آفت چيست؟ چه عواملي باعث به وجود آمدن آفات ميشوند؟
آفت موجودي است که خسارت اقتصادي داشته باشد. علل پيدايش آفت در سه موضوع اصلي خلاصه مي شود:
۱) وارد شدن موجودات به مناطق جديد (تهاجم) Invasion؛
۲) تغييرات اکولوژيکي؛
۳) تغييرات اجتماعي – اقتصادي.
تهاجم يکي از موضوعات بسيار مهمي است که مخصوصاً در طي قرن اخير بدليل سهل‌الوصول شدن مسافرت‌ها، بسيار گسترش پيدا کرده است. در واقع تعداد بسيار زيادي از آفات مهم و کليدي در نقاط مختلف دنيا آفاتي هستند که از يک نقطه يا منطقه پَراکنش بومي به مناطق جديد وارد شده‌اند و بدليل اينکه اين آفات بدون دشمنان طبيعي خود به مناطق جديد وارد ميشوند عموماً تبديل به آفت ميشوند. مثال‌هاي بسيار زيادي در اين زمينه در کشورهاي اروپايي و در ايران وجود دارد. به عنوان مثال در راسته (Hemiptera) تعداد زيادي از شپشک‌ها مثل (Quadraspidiotus pernisiosus) يا شپشک هايسان ژوزه مثل (Chrysomphalus dictyospermi) يا شپشک سپردار قهوه‌اي، سپردار قرمز يا (Aonidiella aurantii)، و(Aonidiellacitri)، يا شپشک استراليايي مثل (Icery apurchasi) وجود دارند.
کرم ساقه خوار برنج (Chilo suppresalis) از راسته (Lepidoptera). مگس مديترانه‌اي ميوه‌اي (Ceratitis capitata) از راسته (Diptera). از زير رده (Acari) گونه‌هايي مثل (Panonychusulmi) و (Panonychus citri) از گونه‌هاي بسيار مهم هستند که از طريق گياهان زراعي و گياهان زينتي و احتمالاً مرکبات از نقاط مختلف دنيا وارد کشور ما شده‌اند.
* نقش قرنطينه
در ايران قرنطينه نقش مهم جلوگيري از ورود آفات جديد به کشور را به عهده دارد. براي مثال پس از بررسي‌هاي لازم توسط موسسه تحقيقات آفات و بيماري‌ها روي نوعي چمن وارداتي از كشور هلند (براي تعويض چمن استاديوم آزادي) از ورود آن به كشور جلوگيري بعمل آمد.
دومين عامل که باعث تبديل موجودات به آفت ميشود تغييرات اکولوژيکي است. تغييرات اکولوژيکي با تاريخچه کشاورزي قرين است. هر عملي که انسان در طبيعت انجام مي‌دهد نوعي تغيير اکولوژيکي به همراه دارد. تغييرات اکولوژيکي در طي سده اخير بسيار زياد بوده است. تک کِشتي‌هاي وسيع، استفاده از واريته‌هاي پر محصول، و عمليات اَگرو تکنيکي مثل سمپاشي باعث شده است که تعادل در اسلامحيستم و طبيعت به هم بخورد.
حتي کشت گياهان زينتي در گلخانه نوعي تغيير اکولوژيکي است. معمولاً از طريق وارد کردن دشمنان طبيعي، آفات در گلخانه‌ها را کنترل مي‌كنند. در اسلامحيستم طبيعي و در شرايط طبيعي زنجيره‌هاي غذايي بسيار پيچيده توسط تعداد بسيار زيادي آفت و دشمنان طبيعي ايجاد شده‌اند. از آنجا که سموم در طي نيم قرن اخير اين زنجيره پيچيده را بر هم زده‌اند، براي ايجاد تعادل مجدد زنجيره‌هاي غذايي بين گونه‌هاي گياهخوار، پارزيتوئيدها و پرداتورها حداقل به پنجاه سال تلاش مداوم نياز داريم.
