ظهور امام زمان(عج) جمعه یا شنبه؟

ظهور امام زمان(عج) جمعه یا شنبه؟(نوشته :محمد نصر اصفهانی )

حدود 20 سال قبل در یک مرکز تحقیقاتی قم، به صورت اتفاقی به کتاب «منتخب الاثر فی امام الثانی عشر(ع)» تالیف آیت الله لطف الله صافی گلپایگانی، علاقمند شدم. جریان به این صورت بود که آیت الله امامی کاشانی تصمیم به سخنرانی داشت و برای آماده شدن برای سخنرانی کتاب «منتخب الاثر» را خواست. کتاب را در اختیار ایشان قرار دادیم. ایشان در حالی که کتاب را مطالعه از آن بسیار تعریف کرد و گفت: این کتاب یکی از بهترین و معتبر ترین کتب حدیثی مربوط به امام دوازدهم(عج) است.

مدتی بعد در حال مطالعه آن کتاب، توجهم به باب نهم کتاب جلب شد. نویسنده در این باب، روایات مربوط به روز قیام و ظهور امام زمان(عج) را جمع کرده است. در آن زمان برای من جای تعجب بود که از هفت روایت مطرح شده در این بخش نه تنها روز جمعه را روز ظهور و قیام حضرت(عج) ندانسته بلکه صریحاً آن را روز شنبه اعلام نموده بود.

هر چه زمان می گذشت و سخن سخنرانان را بیشتر می شنیدم و نوشته شاعران و نویسندگان را می خواندم و برنامه های رادیو و تلوزیون را می دیدم، که همه تکرار می کردند؛ امام زمان(عج) روز جمعه خواهد آمد، حساسیت و گاه ناراحتی ام بیشتر می شد، که چرا یک موضوع تحقیق نشده اینقدر مشهور شده است؟! ممکن است گفته شود چه تفاوتی دارد که امام زمان جمعه یا شنبه ظهور کند. در پاسخ باید گفت اتفاقاً موضوع بسیار مهم است، چرا که اگر مطلب برای همگان این چنین بدیهی بماند و مومنین هر جمعه منتظر باشند و پس از آن ناامیدی از آن روز تا هفته بعد انتظار کشند و روز بعد یعنی شنبه مواجه با ظهور ایشان شوند، آیا امام را انکار نخواهند کرد و نخواهند گفت که او امام زمان نیست، چرا که امام زمان باید روز جمعه ظهور کند؟ در این صورت چه کسی مسئول این وضع است؟

در اینجا دو پرسش قابل طرح است الف: ادله دو تفکر جمعه و شنبه از نظر تاریخی به چه زمان بر می گردد و کدامیک قوی تر است؟ ب: شیوع تفکر جمعه به کجا بر می گردد و چه دلیلی داشته است؟ برای روشن شدن حقیقت، نتیجه مطالعات خود در این موضوع را در معرض افکار عمومی قرار داده می دهیم تا اهل اندیشه با نگاهی نقادانه آنچه قابل قبول است را تایید و آنچه قابل قبول نیست را متذکر شوند.

الف: برای پاسخ به پرسش از ریشه تاریخی موضوع و مستندات اندیشه جمعه، رد پای آن را در قدیمی ترین و معتبر ترین کتب روایی دست اول شیعی گرفتیم. کتب روایی شیعه در این موضوع را می توان به سه دسته تقسیم کرد. اول کتب روایی معتبر شیعه که همان «کتب اربعه» است. دوم کتب حدیثی مربوط به موضوع امام زمان(عج)، سوم کتب حدیثی عمومی یا غیر مربوط به امام زمان(عج).

