مقدمه
هايدروپونيك (آبكشت) علم و فن كاشت گياهان بدون خاك است. ريشه ها در هوا كه بايد بسيار مرطوب نگه داشته شوند يا در آب كه بايد خوب تهويه شود يا در برخي مواد جامد غير از خاك كه رطوبت را در خود نگه مي دارد رشد مي كند. آب موجود در اطراف ريشه ها كه غذا و اكسيژن مورد نياز گياه را تامين مي كند حاوي تركيبات متعادلي از مواد غذايي است.
سه روش اصلي و مناسب براي كشت هايدروپونيك عبارتند از:
الف ـ كشت در مواد دانه بندي شده: مواد دانه بندي شده شامل ذراتي كوچك با خاصيت شيميايي خنثي است.
ب ـ كشت در پشم شيشه: پشم شيشه الياف اسفنج مانندي است كه منشاء مواد آن سنگهاي آتشفشاني است.
ج ـ كشت در آب: در اين روش ريشه ها در تركيب آب با هوا و در داخل آب رشد مي كنند.
نيازهاي شيميايي ريشه يا كل گياه را مي توان با محاسبه دقيق مقدار عناصر محلول غذايي در منطقه ريشه برآورد كرد و تعادل شيميايي محلول را نيز حفظ نمود.
هايدروپونيك همچنين كشت بدون خاك، كشت در محلول غذايييا كشت در محلول شيميايي نيز ناميده مي شود
تاریخچه
كلمه هايدروپونيك از تركيب دو واژه يوناني هايدرو به معناي آب و پونوس به معناي كار و تلاش ساخته شده است. اين كلمه را اولين بار دكتر گريك استاد يكي از دانشگاههاي كاليفرنيا به كار گرفت. وي در سال 1929 از روشي براي پرورش گياهان استفاده كرد كه تا پيش از آن در حد يك روش آزمايشگاهي بود. درطول قرن نوزدهم تعدادي از دانشمندان تحقيقات مهمي درباره ماهيت تغذيه گياهان انجام دادند. آزمايشهاي كلاسيك توسط برخي ازدانشمندان گياه شناس آلماني نظير ساكس و نوپ پي گرفته شده بود. ساكس در سال 1860 و نوپ در سالهاي 1861 تا 1865 به اولين مفاهيم در زمينه نيازهاي اساسي غذايي گياهان دست يافته بودند. فرمول شيميايي ابداع شده توسط اين دو دانشمند و ديگران بود كه بعدها نقش عمده اي در رفع محدوديتهاي پيش روي دكتر گريك در كشت هيدروپونيك ايفا كرد.
پرورش گياهان به روش هايدروپونيك تا قبل از دكتر گريك صرفاً در حد تحقيقات آزمايشگاهي و يا به صورت موردي در برخي تمدنهاي باستاني مطرح بوده است بدون آنكه درك صحيح و مناسبي از اين روش وجود داشته باشد. دكتر گريك به تشخيص خود درباره ظرفيت و دامنه توسعه تجاري هايدروپونيك و مشاهداتش در مورد تكنيكهاي آزمايشگاهي به كار گرفته شده باور داشت و بر آن بود كه اين آزمايشها را با هدف توسعه يك حرفه تجاري ادامه دهد.
در فاصله سالهاي 1930 تا 1940 دانشمندان ژاپني، اروپايي و امريكاي شمالي به كسب دانش بيشتر در اين زمينه ترغيب شدند و دست به يكسري فعاليت گسترده زدند. ارتش ايالات متحده براي تهيه غذاي تازه گروهان سواره نظام خود در جنگ جهاني دوم كه در پايگاههاي غير حاصلخيز منطقه اقيانوس منجمد جنوبي مستقر بودند از كشت هايدروپونيك استفاده نمود بطوريكه درسال 1952 نزديك به هشت ميـليون پوند سبزي و ميوه تازه ازطريق هايدروپونيك ارتش آمريكا توليد نمود. شركت هاي تجاري در زمينه كشت هايدروپونيك بعد از جنگ جهاني دوم در فلوريدا تاسيس شدند كه در زمينه پرورش محصولات صيفي و سبزي و گلهاي زينتي فعاليت مي كردند. مساحت اين مزرعه 22 هكتار و به صورت گلخانه بود.
گزارشات اخير نشان مي دهد كه در حال حاضر بيش از يك ميليون خانواده در امريكا داراي دستگاههاي كشت بدون خاك بوده كه از آن جهت توليد مصرف خانگي استفاده مي شود. فرانسه، كانادا، افريقاي جنوبي، هلند، ژاپن، استراليا، و آلمان از جمله كشورهاي پيشرو در زمينه كشت هيدروپونيك مي باشند.
در ايران كشت هايدروپونيك محصولات سبزي، صيفي و برخي ميوه ها مانند توت فرنگي رونق قابل توجهي نيافته است. اما در برخي از نقاط ايران مانند شهرهاي هشتگرد كرج، كرمانشاه، تهران و جزيره كيش توليد محصولات باغي به روش كشت هايدروپونيك و به صورت تجاري گسترش يافته است.