در بين عوامل بر هم زننده تعادل اکولوژيک، قطعاً سموم و ترکيبات شيميايي از اهميت بسيار زيادي برخوردارند. بطوريكه سمپاشي زياد بخصوص براي مدت طويل در محيط باعث تقويت ژن مقاوم در برابر اين ترکيب شيميايي شده و در طي ساليان متمادي، اين جمعيت از طريق زاد و ولد افزايش پيدا مي‌کند. و نهايتاً بعد از مدتي يک جمعيت مقاوم به سموم در طبيعت ظاهر ميشود.
همچنين کاربرد سموم، باعث ايجاد آفت در مواردي نيز ميشود. آفات ثانوي آفاتي هستند که از طريق کاربرد ترکيبات شيميايي بوجود مي‌آيند. بدين صورت كه آفت خاصي در طبيعت كه داراي جمعيت پاييني نيز مي‌باشد بر اثر استفاده سموم از بين رفته ولي گونه‌هايي كه آفت محسوب نمي‌شوند بعد از مدتي به آفات خطرناك تبديل ميشوند.
کنترل آفات قرنطینه ای :
امروزه با توجه به شيوع آفات قرنطينه اي و خسارات فراواني که از طريق اين آفات به محصولات کشاورزي وارد مي شود بايد به دنبال راه هايي براي کنترل آنها باشيم ،چون زمان پيشگيري گويا در خواب بوديم و امروز ديگر کسي در ايران نمي تواند ادعا کند که مثلا chiloيا همان ساقه خوار برنج هنوز در قرنطينه است ، جالب تر اين است که حتي امروز مگس زيتون هم ديگر مهمان نيست ، امروز بايد از او هم به عنوان گونه اي ميزبان در کشور نام ببريم .البته گفتني است گاهي خبر هايي مي رسد که مثلا مبارزه با نسل سوم مگس زيتون آغاز شده و هم من و هم شما خوب مي دانيم آفتي که بيايد رفتني نيست اگر اينطور بود ساقه خوار برنج بايد سال ها پيش از ايران مي رفت. در واقع اين آفات بخشي ازدغدغه هاي کشاورزان شده اند و هيچ کس پاسخ گوي اين همه مشکل کشاورز ايراني که تک تک درختانش به اميد به بار نشستن مي کارد نيست.
و امروز وظيفه ي ماست که اگرچه دوشادوش کشاورز ايراني کار نمي کنيم ، از مشکلات و دغدغه هايش بي خبريم ولي مي توانيم آنچه را که آموختيم به او انتقال دهيم.
مي توانيم راه هايي به او نشان دهيم که محصولاتش کمتر در معرض آفات قرنطينه اي قرار گيرند.
طرز کنترل آفات قرنطينه اي:
در مبارزه با آفات قرنطينه اي معمولا از سموم گازي استفاده مي کنند ، براي اين منظور بايد آفت کشي برگزيده شود که گاز ان روي مراحل رشدي آفات مورد نظر ،اثر قاطع داشته باشد . براي رسيدن به اين هدف ، در هر موردي عوامل موثر و شرايط لازم را بايد مورد توجه قرار داد .
مهمترين عوامل موثر در مبارزه با آفات قرنطينه اي عبارتند از: تعيين مقدار سم مصرفي ، مدت گازدهي ، درجه ي گرما ، مقدار رطوبت محصول و سرانجام تراکم يا غلظت سم در اطاق گاز.
1)طرز تبخير سم گازي:(Vaporisation)
در عمليات مبارزه با آفات لازم است که دز (dose)و غلظت ماده ي سمي در اطاق گاز ،در تمام طول مدت عمل ثابت باشد . زمان گازدهي بايد با توجه به تبخير کامل سم در اطاق گاز حساب شود . اگر سم به کار رفته از جمله ي سمومي است که به کندي بخار مي شود ، در اين صورت ممکن است در طول مدت پيش بيني شده ،تراکم گاز در طاق به حد نصاب نرسد و در نتيجه عمليات با موفقيت همراه نباشد . اين موضوع به ويژه ، در مورد محصولات قرنطينه اي کم مقاومت و ظريف مانند انواع گلها ،گياهان ،ميوه ها و سبزي ها که عمليات آفت زدايي آنها بايد در زمان کوتاهي ( 2تا 4 ساعت ) انجام شود ،بسيار مهم مي باشد.
