بناهای حكومتی استان گیلان
عمارت كلاه فرنگی
این عمارت كه در میان پارك شهر رشت ( باغ محتشم ) جای گرفته ، از بناهای زیبای شهر رشت به شمار می آید. رودخانه ی گوهر رود با انحنای خاصی از جنوب ساختمان و باغ ، عبور كرده و زیبایی محیط اطراف بنا را دو چندان می سازد.
باغ محتشم و عمارت كلاه فرنگی در زمان « محمد صادق خان اكبر سردار محتشم » ملقب به سردار معتمد ساخته شد.
این بنا از بیرون ، سه طبقه به نظر می آید؛ در حالی كه از داخل دارای چهار طبقه است. در اطراف ساختمان ، در طبقات اول و دوم هجده ستون چوبی كار گذارده شده كه بام و بالكن طبقه دوم را بر روی خود استوار می دارند. طبقات اول و دوم ، هر یك دارای دو اتاق است. این اتاق ها هر یك به وسیله ی پنجره هایی ، نورگیری داخلی و تهویه ی مناسب هوا را در فصل گرم سال ممكن می سازند.
عمارت كلاه فرنگی یك بنای چند ضلعی است. همین مسئله ظاهر زیبایی به ساختمان می بخشد و از یك نواختی نمای بیرون آن جلوگیری می كند. بلندترین اتاق این عمارت ، هشتگوش و از هر سو دارای پنجره هایی است كه رو به باغ باز می شود.
مصالح به كار رفته در این بنا آجر، چوب و گچ است. از سفال های خمره ای قرمز رنگ نیز برای پوشش بام استفاده شده است. عمارت كلاه فرنگی مدت ها محل سكونت حاكمان و فرمانداران شهر رشت بود و بارها تعمیر و مرمت شد. در سال 1374 این عمارت به مدیریت میراث فرهنگی گیلان واگذار گردید و امروزه از آن به عنوان مركز آموزش هنرهای سنتی استفاده می شود.
بنای شهرداری انزلی
این بنا در پارك بولوار انزلی ، ابتدای خیابان مطهری قرار دارد و در زمان شهرداری محمدعلی روشن در سال 1310 ش ساخته شده است. بنا دارای یك سالن بزرگ فوقانی و یك سالن انتظار در پایین بود. این بنا با 1178 متر مربع مساحت ، ابتدا در اختیار سینما- تئاتر شهرداری بود و امروزه در اختیار شهرداری انزلی است.
عمارت صدری ( كاخ سرداری )
این عمارت توسط میرزا حسین خان صدراعظم ، در زمان اولین مسافرت ناصرالدین شاه به اروپا در انزلی ساخته شد. طول این عمارت 20/29 متر و عرض آن 50/24 متر و در دو طبقه به مساحت 1435 متر مربع است و مساحت طبقه اول 717 متر مربع ساخته شده است. در دوره پهلوی ظاهر بنا تغییر یافت و از مصالح جدید استفاده شد. این بنا مدتی در اختیار كنسول روسیه قرار داشت.
عمارت معتمدی
این عمارت در سال 1235 هـ . ق توسط میرزا عبدالوهاب خان معتمدالدوله در شهر انزلی ساخته شد و زمانی در آن حاكم گیلان ساكن بود. در حال حاضر نیروی انتظامی انزلی در این عمارت مستقر است.
قلعه رودخان
این قلعه در 12 كیلومتری جنوب شرقی فومن و در دل جنگل های انبوه مناطق كوهستانی جای دارد. این قلعه كه به سكسار و قلعه حسامی نیز شهرت دارد، از بزرگ ترین و با عظمت ترین دژهای نظامی گیلان و حتی ایران به شمار می آید و مساحت آن بالغ بر 50 هزار متر مربع است. این قلعه در ارتفاع 600 متری و در بلندترین نقطه كوه قرار دارد.
با توجه به خاك برداری محوطه داخلی و بررسی پی بنا ، احتمالاً این دژ به عصر ساسانی تعلق دارد و در زمان حكومت سلاجقه تجدید بنا شده است. از این رو قلعه رودخان را ا ز قلاع اسماعیلیه به حساب می آورند.
توجه به این كه شهر فومن مدتی طولانی ، مركز حكومت گیلان بیه پس از خاندان اسحاقوند بود، اهمیت این قلعه را بیشترمحسوس می دارد.
"رابینو" درباره این قلعه نوشته است: "سنگ نوشته ای كه در آنجا وجود دارد نشان می دهد كه این قلعه به نام قلعه حسامی برای اولین بار در سال 918هجری ( 13- 1512 میلادی ) تا 921 ( 16- 1515 م ) به فرمان "سلطان حسام الدین امیر دباج بن امیر علاءالدین اسحقی" مرمت گردیده است و این سنگ نوشته از كمال الدین محمد گیلانی است و منظومه آن از "خان احمد شیروانی" و نوشته ی آن اثرِ "ابن حسین الخراسانی است». هدایت خان هنگامی كه بر ضد كریمخان زند به شورش پرداخت شروع به تعمیر آنجا نمود و در آنجا اسلحه و مهمات قرار داد."
