرا می‌بینند
یانیمدان آغلاپ اؤتر گریه‌کنان از کنارم خواهند گذشت.ب: لاله‌های دختراندختران ترکمن همیشه در میان مشکلات و محدودیت‌های زیاد زندگی کرده‌اند. ترکمن‌ها از همان ابتدای تولد بین فرزند دختر و پسر اختلاف قائل می‌شدند. پسر عزیز خانواده بود و دختر را از آنِ غریبه می‌دانستند. دختر ترکمن از کودکی با کارهای سخت چون قالیبافی آشنا می‌شد و شب و روز گره می‌زد و شانه می‌کوبید. وقتی بزرگ می‌شد و زمان ازدواجش می‌رسید حق انتخاب شوهر خود را نداشت. بسیاری از آنها تا شب ازدواج نمی‌توانستند روی شوهرشان را ببیند.قیزلار داغا چیقا یلینگ دخترها! برویم بالای کوه
گولوپ اویناپ بوکیلینگ و شاد و خندان جست‌وخیز کنیم
اگیسلمأنه دردیمیز بیایید لاله بخوانیم
گلینگ لاله قاقایلینگ تا دردهایمان فرو ریزد
…
سوواگیتدیم میس بین با ظرفی مسی کنار رود رفتم
اگلندیم هوه‌س بیلن و آرزو بر دل نشستم
یارینگ گیده‌ن یولونی و راهی را که یار رفته بود
گؤزّه‌دیم تلواس بیلن دیوانه‌وار نگریستم
سوواگیتدیم میس بیلن با ظرفی مسی کنار رود رفتم
دولدیردیم هوه‌س بیلن ظرفم پر از حسرت شد
یاری یاردان آیرانینگ ناامید باد کسی که
گونی گچسین یاس بیلن یار را از یار جدا می‌کند