مهمترين آفات برنج در ايران :
از مهمترين آفات برنج كه ساليانه خسارات هنگفتي را بر جاي مي گذارد كرم ساقه برنج ( Chilo suppressalis ) مي باشد . اين آفت ، حشره اي است كه براي اولين بار در سال 1351 در مزارع تنكابن و رامسر طغيان كرد و در مدت كوتاهي با افزايش جمعيت و ايجاد خسارت اقتصادي شديد نظر همگان را جلب نمود .
كرم ساقه خوار برنج كه بعنوان يكي از خطرناكترين آفات برنج در دنيا بشمار مي آيد ، در زمستان بصورت لار و كامل در داخل ساقه هاي خشك برنج و يا علفهاي هرز اطراف مزرعه بسر مي برد و در حدود اوايل ارديبهشت ، هنگاميكه حداقل دماي هوا ، 10 درجه سانتيگراد باشد ، شفيره ها در داخل ساقه هاي باقيمانده برنج سال قبل و يا علفهاي هرز مزرعه ، در اطراف سوراخهاي ايجاد شده توسط لاروها ، تشكيل ميگردد .
در حدود بيستم ارديبهشت ماه ، اولين پروانه ها ظاهر ميشوند كه در اواسط خرداد به حداكثر خود مي رسند . عمر پروانه ها ، حداكثر يك هفته است و در اين مدت بطور متوسط 230 عدد تخم توسط هر پروانه گذرانده ميشود . تفريخ تخمها در دماي حداقل 10 تا 12 درجه سانتيگراد بمدت 5 تا 11 روز بسته به دماي محيط انجام مي گيرد . اين كرم در طول سال 2 تا 3 نسل دارد و از زمان نشاء كاري تا هنگام برداشت برنج در مزارع فعاليت زيستي دارد . خسارات وارده طي نسلهاي دوم و سوم بيشتر است .
امروزه با كرم ساقه خوار برنج به سه طريق، زراعي ، شيميايي وبيولوژيك مبارزه ميشود از راههاي اساسي براي مبارزه با اين آفت ، ايجاد شبكه مراقبت و پيش آگاهي با استفاده از اطلاعات جوي است كه كمتر مورد توجه قرار گرفته است ، در صورتيكه ثابت شده است ، مراحل سيكل دگرديسي اين آفت ، همبستگي بالايي را با دما و ساير پارامترهاي جوي دارد .
در مبارزه بيولوژيك ، از زنبور تريكو گراما براي پارازيته كردن تخم پروانه ساقه خوار برنج استفاده ميشود كه نحوه و زمان فعاليت اين زنبور نيز تابعي از شرايط جوي بويژه دما مي باشد .