در کتب اربعه شیعه اثری از بحث ظهور امام زمان در روز جمعه نیست. در کتب قدیم تدوین شده در مورد امام زمان(عج) نیز اثری از ظهور امام زمان در روز جمعه نیست. در کتب حدیثی شیعه غیر مربوط به موضوع امام زمان، تنها یک روایت در مورد قیام امام زمان(ع) در روز جمعه وجود دارد که شیخ صدوق، آن را در کتاب «خصال» خود در ضمن یک روایت نقل کرده است.[1] کتاب «خصال» کتاب حدیثی عمومی است که هدف از آن به قول خود شیخ صدوق ثبت روایاتی است که شامل اعداد و شمارش کردارهای نیک و بد باشد.[2] در حدیث 101 از عدد هفت این روایت آمده است که امام صادق(ع) فرموده اند: شنبه از ماست و یکشنبه از آن شیعیان ماست و دوشنبه از آن دشمنان ما و سه شنبه از آن بنی امیه و چهار شنبه روز آشامیدن دارو است و روز پنجشنبه حاجت ها برآورده می شود و جمعه برای پاکیزه شدن و عطر زدن است. جمعه، عید مسلمانان است و از عید فطر و قربان بهتر است. بهترین عید ها روز غدیر است که روز جمعه هجدهم ذی الحجه بوده است. قائم ما خانواده، در روز جمعه ظهور می کند. رستاخیز در روز جمعه بر پا می شود و هیچ کاری در روز جمعه بهتر از صلوات بر محمد(ص) و آل محمد(ع) نیست.

این تنها روایتی است که در مورد ظهور امام زمان در روز جمعه، در متون حدیثی دست اول نقل شده است. کتب جامع روایی بعد، مثل «وسایل الشیعه»، حر عاملی (متوفای 1104)[3] یا «بحار الانوار»، علامه مجلسی(1110) روایت جمعه را از همین کتاب نقل کرده اند.

شیخ صدوق در کتاب «خصال»، بلافاصله پس از حدیث فوق روایت دیگری، در تفسیر حدیث نبوی لاتعادوا الایام فتعادیکم (روزها را دشمن ندارید که آنها شما را دشمن خواهند داشت) نقل کرده است که امام علی النقی(ع) فرموده اند: روزها ما هستیم ...یک شنبه امیر المومنین است ... و جمعه فرزند فرزندم است. که جهان را پر از عدل و داد خواهد کرد.[4]



ویژگی های مثبت و منفی حدیث جمعه

- تک روایت شیخ صدوق در کتاب خصال یک ویژگی مثبت دارد و آن این است که روایت از نظر سند خوب است. چرا که در سلسله سند سعد بن عبد الله بن خلف الاشعری قمی است که به قول نجاشی شیخ قمی ها و فقیه و وجیه بوده است.[5] یزید بن الکاتب الانباری به تعبیر شیخ طوسی(460) و نجاشی(متوفای450)، مورد اعتماد و راستگوست.[6] محمد بن ابی عمیر زیاد، امامی و مورد اعتماد و جلیل القدر است[7] و به قول اصحاب رجال لا یروی و لا یرسل الا عن ثقه. افرادی که این سخن را از امام شنیده اند متعدد هستند ولی چون ابن ابی عمیر از غیر ثقه نقل نمی کند به آنها اعتماد می شود. اما:

1- روایت مذکور با روایاتی که روز شنبه را روز قیام امام زمان دانسته است در تعارض است، و با آن قابل جمع نیست.

2- خود ناقل حدیث یعنی شیخ صدوق در جایی که در صدد بیان موضوع علائم و زمان ظهور امام زمان(عج) است، یعنی کتاب «کمال الدین و تمام النعمه» به این روایت اعتنا نکرده و به روایت شنبه تمسک کرده است.

3- این روایت در کتاب خصال صدوق ذیل عنوان جمعه نیامده است بلکه ذیل «باب آنچه در باره روز شنبه رسیده است» آمده است.

4- مضمون حدیث دو اشکال اساسی دارد: یکی اینکه در این حدیث آمده است که روز یکشنبه روز شیعیان ماست. در حالی که در احادیث منقول از کتاب « من لا یحضر الفقیه» گفته شده است که روز یکشنبه روز بنی امیه است و در حدیث منقول از خصال روز یکشنبه به امیر المومنین(ع) اختصاص داده شده است. دوم گفته شده است که روز جمعه از عید قربان و عید فطر برتر است. در حالی که عید فطر و قربان از اعیاد بسیار مهم مسلمانان است و از نظر اهمیت قابل مقایسه با روز جمعه نیست.

5- اثری از ظهور امام زمان در روز جمعه در «کتب اربعه» که در نزد شیعه معتبر است نیست.

