علل و عوامل عذاب قبر

مۆمنان و نیکان نیز به میزان گناهانی که از آنها سرزده است، کیفر می شوند:

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله فرمود: « عذاب مۆمن در قبر، کفاره ی گناهان اوست.» (1)
امام رضا علیه السلام فرمود: « کسی که به حق معتقد بوده، سپس گنهکار شود و پیش از مرگ توبه نکند، در جهان برزخی به اندازه ی گناهانش او را عذاب دهند؛ تا اینکه در قیامت گناهی به گردنش نباشد.» (2)
فشار قبر نیکان، به خاطر برخی گناهان است که در ادامه ی بحث به آنها اشاره می شود.
مدت و مقدار عذاب قبر نیز بستگی به میزان گناهان شخص دارد؛ لذا برخی یک لحظه، بعضی یک شبانه روز و عده ای یک هفته و ... در رنج و ناراحتی به سر می برند.
چند ماجرای آموزنده و حکایت شگفت و سازنده را در این باره یادآور می شویم:
الف- او اینک در فشار است:
به پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله خبر رسید که سعد بن معاذ انصاری- رئیس طایفه ی انصار و یکی از یاران بسیار با ارزش پیامبر که بی اندازه مورد احترام آن حضرت بود- از دنیا رفته است.
پیامبر گرامی اسلام، بدون اینکه کفش و عبایش را بپوشد، سراسیمه برای شرکت در مراسم بزرگداشت آن مرد بزرگ شتافت و یارانش نیز در پی او برخاستند و حضرت را همراهی کردند.
پیامبر ناظر بر غسل و کفن سعد بود و با پای برهنه در تشییع جنازه، در گرفتن تابوت و حمل آن نیز شرکت داشت.
هفتاد هزار فرشته، همراه جبرئیل امین به احترام این صحابی بزرگوار در تشییع جنازه حضور یافته بودند.
در هنگام خاک سپاری، پیامبر با دست مبارکش او را در قبر گذارد و در خاک ریختن، سنگ گذاشتن و مسدود نمودن قبر نیز کمک کرد و در نتیجه سعد با تمام احترامات خاص به خاک سپرده شد.
مادر سعد که از این همه بزرگداشت فرزندش به وجد آمده بود، با صدایی بلند گفت: « ای سعد! بهشت بر تو گوارا باد!»
پیامبر فرمود: « ای مادر سعد! دست نگه دار؛ او اینک در فشار است!».
حاضران از این گفته پیامبر بسیار شگفت زده و افسرده گشتند.
هنگام بازگشت، عده ای از اصحاب عرض کردند: « یا رسول الله! کسی مانند سعد هم عذاب می شود؟»
حضرت فرمود: « آری. سعد به جهت بد اخلاقی با خانواده اش، مدت کمی- به اندازه ای که گناهانش پاک گردد- عذاب می شود». (3)

مدت و مقدار عذاب قبر نیز بستگی به میزان گناهان شخص دارد؛ لذا برخی یک لحظه، بعضی یک شبانه روز و عده ای یک هفته و ... در رنج و ناراحتی به سر می برند

ب- قبرش از آتش شعله ور شد:
کسی را در قبرش نشاندند و به او گفتند: « ما مأموریم که صد تازیانه از عذاب الهی به تو بزنیم!»
گفت: « از عذابم درگذرید که طاقت آن را ندارم».
پس از گفت و گوی میان او و فرشتگان، وی را گفتند: « چاره ای نیست مگر اینکه یک تازیانه بر شما زده شود».
گفت: « به چه دلیل باید عذاب شوم!»
گفتند: « به جهت اینکه روزی [ نماز را سبک شمرده و] بی وضو، نماز خواندی؛ دیگر اینکه بر ضعیفی گذشتی،‌ [ و قادر بر یاری نمودنش بودی؛ اما] کمکش نکردی».
پس او را تازیانه ای زدند که در اثر آن، قبرش از آتش شعله ور شد (4).
ج- ضد ولایت نیز عذاب می شود:
« شخصی به نام علی بن حمزه، امامت حضرت علی بن موسی الرضا علیه السلام را انکار می کرد و با آن حضرت دشمنی می ورزید.
پس از مرگش، حال او را از امام پرسیدند.
امام فرمود: در مورد امامان از او پرسیده شد تا نوبت به من رسید؛ وقتی مرا منکر شد؛ ضربه ای بر او زدند که آتش از قبرش زبانه کشید» (5).

سپس بر عده ای گذشتم که شکمهایشان به قدری بزرگ بود که نمی توانستند برخیزند! پرسیدم: اینان کیانند؟ گفت: اینها رباخواران امت تو هستند که هرگاه عزم برخاستن کنند،‌ شیطان مزاحم شود و همواره آنان را می آزارد و سرنوشت اینان همچون آل فرعون است که شب و روز بر آتش نمایانده می شود...»

