پیانو - نحوه انتخاب ، قسمت ششم

[SENATOR]

بررسی سیستم انتقال نیرو از کلاویه به سیم (Action)

چنانچه پیانو نداشته باشید یا به درون بدنه آن دقت کافی نکرده باشید، حتمآ تعجب خواهید کرد اگر بدانید برای انتقال نیروی انگشت دست شما به سیم ها در پیانو، برای هر کلاویه چیزی حدود 60 قطعه بکار برده می شود. حال این 60 قطعه را در تعداد کلاویه های پیانو - معمولآ 88 عدد - ضرب کنید به عددی معادل 5280 خواهید رسید، چنانچه سایر قطعات مشترک بین کلاویه های هر اکشن را هم حساب کنید این رقم به چیزی در حدود 5700 عدد خواهد رسید!

اینها تنها قسمتهایی از ساز هستند که وظیفه انتقال نیرو را بر عهده دارند و چنانچه شما سایر قطعات ساز را هم محاسبه کنید ممکن است در مجموع به عددی نزدیک به 10 هزار قطعه برسید. بنابراین تصدیق خواهید کرد که خرید یک پیانو - بخصوص دست دوم - تا چه اندازه می تواند یک کار کارشناسی باشد و آنچه ما در اینجا توضیح می دهیم صرفآ برای آشنایی شما با این ساز و فرا گیری اصول اولیه شناخت ساز است.

وظیفه اکشن
یک اکشن خوب وظیفه ترجمه و انتقال دقیق احساس نوازنده به سیم ها را دارد. اکشن خوب و سالم باید نوانس هایی (منظور از Nuance ظرافتهای اجرا است) را که نوازنده اجرا می کند بخوبی تشخیص داده و آنرا به سیم های پیانو منتقل کند.

چند لحظه فکر کنید و پیانو را با انواع سازهایی که در آنها انگشتان دست با سیم مرتعش در ارتباط هستند مقایسه کنید. خیلی زود متوجه ضعف پیانو در عدم ارائه امکان اجرای مستقیم نوانس ها توسط دست می شوید. چرا که در سازهایی مانند گیتار، ویولون و ... شما با انگشت خود می توانید نهایت احساس را به ساز منتقل کنید، اما در پیانو اینگونه نیست.

متخصصین فن، با استفاده از مکانیسم های بسیار پیچیده توانسته اند سیستمی را درست کنند که بتواند به راحتی ظریفترین احساسات نوازنده را به ساز منتقل کند، بطوریکه یک ساز خوب کوچکترین حرکت انگشت شما را تشخیص داده و آنرا به صوت تبدیل می کند. به این ترتیب شما می توانید از آرام بخش ترین کارهای رمانتیک تا خشن ترین کارهای راک را با این ساز اجرا کنید.

اگر نگاهی به این تصاویر بیندازید متوجه خواهید شد که تشریح جزئیات اکشن خارج از محدوده این بحث است و احتمالآ برای تعداد کمی از افراد می تواند جالب باشد.

- نمونه ای از اکشن پیانوی دیواری برای یک کلاویه
- نمونه ای از اکشن پیانوی بزرگ (رویال) برای یک کلاویه

طرح ساده اکشن پیانو دیواری

پیانو سازی Modular
همواره در ساخت پیانو استانداردهای خاصی رعایت می شود بطوریکه شما اغلب اوقات می توانید در صورت بروز مشکل در برخی از قسمتهای ساز، از لوازم یدکی انواع مدلهای دیگر استفاده کنید. حداکثر ممکن است لازم باشد تا تغییرات کوچکی در قطعه یدکی داده شود.

اکشن یک پیانو نیز از این قاعده مستثنا نیست؛ معمولآ شما می توانید در صورت کهنه و نامناسب بودن اکشن پیانو، آنرا بصورت کامل با یک اکشن دیگر تعویض کنید و یا به تعویض قطعات آن بپردازید. به همین علت است که بارها گفته ایم و تاکید می کنیم که هرگز نگران خرابی پیانو نباید بود چرا که تقریبآ تمامی قسمتهایی از ساز که امکان بروز مشکل های جدی در آن است بسادگی قابل تعمیر هستند. این موضوع حتی شامل ترک خوردگی در صفحه های فلزی (چدنی) بدنه و یا صفحه صدای (Soundboard) ساز نیز می شود.

اکشن یک پیانو مهمترین قسمتی از ساز است که احساس نوازنده را به سیم ها منتقل می کند و به همین دلیل ساخت آن نیاز به تکنولوژی و تجربه زیاد دارد. بسیاری از سازندگان پیانو توانایی ساخت اکشن را ندارند و به همین جهت آنرا از دیگر سازندگان قطعات پیانو تهیه می کنند. معروفترین شرکتی که به ساخت اکشن می پردازد شرکت Renner است. بسیاری از سازندگان پیانوهای خوب معمولآ از اکشن های این شرکت استفاده می کنند و این خود می تواند دلیلی بر کیفیت خوب یک پیانو باشد. این شرکت در کشورهای آلمان، انگلیس، اسپانیا، فرانسه، مجارستان، ایتالیا، ژاپن، سوئیس، چین، آمریکا و ... کارخانه و نمایندگی های رسمی تولید اکشن دارد.