اما در مورد اختصاص روز جمعه به امام زمان(ع) روایت منقول از کتاب «خصال» ضعیف است چون هویت عبد الرحمن بن احمد الموصلی و الصقر بن دلف مشخص نیست و آنها توثیق نشده اند.[8] با این حال احتمال دارد که شهرت اختصاص روز جمعه به امام زمان(عج) نه به دلیل ظهور امام زمان در این روز است بلکه به دلیل تولد ایشان در روز جمعه است.[9]

***

از سه دسته کتب حدیثی یاد شده در هر سه دسته، ظهور امام زمان(عج) در روز شنبه اعلام شده است. اینک به بررسی احادیث این کتب می پردازیم:

الف - از کتب اربعه، مرحوم کلینی(متوفی،329) در «اصول کافی»، کتاب حجه، در موضوع امام زمان روایات بسیاری ذکر کرده است ولی هیچ اشاره ای به روز قیام امام زمان(عج) نه در جمعه و نه شنبه نکرده است. در بقیه کتاب کافی نیز نفیاً و اثباتاً در مورد مطلبی دیده نمی شود.

- در کتاب «من لا یحضره الفقیه» نیز شیخ صدوق (متوفی 381) سخنی در مورد ظهور امام زمان در روز جمعه یا شنبه نیاورده است. ولی در جلد یک و دوِ کتاب، روایاتی نقل شده است که در ضمن آن مطرح شده است که روز شنبه روز اهل بیت و روز یکشنبه روز بنی امیه است.[10]

- شیخ طوسی(متوفی460) در کتاب «استبصار» در این مورد چیزی ندارد، اما در کتاب «تهذیب الاحکام» که چهارمین کتاب از کتب اربعه شیعه محسوب می شود، حدیثی از امام باقر(ع) نقل کرده است که در آن اعلام شده که ظهور امام زمان(عج) روز شنبه است، روزی که در آن حسین بن علی(ع) کشته شد، کعبه به تصرف او درخواهد آمد.[11]

ب: بلافاصله پس از غیبت کبری علماء شیعه برای رفع شبهات مطرح شده در مورد امام زمان(عج) به جمع آوری احادیث مربوط به این موضوع پرداختند و کتبی مستقل در مورد امام زمان نوشته شد؛ که در آن به ابعاد مختلف مربوط به امام زمان پرداخته شده است از جمله:

- شیخ صدوق (متوفی 381)، کتاب «کمال الدین و تمام النعمه» که منحصراً در مورد امام زمان(عج) تالیف کرده است، او تحت عنوان علامات ظهور امام زمان(عج)، از امام باقر(ع) نقل می کند که: خروج قائم در روز شنبه، روز عاشوراست. همان روزی که در آن حسین بن علی(ع) کشته شد.[12]

- شیخ مفید(متوفی413) شاگرد شیخ صدوق نیز در کتاب «الارشاد فی معرفه حجج الله علی العباد» در بخش مربوط به علامات ظهور امام زمان(عج)، از امام صادق(ع) نقل کرده است که: گویا می بینم که امام قائم(ع) در روز شنبه دهم محرم در بین رکن و مقام ایستاده، و جبرئیل در سمت راست او فریاد می زند: بیعت برای خدا! شیعیان به سوی او هجوم می آورند و زمین زیر پایشان پیچیده شود تا خدمتش رفته با او بیعت کنند و خدا به وسیله او زمین را از عدل و داد پر کند چنانچه از جور و ظلم پر شده باشد.[13]

- شیخ طوسی (متوفی460) نیز در کتاب «الغیبه» که در موضوع غیبت امام زمان(ع) تالیف کرده است باز روایتی در مورد ظهور امام زمان در روز شنبه دارد. [14] کتاب معروف دیگری در مورد امام زمان به نام «الغیبه» توسط نعمانی تدوین شده است که در آن نفیاً و اثباتاً چیزی در مورد جمعه یا شنبه نیامده است.

پس چنانچه ملاحظه گردید بین علماء اولیه شیعه مثل شیخ صدوق، شیخ مفید و شیخ طوسی در مقام بحث علامات و روز ظهور امام زمان(عج)، بر طبق روایات نقل شده از جانب ائمه اطهار(ع)، شنبه مشهور، بلکه اجماعی بوده است. البته علماء بعدی نیز با استفاده از همین روایات روز شنبه را، روز ظهور حضرت حجت(ع) دانسته اند.

