-
مسجدهای تاریخی تهران
مسجد امام‌سجاد (تهران)
مسجد امام‌سجاد، مسجدی در شهر تهران است که نبش خیابان فخررازی قرار دارد. مساحت آن در حدود ۶۲۰ متر می‌باشد.
در سال ۱۳۲۳ کار ساخت این مسجد آغاز شد و در سال ۱۳۲۶ به پایان رسیده و گشایش یافت. با این حال کل ساختمان مسجد در سال ۱۳۴۲ به انجام رسید. علی آشتیانی ناظر این بنا و طراح آن حسین لرزاده بودند. معمار و ناظر ساخت آن حسین علی ایزدمهر و کار کاشی‌کاری آن برعهدهٔ محمد گودرزیان بوده‌است.
در دو بخش بنا در خیابان‌های جمهوری و فخررازی، این ساختمان دارای دو کتیبهٔ سنگی به خط نستعلیق است که در کتیبهٔ خیابان اصلی، ویژگی‌های ساختمان حک شده و در کتیبهٔ دیگر شعری به نام سجاد در وصف مسجد آمده‌است.
این مسجد، گنبدی آجری با ساقهٔ کاشی‌کاری شده دارد و ستون‌های سنگی داخل بنا و دیوارها، آجری و کاشی‌کاری شده است.
-
مسجد شاه تهران
مسجد شاه، یا مسجد سلطانی، در منطقه بازار تهران قرار دارد و از بناهای دوره قاجار است. این مسجد امروزه به نام «مسجد امام تهران» شناخته می‌شود. فضایی ست مربعی با تقارن نقطه ای و حیاط مرکزی، با چرخشی ملایم نسبت به بافت شهر برای استقرار در امتداد قبله، 4 ایوان در وسط 4 ضلع، گنبدخانه در ضلع جنوبی، 3 شبستان اصلی در کنج هاو حوض مربعی در مرکز حیاط.
اين مسجد با قدمتى در حدود ۱۸۰ سال از زيباترين مساجد تاريخى تهران است. بانى آن فتحعلى‌شاه قاجار (۱۲۱۲-۱۲۵۰ هـ.ق) بود و از اين رو در آغاز آن را مسجد شاه مى‌ناميدند. بنابر شواهد تاريخى اين دومين جامع بزرگ تهران بعد از مسجد جامع بازار يا جامع عتيق بود. بنابر کاشى‌نوشته‌ها و کتيبه‌هايى که در ايوان جنوبى مسجد به جاى مانده، زمان تقريبى شروع ساخت اين مسجد سال ۱۲۱۲ يا ۱۲۲۴هـ.ق است. در سال ۱۳۰۷هـ.ق به دستور ناصرالدين‌شاه قاجار در ِ اصلى در جهت شمال تعمير و نيز به دستور وى دو مناره در دو طرف گل‌دسته مسجد ساخته شد. بنابراين تکميل کننده اصلى اين مسجد ناصرالدين‌شاه قاجار بوده است. اين مسجد، بنايى چهار ايوانى است که شبستان‌هاى اصلى آن در جبهه جنوبى قرار دارد و معمارى کلى و نيز پاره‌اى از جزييات آن از مسجد وکيل شيراز گرفته شده و در طراحى و ساخت آن مانند ساير ابنيه آن زمان هنرمندان و استادان شيرازى دست داشته‌اند.
-
مسجد آیت‌الله مطهری
مسجد سپهسالار که با نام مسجد آیت‌الله مطهری نیز شناخته می‌شود یکی از مساجد بزرگ شهر تهران است. این مسجد که همراه مدرسه‌ای به همین نام است در کنار مجلس شورای ملی در میدان بهارستان تهران واقع است .
تاریخچه
بانی آن میرزا حسین خان سپهسالار قزوینی صدراعظم دوره ناصرالدین شاه قاجار است . مدرسه و مسجد سپهسالار پس از مدرسه چهارباغ اصفهان از بزرگترین و باشکوه‌ترین بناهای مذهبی در ایران بشمار می‌آید. سپهسالار در سال ۱۲۹۶ه.ق. بنیانگذاری این ساختمان را آغاز کرد و چون در سال ۱۲۹۸در مشهد وفات یافت، برادرش یحیی خان مشیرالدوله در تکمیل و اتمام این بنا همت گماشت و پس از درگذشت او قسمتی از ناتمامیها و تزیینات تدریجاً بوسیله نائب التولیه‌های وقت انجام یافت . ساخت هسته اصلی بنا نزدیک به پنج سال به درازا کشید که طراحی مسجد را مهندس مهدی خان ممتحن‌الدوله شقاقی انجام داده و معمار آن حاج حسن قمی بوده‌است.
موقعیت
این مسجد در ضلع شرقی خیابان موسوم به مصطفی خمینی و در جنوب شرقی میدان بهارستان در کنار ساختمان قدیمی مجلس شورای ملی ایران قرار دارد.
ابعاد صحن این ساختمان تقریبا ۶۱ در ۶۲ متر است و ساختمانش دو طبقه و در هر طبقه حجراتی جهت سکونت طلاب ساخته شده که مجموعاً قریب شصت حجره می‌باشد. در چهار طرف اضلاع ساختمان چهار ایوان قراردارد که ایوان بزرگ اصلی در طرف جنوب واقع شده و منتهی به مقصوره و گنبدی عظیم می‌شود.
وجه دیگری که به این مجموعه اهمیتی دو چندان می‌بخشد کتابخانه مسجد است که در سال ۱۲۹۷ ه.ق، سپهسالار با خرید کتابخانه ۴۰۰۰ نسخه‌ای اعتضادالسلطنه آن را پایه‌گذاری کرد. هم اینک، گنجینه‌ای با بیش از ۴۲۰۰ کتاب خطی به خط مؤلفان و نزدیک به ۱۰۰۰۰ کتاب چاپ سنگی در این کتابخانه موجود است.