این كتیبه چند سال پیش توسط یكی از كارشناسان میراث فرهنگی پیدا شد و امروز ، در گنجینه رشت نگهداری می شود.
قلعه رودخان از دو بخش تشكیل شده است:
1. ارگ یا محل اسكان حاكم و خانواده ؛ ارگ یا شاه قلعه در دو طبقه و از آجر ساخته شده و در قسمت غربی این بنا واقع است. قلعه كلاً دارای دو ارگ و شانزده قراول خانه است. قراول خانه ها به صورت دو طبقه با نورگیرها و روزن های متعدد بر محیط اطراف مسلط است.
ورودی قلعه در سمت شمال جای دارد ودر دو طرف آن دو برج عظیم سنگی دیده می شود.
در گذشته چشمه آبی در داخل قلعه جاری بود كه وقت محاصره از آب آن استفاده می شد. این چشمه پس از زلزله سال 1369 گیلان خشك شد.
2. قسمت نظامی یا قورخانه ؛ در قسمت شرقی قلعه رودخان بناهایی مخروبه وجود دارد. در قسمت شمال و جنوب دیوارهای محصور كننده ی قلعه و برج های نگهبانی در فواصل مختلف ، به چشم می خورد. اتاق های هشت ضلعی كه از آجر ساخته شده ، هنوز بر فراز برج ها دیده می شود.
دیوارهای قلعه حدود چهل برج دیده بانی دارد. در این دیوارهای قطور، منافذ و تركش هایی برای ریختن مواد مذاب و تیراندازی نیز تعبیه شده بود. از وجوه جالب توجه در معماری قلعه رودخان ، كاربرد طاق های جناقی و انواع مختلف آن و نیز طرح های آجر كاری و سنگ چینی است كه نشان از دقت نظر سازندگان آن دارد.
سازندگان قلعه از اصول پیشرفته علمی دفاع و حصار بندی كاملاً آگاه بودند و به همین دلیل در طی قرون متمادی ، این قلعه در برابر تهاجم و یورش ها هرگز در مقابل دشمن سر تسلیم فرود نیاورده و نشانی از تخریب انسانی و حریق در آن به چشم نمی خورد.
امروزه قسمت عمده ای از بنا در زیر قشری از پیچك ها پنهان شده و قلعه در هاله ای رمزآلود در دل جنگل سرسبز آرمیده است. قلعه لیسار ( صلصال )
این قلعه در نزدیك روستای لیسار، بین راه تالش به آستارا قراردارد و احتمالاً از بناهای دوره ایلخانی است. قسمت عمده ای از پلان بنا ، به علت ویرانی مشخص نیست. مصالح به كار رفته در بنا سنگ ، آجر و ساروج است. قطر دیوارها دو متر و درگاه ورودی در سمت شرق ، دارای طاق هلالی است. آب انبار و ارگ قلعه و برج های دیده بانی چندی از بنا بر جا مانده است.
مناره آجری گسكر ( مناره بازار )
این مناره ی دوره سلجوقی بر سر راه دهكده ی "جاده كنار" به "مناره بازار" در شهرستان صومعه سرا واقع و از آجر و ملات و گچ ساخته شده است. در داخل مناره ستونی نگه دارنده قرار دارد كه پلكان مارپیچ داخلی به دور آن می چرخد. محیط مناره در سطح زمین 19 متر، قطر آن در پایین 7 متر و در بالا 35/ 2 متر است. ارتفاع اولیه مناره نزدیك به 30 متر بود كه در زلزله 1369 قسمت فوقانی آن تخریب شد. در روایت محلی ، ساخت بنا را به "چهل گوش چمنی" نسبت داده اند.
میل اُمام
این میل در ناحیه سمام اشكورات ، بر روی كوهی به نام صومعه سرا قرار دارد و احتمالاً به قبل از اسلام و نیز اسماعیلیه تعلق دارد. این میل دارای پلانی مدور و بدنه ای به قطر 140 سانتیمتر است. مصالح آن سنگ لاشه ونتراشیده و ملات ساروج است. محیط آن بیش از 14 متر و ارتفاع 70/ 6 متر است. قطر داخلی برج 165 سانتیمتر است.
جنگل هفت دغنان
در مسیر طاهر گوراب و سید شرف شاه در شهرستان صومعه سرا ، شهر قدیمی گسكر قرار دارد. امروزه از بقایای این شهر در دل جنگلی انبوه ، آثاری همچون حمام ، خانه و مغازه و یك پل آجری و گور سید خروسه ( = ستی خروشه ؟ ) به جای مانده است. امرای گسكر در همین محل حكومت داشتند. راه شاه عباسی از كنار این محل می گذشت. این آثار به دوره ایلخانی و صفوی تعلق دارد.