- از این علما می توان از امین الاسلام طبرسی(متوفی548) صاحب تفسیر مجمع البیان در کتاب «اعلام الوری» از امام صادق(ع) آورده است که گویا می بینم که امام قائم(ع) در روز شنبه دهم محرم در بین رکن و مقام ایستاده، و جبرئیل در سمت راست او فریاد می زند: بیعت برای خدا! شیعیان به سوی او هجوم می آورند و زمین زیر پایشان پیچیده شود تا خدمتش رفته با او بیعت کنند و خدا به وسیله او زمین را از عدل و داد پر کند چنانچه از جور و ظلم پر شده باشد.[15]

- اربلی(متوفی687) دو جا در «کشف الغمه فی معرفه الائمه(ع)» در ضمن روایتی بدون سند از امام باقر(ع) آورده است که امام زمان در روز عاشورا، روز قتل سید الشهداء بین رکن و مقام قیام خواهد کرد که گویا در روز شنبه دهم محرم است[16]

- متقی هندی(975) در کتاب «البرهان فی علامات مهدی اخر زمان(عج)»، از قول امام باقر(ع) آورده است: ظهور امام قائم(ع) در روز شنبه دهم محرم است. این همان روزی است که حسین بن علی(ع) در آن روز کشته شد. بین رکن و مقام ایستاده است، جبرئیل در سمت راست و میکائیل در سمت چپ اوست. شیعیان از اطراف زمین به سوی او هجوم می آورند. زمین زیر پایشان پیچیده شود تا خدمتش رفته با او بیعت کنند. به وسیله آنها زمین از عدل و داد پر شود، چنانچه از جور و ظلم پر باشد.[17]



9- حاجی نوری(متوفی1320) در کتاب«کشف الاستار عن وجه الغائب عن الابصار» از ابی بصیر از امام صادق(ع) نقل می کند که قیام امام زمان در روز شنبه دهم محرم ایستاده بین رکن و مقام است. شخصی در کنار او فریاد می زند: بیعت کنید، بیعت کنید. مردم از اقصی نقاط عالم برای بیعت با او می آیند و او از مکه به سمت کوفه خواهد رفت و در نجف سکنا خواهد گزید، آنگاه لشکریان خود را به سمت شهرهای مختلف می فرستد تا زمین را پر از عدل و داد سازد چنانچه پر از ظلم و جور شده است.[19]



نقاط مثبت و منفی احادیث شنبه

همه روایات یاد شده در مقام بیان علایم ظهور امام زمان(عج) است و از لحاظ سند نیز در مجموع قابل قبول علمایی قرار گرفته است که نزدیک به دوران ائمه(ع) بوده اند. چهار روایت اول از کتب دست اول شیعه نقل شده است. بنابراین برای بررسی اسناد روایات، باید همین چهار روایت مورد بحث قرار گیرد.

بر اساس کتب رجالی هشتگانه شیعه در سلسله سند روایت اول از تهذیب:

احمد بن محمد بن عیسی اشعری قمی نیز که امام رضا، جواد و عسگری(ع) را درک کرده، امامی و ثقه است.[20] علی بن الحکم نیز ثقه و جلیل القدر دانسته شده است.[21] علی بن ابی حمزه بطائنی، از اصحاب امام صادق(ع) و کاظم(ع) است. او عصا کش ابی بصیر بوده است سپس واقفی شده و از سرکردگان آنها نیز محسوب می شده است[22] نزدیک به 1600 روایت از او نقل شده است و علماء شیعه احادیث او را به ویژه روایاتی که مربوط به قبل از واقفی شدنش باشد را قبول داشته اند. به هر حال او در نقل خبر تا حدی مورد اعتماد است. یحیی ابی بصیر اسدی هم از اصحاب اجماع است و امامی و مورد اعتماد می باشد. بنابراین چنانچه ملاحظه می شود روایت از نظر سندی تنها در مورد ابی حمزه قابل تامل است.

روایت دوم از کمال الدین:

حسین بن احمد بن ادریس اشعری قمی؛ از مشایخ صدوق، امامی و قابل اعتماد است. پدرش احمد بن ادریس قمی نیز شخصی جلیل القدر، امامی و قابل اعتماد است.[23] حسین بن سعید اهوازی کوفی از طبقه سه و مورد اعتماد است.[24] بقیه رجال حدیث شبیه حدیث قبل است.