اسباب عذاب

از روایات فهمیده می شود که برخی از گناهان سبب عذاب نیکان و مۆمنان در قبر است. در خبری طولانی، راجع به معراج پیامبر خدا صلی الله علیه و آله آمده است:
«... قومی را دیدم که به غذاهای پاک و ناپاک دسترسی داشتند؛ اما از غذاهای خبیث و ناپاک می خوردند!
از جبرئیل پرسیدم: اینها کیانند؟
گفت: ‌کسانی از امت تو هستند که در دنیا حرام خوار بودند!
سپس بر عده ای گذشتم که لبهایشان، همچون لبهای شتر، بزرگ و بدشکل بود و با قیچی گوشت خود را می بریدند و در دهانشان می گذاشتند.
پرسیدم: اینها کیستند؟
جبرئیل گفت: اینها بدگویان و غیبت کنندگان عیبجوی امت تو هستند!
پس از آن، بر گروهی گذشتم که سر و صورتشان را با سنگ می شکستند!
پرسیدم: اینها چه کسانی هستند؟
گفت: اینان، ترک کنندگان نماز عشایند.
بعد از آن، جمعیتی را دیدم که از دهان و پشتشان، آتش بیرون می جهید!
پرسیدم: اینان کیستند؟
گفت: اینها ستمکارانی هستند که دارایی یتیمان را به یغما می بردند.
سپس بر عده ای گذشتم که شکمهایشان به قدری بزرگ بود که نمی توانستند برخیزند!
پرسیدم: اینان کیانند؟
گفت: اینها رباخواران امت تو هستند که هرگاه عزم برخاستن کنند،‌ شیطان مزاحم شود و همواره آنان را می آزارد و سرنوشت اینان همچون آل فرعون است که شب و روز بر آتش نمایانده می شود...» (6).
امیرمۆمنان، علی علیه السلام فرمود: « عمده ی عذاب قبر برای سه چیز است:
1- سخن چینی.
2- دوری ناجستن از بول.
3- دوری گزیدن مرد از همسرش» (7).
بنابر آنچه گذشت، موارد زیر، سبب عذاب قبر مۆمنان و نیکان است:
1- غیبت.
2- نمیمه ( سخن چینی).
3- عیب جویی.
4- بدزبانی.
5- سبک شمردن نماز.
6- دوری نکردن از ترشحات بول (8).
7- رعایت نکردن حلال و حرام خدا.
8- رباخواری.
9- خوردن مال یتیم.
10- کمک نکردن به نیازمندان.
11- بدرفتاری با خانواده.
12- دوری گزیدن مرد از همسر خویش.

پی نوشت:
1. « علل الشرایع»، الشیخ الصدوق، ج1، ص 192، مکتبة الطباطبایی. « بحار»، ج 6، ص 221:
« ضغطة القبر للمۆمن، کفارة لما کان منه من تضییع النعم».
2. « تفسیر نورالثقلین»، ج 5، ص 195. ( به نقل « میزان الحکمة»، ج3، ص 473):
« إن من اعتقد الحق؛ ثم أذنب و لم یتب فی الدنیا؛ عذب علیه فی البرزخ، و یخرج یوم القیامة‌ و لیس له ذنب یسأل عنه».
3. « بحار»، ج6، ص 273:
عن الصادق علیه السلام: « ان سعد بن معاذ قدمات؛ فقام رسول الله صلی الله علیه و آله و قام اصحابه معه؛ فامر بغسل سعد...».
قالت ام سعد: « یا سعد هنیئاً لک الجنة!».
فقال رسول الله صلی الله علیه و آله: « یا ام سعد! مه؛ لا تجزفی علی ربک، فإن سعدا قد اصابته ضمة...».
فقال صلی الله علیه و آله: نعم. انه کان فی خلقه مع اهله سوء».
4. « علل الشرایع»، ج1، ص 291. « بحار»، ج6، ص 221:
عن الصادق علیه السلام: « اقعد رجل من الاخیار فی قبره؛ فقیل له: انا جالدوک مائة جلدة من عذاب الله؛ فقال: لا اطیقها... نجلدک لانک صلیت یوماً بغیر وضوء؛ و مررت علی ضعیف فلم تنصره؛ قال: فجلدوه جلدة من عذاب الله ( عزوجل) فامتلأ قبره ناراً».
5. « مدرک پیشین»، ص 242:
«... انه سئل عن الامام بعد موسی ( ابی)؛ فقال: لا اعرف اماماً بعده! فقیل: لا؟ فضرب فی قبره ضربة؛ اشتعل قبره ناراً.»
6. « مدرک پیشین»، ص 239-241:
« فاذا انا بقوم بین ایدیهم موائد من لحم طیب و لحم خبیث؛ و هم یأکلون الخبیث و یدعون الطیب!
فسألت جبرئیل: من هولاء؟ فقال: یأکلون الحرام و یدعون الحلال من امتک.
- مررت باقوام لهم مشافر کمشافر الابل!... قال: هم الهمّازون اللمّازون.
- مررت باقوام ترصح وجوههم و رۆوسهم بالصخرة!... قال: الذین یترکون الصلاة العشاء.
- مضیت فإذا انا بأقوام یقذف بالنار فی افواهم؛ فتخرج من ادبارهم!...
قال: هۆلاء الذین یأکلون اموال الیتامی ظلماً.
- مضیت: فإذا انا باقوام یرید احدهم ان یقوم فلا یقدر من عظم بطنه!...
قال: فهم الذین یأکلون الربا...».
7. « علل الشرایع»، ج1، ص 291. « بحار»، ج6، ص 222:
« عذاب القبر، یکون: من النمیمة، و البول، و عزب الرجل عن اهله».
در روایت دیگری ( ص 245، ج6، بحار) آمده است: « 1/3 عذاب قبر به جهت غیبت کردن است»:
« عذاب القبر ثلاثة الثلاث: ثلث للغیبة و...».
8. شاید، کنایه از رعایت نکردن پاکی و نجاست باشد.