ساير آفات برنج شامل شب پره يك نقطه اي برنج ، سرخوطومي برنج ، زنجره برنج ، كرم برگخوار برنج ومگس خزانه برنج مي باشند
بررسي بيولوژي Sitophilus Oryzae Linnaeus (Coleoptera: curculionidae) روي پنج رقم برنج بومي استان ماز
شپشه برنج sitophilus oryzae يكي از آفات مهم غلات به ويژه گندم و برنج انباري است. در اين تحقيق، بيولوژي رفتاري شپشه برنج روي پنج رقم برنج بومي استان مازندران (طارم محلي، ندا، نعمت، فجر و خزر) در سه تكرار مورد بررسي قرار گرفت. اين آزمايش در دماي 28 1 درجه سانتيگراد و رطوبت نسبي 75 5 درصد انجام شد. براي هر رقم به طور جداگانه ظرف شيشه اي تهيه شد و ميزان 30 گرم از دانه هاي برنج درون آن ريخته شد. در هر شيشه 35 جفت حشره نرد و ماده 1 تا 3 روزه به منظور تخم گذاري رها سازي گرديد و مدت زمان مراحل مختلف تخم،لارو، شفيره و حشره بالغ تعيين شد. ارزيابي نتياج كه بر پايه طرح كاملا تصادفي و با سه تكرار و مقايسه ميانگين ها با استفاده از آزمون چند دامنه اي دانكن رشد جنيني اين حشره روي ارقام مختلف برنج نسبت به هم تفاوتي ندارد. طولاني ترين دوره لاروي نيز مربوط به ارقام فجر و خزر و كوتاه ترين دوره لاروي روي رقم ندا و طارم محلي بوده و طولاني ترين دوره شفيرگي روي رقم فجر و كوتاه ترين دوره شفيرگي روي ارقام ندا، نعمت، طارم محلي بود. بيشترين دوره توقف حشره داخل دانه و چرخه كامل شحره روي رقم فجر مشاهده شد.
اثرات حشره كش هاي بوپروفزين، پيري پروكسي فن و فنپروپاترين روي پارامترهاي توليد مثلي
اثرات سم هاي بوپروفزين و پيري پروكسي فن (تنظيم كننده رشد) در كنار يك سم پيرتروئيدي به نام فنپروپاترين با استفاده از روش سم شناسي دموگرافيك روي سفيد بالك گلخانه مورد بررسي قرار گرفت. آزمايش‌ها در شرايط دمايي 26+1 درجه سانتي گراد، رطوبت نسبي 60+5 درصد و دوره نوري 16 ساعت روشنايي و 8 ساعت تاريكي انجام شد. قفس هاي برگي روي برگ هاي لوبياي تيمار شده با سم نصب شد. سپس يك حشره ماده به همراه حشره نر درون آن رها سازي شد و تا آخر عمر پارامترهاي طول عمر حشرات كامل، ميزان تخم ريزي و درصد تفريخ تخم مورد ارزيابي قرار گرفت
سم فنپروپاترين به طور معني داي ميانگين طول عمر حشرات (5.3 روز) را نسبت به شاهد (9.7 روز) كاهش داد، در حالي كه سم هاي بوپروفزين (8.1 روز) و پيري پروكسي فن (9.4 روز)اختلاف معني داري با شاهد نداشتند. تعداد تخم هاي گذاشته شده به ازاي هر فرد در سم فنپروپاترين (24.8 عدد) به طور معني داري كمتر از شاهد 53.4 بود اما دو سم ديگر اختلاف معني داري با شاهد نداشتند. درصد تفريخ تخم در تيمارهاي بوپروفزين (38 درصد) و پيري پروكسي فن (24درصد) و پيري پروكسي فن (24 درصد) به طور معني داري نسبت به شاهد (96 درصد) كاهش نشان داد، در حاليكه سم فنپروپاترينروي درصد تفريخ تخم (95 درصد) تاثيري نداشت. بنابر اين سم هاي بوپروفزين و پيري پروكسي فن با تاثير روي درصد تفريخ،توانستند پارامترهايي نظير ميانگين تخم هاي بارور در روز و نرخ ناخالص زادآوري ونرخ تفريخ ناخالص را نسبت به شاهد به مقدار زيادي كاهش دهند. بر اين اساس مي توان نتيجه گيري نمود كه گرچه سم فنپروپاترين روش حشرات كامل موثر است اما با توجه به تاثير قاطعي كه سم هاي بوپروفزين و پيبري پروكسي فن روي پارامتر هاي اصلي توليد مثل مي گذارند، مي توانند نرخ رشد جمعيت در نسل بعد را به طور قابل توجهي كاهش داده و در IPM مورد استفاده قرار گيرند