سلسله سند روایت سوم از ارشاد: فضل بن شاذان، امامی و مورد اعتماد است.[25] محمد بن علی کوفی مجهول است، وهب بن حفص واقفی است که مورد اعتماد قرار گرفته است.[26] در کل این روایت به دلیل مجهول الهویه بودن یک نفر از راویان ضعیف است.

روایت چهارم ضعیف است چون محمد بن سنان در سلسله سند آن ضعیف می دانند[27]

نتیجه از مجموع مباحث اینکه اگر بخواهیم بر اساس روایات شیعی راجع به زمان ظهور امام زمان(عج) اظهار نظر کنیم باید گفت اظهار نظر قطعی ممکن نیست. بنابراین باید با احتمالات سخن گفت چون همه روایات دارای مشکل است ولی روایات مربوط به شنبه قابل اعتمادتر است؛ چونکه:

اولاً مورد توافق مشایخ علماء اولیه شیعه بوده است و آنها از روایات جمعه یاد نکرده اند. جمعه از قرن هفتم به اینطرف در بین برخی از علما شهرت یافته است.

ثانیاً روایات شنبه در مقام بیان علائم ظهور مطرح شده است نه مثل روایت جمعه که در بین یک روایت مضطرب و طولانی آنهم در توضیح اهمیت جمعه، در باب شنبه یک کتاب حدیثی عمومی .

ثالثاً ضعف احادیث شنبه را شهرت شنبه در بین علمای اولیه جبران می کند. بعلاوه اینکه پای یکی از احادیث شنبه به کتب اربعه باز می شود که از نظر اعتبار قابل مقایسه با کتب روایی دیگر نیست.

ج: در پاسخ به سوال از علل شیوع اندیشه جمعه با وجود نبودن حتی یک روایت مستقل در این مورد می توان گفت: به نظر می رسد با توجه به اینکه کتاب مفاتیح الجنان بیش از هر چیز افکار عامه و حتی خاصه متدینین را تحت تاثیر قرار می دهد به احتمال قوی ذهنیت ظهور و قیام امام زمان(عج) در روز جمعه تحت تاثیر کتاب «مفاتیح الجنان» باشد. این کتاب در چند مورد این ذهنیت را القاء می کند:

1- در این کتاب دعایی برای امام زمان در روز جمعه توصیه شده است.[28]

2- دعای ندبه که مربوط به امام زمان است،از دعاهایی است که گفته شده؛ مستحب است در چهار عید یعنی: فطر، قربان، غدیر و روز جمعه خواندن شود.[29] رویه جاری شیعیان خواندن این دعا در هر صبح جمعه بوده است.

3- مرحوم محدث قمی در فصل پنجم کتاب بر طبق روایتی از قول امام علی النقی(ع) از کتاب «جمال الاسبوع» سید بن طاووس، روز جمعه را اختصاص به امام زمان داده است.[30] او نوشته است که « روز جمعه روز حضرت صاحب الزمان(ع) است و همان روزی است که در آن روز ظهور خواهد فرمود» پس از این روایت زیارتی برای امام زمان نقل شده است که در ضمن آن این سخن به چشم می خورد که: « ای امام زمان(ع) امروز روز جمعه است و این روزی است که متعلق به تو است و در آن انتظار ظهور تو می رود.»[31] ظاهر عبارات متن زیارتنامه، نشانگر این است که آن ماثور نیست بلکه خود سید بن طاووس یا شخص دیگر، آن را انشاء کرده باشد.

در مورد ذهنیت شایع علماء نقش کتاب «بحار الانوار» قابل انکار نیست. مرحوم مجلسی در «بحار الانوار» در موضوع روز ظهور امام زمان اولین روایتی که نقل کرده، روایت تقطیع شده کتاب «خصال» شیخ صدوق را بدون ذکر سلسله سند آورده است. او در چند روایت بعد عیناً روایت شنبه را از کتاب «کمال الدین» صدوق و کتاب «غیبت» شیخ طوسی را هم نقل کرده است. [32] برای کسی که بدون دقت به کتاب «بحار الانوار» نگاه می کند این توهم پیش می آید که روایت روز جمعه تنها روایت موجود است[33] و همین روایت را مرحوم مجلسی اختیار کرده است. غافل از اینکه این روایت تنها یک جمله از یک روایت بلند بی ارتباط با موضوع است که در ابتداء باب نقل شده است و معلوم نیست مختار علامه مجلسی بوده باشد.



--------------------------------------------------------------------------------

[1] حدثنا أبي رضي الله عنه قال حدثنا سعد بن عبد الله عن يعقوب بن يزيد عن محمد بن أبي عمير عن غير واحد عن أبي عبد الله ع قال السبت لنا و الأحد لشيعتنا و الإثنين لأعدائنا و الثلاثاء لبني أمية و الأربعاء يوم شرب الدواء و الخميس تقضى فيه الحوائج و الجمعة للتنظف و التطيب و هو عيد المسلمين و هو أفضل من الفطر و الأضحى و يوم الغدير أفضل الأعياد و هو ثامن عشر من ذي الحجة و كان يوم الجمعة و يخرج قائمنا أهل البيت يوم الجمعة و يقوم القيامة يوم الجمعة و ما من عمل يوم الجمعة أفضل من الصلاة على محمد و آله(شیخ صدوق، الخصال، احمد فهری، انتشارات علمیه اسلامیه، ج2،ص394، باب، ما جاء في يوم السبت ...ح101)

[2] کتاب یشتمل علی الاعداد و الخصال المحمود و المذمومه. (مقدمه، خصال، شیخ صدوق)

[3] وسایل الشیعه، ج7، ص380

[4] حدثنا محمد بن موسى بن المتوكل رضي الله عنه قال حدثنا علي بن إبراهيم بن هاشم قال حدثنا عبد الله بن أحمد الموصلي عن الصقر بن أبي دلف الكرخي ...ثم قلت يا سيدي حديث يروى عن النبي ص لا أعرف معناه قال و ما هو فقلت قوله لا تعادوا الأيام فتعاديكم ما معناه فقال نعم الأيام نحن ما قامت السماوات و الأرض فالسبت اسم رسول الله ص و الأحد كناية عن أمير المؤمنين ع و الإثنين الحسن و الحسين و الثلاثاء علي بن الحسين و محمد بن علي و جعفر بن محمد و الأربعاء موسى بن جعفر و علي بن موسى و محمد بن علي و أنا و الخميس ابني الحسن بن علي و الجمعة ابن ابني و إليه تجتمع عصابة الحق و هو الذي يملؤها قسطا و عدلا كما ملئت ظلما و جورا فهذا معنى الأيام فلا تعادوهم في الدنيا فيعادوكم في الآخرة ثم قال ع ودع و اخرج فلا آمن عليك. خصال، ج2، حدیث 101و 102 بای ایام سبعه، ص455-456

[5] نجاشی اسدی کوفی(450)، رجال نجاشی، موسسه النشر الاسلامی، قم1374، ص177

[6] شیخ طوسی، الفهرست، قم منشورات الشریف الرضی، بی تا، ص180، ابن العباس نجاشی، رجال نجاشی، مکتبه الداوری، قم، بی تا،ص313

[7] الفهرست، ص 142

[8] ابوالقاسم الموسوی الخوئی، معجم رجال الحدیث، بیروت، دار الزهراء، چ4، 1989، ج9، ص308 و 139

[9] أخبرني جماعة عن أبي جعفر محمد بن علي بن الحسين بن بابويه قال حدثنا محمد بن إبراهيم بن إسحاق عن الحسن بن علي بن زكريا بمدينة السلام قال حدثنا أبو عبد الله محمد بن خليلان قال حدثني أبي عن جده عتاب من ولد عتاب بن أسيد قال ولد الخلف المهدي ص يوم الجمعه. (الغيبةللطوسي، ص393،ذكر أمر أبي الحسن علي بن محمد السمر) محمد بن الحسن الكرخي قال سمعت أبا هارون رجلا من أصحابنا يقول رأيت صاحب الزمان ع و كان مولده يوم الجمعة سنة ست خمسين و مائتين (كمال‏الدين،ج2، ص 432 42- باب ما روي في ميلاد القائم صاحب‏) قال حدثني أبي عن أبيه عن جده عن غياث بن أسيد قال ولد الخلف المهدي ع يوم الجمعة (همان)

[10] وَ قَالَ ع السَّبْتُ لِبَنِي هَاشِمٍ وَ الْأَحَدُ لِبَنِي أُمَيَّةَ فَاتَّقُوا أَخْذَ الْأَحَدِ(من‏لايحضره‏الف� �يه، ج1، ص 425 باب وجوب الجمعة و فضلها) وَ قَالَ ع السَّبْتُ لَنَا وَ الْأَحَدُ لِبَنِي أُمَيَّةَ(من‏لايحضره‏الف� �يه، ج2، ص267 باب الأيام و الأوقات التي يستحب فيه)

[11] اَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحَكَمِ عَنِ ابْنِ أَبِي حَمْزَةَ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ ع يَخْرُجُ الْقَائِمُ ع يَوْمَ السَّبْتِ يَوْمَ عَاشُورَاءَ الْيَوْمَ الَّذِي قُتِلَ فِيهِ الْحُسَيْنُ ع وَ يَقْطَعُ أَيْدِيَ بَنِي شَيْبَةَ وَ يُعَلِّقُهَا فِي الْكَعْبَةِ(تهذيب‏الأحكام ،ح4،ص333)

[12] حدثنا الحسين بن أحمد بن إدريس رضي الله عنه قال حدثنا أبي عن أحمد بن محمد بن عيسى عن الحسين بن سعيد عن علي بن أبي حمزة عن أبي بصير قال قال أبو جعفر ع يخرج القائم ع يوم السبت يوم عاشوراء يوم الذي قتل فيه الحسين ع)( كمال‏الدين، ج2،ص653،باب57)

[13] الفضل بن شاذان عن محمد بن علي الكوفي عن وهيب بن حفص عن أبي بصير قال قال أبو عبد الله ع ينادى باسم القائم ع في ليلة ثلاث و عشرين و يقوم في يوم عاشوراء و هو اليوم الذي قتل فيه الحسين بن علي ع لكأني به في يوم السبت العاشر من المحرم قائما بين الركن و المقام جبرئيل ع عن يده اليمنى ينادي البيعة لله فتصير إليه شيعته من أطراف الأرض تطوى لهم طيا حتى يبايعوه فيملأ الله به الأرض عدلا كما ملئت ظلما و جورا(الإرشاد، ج2، ص379)

[14] الفضل عن محمد بن علي عن محمد بن سنان عن حي بن مروان عن علي بن مهزيار قال قال أبو جعفر ع كأني بالقائم يوم عاشوراء يوم السبت قائما بين الركن و المقام بين يديه جبرئيل ع ينادي البيعة لله فيملأها عدلا كما ملئت ظلما و جورا(الغيبةللطوسي، ص453،ذكر طرف من العلامات الكائنة قبل خروج)

‏[15] الفضل بن شاذان عن محمد بن علي الكوفي عن وهيب بن حفص عن أبي بصير قال قال أبو عبد الله ع ينادى باسم القائم في يوم ست و عشرين من شهر رمضان و يقوم في يوم عاشوراء و هو اليوم الذي قتل فيه الحسين بن علي ع لكأني به يوم السبت العاشر من المحرم قائما بين الركن و المقام جبرئيل بين يديه ينادي بالبيعة له فتصير شيعته من أطراف الأرض تطوى لهم طيا حتى يبايعوه فيملأ الله به الأرض عدلا كما ملئت جورا و ظلما(اعلام الوری، ص459، الفصل الثاني في ذكر السنة التي يقوم القائم،)

[16] علی بن عیسی بن ابی الفتح الاربلی، کشف الغمه، نشر الادب الحوزه و کتابفروشی اسلامیه، بی تا ج3، ص360و460

[17] البرهان فی علامات مهدی آخر الزمان: یظهر المهدی فی یوم عاشورا و هو یوم الذی قتل فیه الحسین بن علی(ع) و کانی به یوم السبت العاشر من المحرم قائم بین الرکن و المقام، حبریل عن یمینه و میکائیل عن یساره و تصیر الیه شیعته من اطراف الارض، تطویل هم طیّاً حتی یبایعوه فیملا بهم الارض عدلاً کما ملئت جوراً و ظلماً(منتخب الاثر، ص465)

[18]عَنِ الْبَطَائِنِيِّ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ قَالَ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ ع يَخْرُجُ الْقَائِمُ ع يَوْمَ السَّبْتِ يَوْمَ عَاشُورَاءَ الْيَوْمَ الَّذِي قُتِلَ فِيهِ الْحُسَيْنُ ع (بحارالأنوار، ج52، ص285، باب 26- يوم خروجه و ما يدل عليه) و قال ع يخرج القائم ع يوم السبت يوم عاشوراء اليوم الذي قتل فيه الحسين (ع)، (العددالقوية، ص65، نبذة من أحوال الإمام الحجة (ع))

[19] کشف الاستار: اخرج ابو العباس الدمشقی القرمانی فی کتاب اخبار الدول عن ابی بصیر عن ابی عبد الله(ع) قال: لا یخرج القائم الا فی وتر من السنین، ... و یقوم فی یوم عاشورا، و یظهر یوم السبت العاشر من المحرم قائماً بین الرکن و المقام، و شخص قائم علی یدیه ینادی: البیعه البیعه، فیسیر الیه انصاره من الاطراف الارض یبایعونه فیملاً الله تعالی به الارض عدلاً کما ملئت جورا و ظلماً، ثم یسیر عن مکه حتی یاتی الکوفه فینزل علی نجفها ثمَّ یفرق الجنود منها الی جمیع الامصار.( منتخب الاثر، ص465)

[20] رجال طوسی، ص373

[21] فهرست طوسی، ص263

[22] رجال نجاشی، ص249، کذاب و متهم دانسته شده است، ص403 و 404

[23] رجال کشی، ص 92، فهرست طوسی، ص64

[24] فهرست طوسی، ص149

[25] رجال نجاشی، ص306

[26] رجال نجاشی، ص431

[27] شیخ طوسی، الفهرست، قم، منشورات الشریف الرضی، بی تا، ص143

[28] مفاتیح الجنان، ص120

[29] همان، ص878

[30] ذکر شیخ السعید ابو جعفر محمد بن بابویه قال حدثنا محمد بن موسی بن المتوکل قال حدثنا علی بن ابراهیم عن عبد الرحمن بن احمد الموصلی عن الصقر بن ابی دلف ... الایام نحن ما قامت السماوات و الارض فالسبت لرسول الله ص و الأحد امیر المومنین(ع) و الإثنين الحسن و الحسين(ع) و يوم الثلاثاء علي بن الحسين و محمد بن علي و جعفر بن محمد(ع) و يوم الأربعاء موسى بن جعفر و علي بن موسى و محمد بن علي و انا و الخميس ابنی الحسن(ع) و الجمعة ابن ابنی و الیه تجتمع عصابه الحق و هذا معنی الایام فلا تعادوهم فی الدنیا فیعادوکم فی الاخره. سید بن طاووس در اقبال روایت را به صورت تفسیر شده نقل کرده است و برای هر امامی یک لمولانا اضافه کرده است مثلاً در مورد امام دوازدهم گفته است الجمعه لمولانا المهدي عليهم أفضل (إقبال‏الأعمال، 22، سید بن طاووس(متوفای، 664)، فصل فيما نذكره من كيفية اتخاذ خفير أو حام يحمي من المكروهات مدة العام، موسسه الاعلمی للمطبوعات، بیروت، 1996 ) در حالی که اصل روایت نقل شده در جمال الاسبوع همان است که از خصال نقل شد و عنوان شده که جمعه خود امام زمان است. (جمال الاسبوع، ص25-26)

(الخصال، ج2،ص394- 396 ، معنى الحديث الذي روي عن النبي (ص) قال)‏ سید بن طاووس، «جمال الاسبوع، بکمال العمل المشروع»، قم، منشورات رضی، افست از چاپ سنگی، ص25

[31] یا صاحب الزمان...هذا یوم الجمعه و هو یومک المتوقع فیه ظهورک؛ مفاتیح الجنان، ص111- 121

[32] بحار الانوار، ج52، باب26، کتابفروشی اسلامیه، 1398هجری، ص285 و 390

[33] ر جوع شود به، سید محمد کاظم قزوینی، الامام المهدی(ع) من المهد الی الظهور،

8- مرحوم علامه مجلسی (متوفای1110) در بحار الانوار روایت شیخ صدوق در کمال الدین و شیخ طوسی در کتاب الغیبه را ذکر کرده است.[18]