کلاویه
اگر پیانو های بسیار قدیمی را دیده باشید حتمآ متوجه شده اید که کلاویه های آنها اغلب دو تکه هستند، آیا می دانید چرا؟ در قدیم برای ساخت روکش کلاویه بسیاری از پیانو ها از عاج فیل استفاده می شده است و دو تکه بودن آن بخاطر استفاده بهینه از سطح عاج بوده است. اما امروزه از انواع مواد صنعتی برای اینکار استفاده می شود که عملکردی مشابه و حتی بهتر از عاج فیل دارند. دقت کنید که حتی اگر بر اثر برخورد شیء با کلاویه سطح آن تخریب شده باشد، بسادگی می توان روکش آن کلاویه را به تنهایی تعویض کرد، هرچند تکنیسین تعمیر باید سعی کند روکشی با همان کیفیت و رنگ را برای تعویض بکار برد.

بر خلاف ظاهر طول یک کلاویه پیانو بسیار بلند تر از آنی است که شما آنرا مشاهده می کنید هر چه طول کلاویه بیشتر باشد توانایی این اهرم در انتقال احساس نوازنده به ساز بیشتر خواهد بود. معمولآ در بدنه کلاویه (زیر قسمتی که شما آنرا لمس می کنید) قطعاتی از سرب قرار داده می شود تا علاوه بر آنکه به کلاویه وزن داده شود حالت تعادل آن نیز تنظیم شود.

نیاز به این وزنه ها هنگامی بیشتر مشخص می شود که بدانید طول کلاویه ها از سمت راست به چپ بتدریج اضافه می شود بنابراین برای ایجاد حس یکنواخت باید برای هر کلاویه وزنه های سربی خاصی در نظر گرفته شود. تنظیم دقیق این کلاویه ها و انتخاب وزنه های مناسب بگونه ای که کیبرد حس متعادلی را در سراسر خود نشان دهد کاری بسیار سخت و وقتگیر است، که در ساخت پیانو های خوب در آن بسیار دقت می شود و در پیانوهای نامرغوب به آن اهمیت داده نمی شود.

شما به هنگام کنترل ساز باید دقت کنید که احساس کلاویه زیر دستان شما در تمام کلید ها تقریبآ یکسان باشد، تفاوت های جزئی اغلب براحتی توسط تکنیسین پیانو قابل رفع هستند.

زیر هر کلاویه در سمت نوازنده قسمتی قرار دارد که در حالتی که کلاویه فشار داده می شود روی آن می نشیند و در طرف دیگر نمدی که به هنگام برگشت کلاویه و استراحت آنرا نگه می دارد. تنظیم و تغییر موقعیت این دو نقطه از جمله فعالیت هایی است که برای رگلاژ ممکن است لازم باشد.

محور کلاویه
محوری که کلاویه حول آن بازی می کند توسط شکافی که در وسط کلاویه ایجاد شده است حمایت می شود. کلاویه روی یک سطح برجسته قرار دارد که از وسط این سطح یک میله کوتاه فلزی بیرون آمده است. میله در میان شکاف کلاویه قرار دارد و به این ترتیب کلاویه محدودیت حرکت عرضی پیدا می کند، بوسیله یک پیچ تنظیم می توان میزان عقب و جلو بودن کلاویه را تنظیم کرد تا به این ترتیب کلاویه ها در یک ردیف قرار داشته باشند.

قسمت بالایی محور نگاه دارنده کلاویه از نمد ساخته شده است تا اصطکاک احتمالی میله با چوب کاسته شود و کلاویه نرم حرکت کند. از جمله قسمتهایی که به هنگام رگلاژ پیانو تنظیم می شود همین محور نگهدارنده کلاویه است.

انتقال نیرو از کلاویه
هر چند سیستم انتقال نیرو از کلاویه به اکشن در پیانو های دیواری و بزرگ (رویال) یکی نیست اما در مجموع تفاوت عمده ای ندارند و نظر به عمومیت بیشتر پیانو های دیواری در ادامه راجع به اکشن این پیانوها صحبت می کنیم.

نیروی عمودی وارد شده به کلاویه خیلی ساده در جهت دیگر اهرم، به سمت بالا هدایت شده و یک میله (فلزی یا چوبی) را به سمت بالا حرکت می دهد. این میله ممکن است بلند یا کوتاه باشد که کاملآ بستگی به ارتفاع پیانو و محل قرار گرفتن اکشن نسبت به کیبرد دارد.

آیا تا بحال هیچ از خود پرسیده اید که چرا اکشن یک پیانو به این پیچیدگی ساخته می شود؟ در حالی که رفتار مشابهی که توسط ناخن یا مضراب در سازهایی مانند گیتار یا سنتور انجام می شود، به سهولت و سادگی اجرا می گردد؟

پاسخ بسیار ساده است، رفتار دست و انگشتان با وجود آنکه به ظاهر ساده است، هنگامی که می خواهیم آنرا با یک سیستم مکانیکی مدل کنیم بسیار پیچیده می شود. مهمترین کاری که اکشن انجام می دهد آن است که پس از انتقال احساس و نیروی انگشت شما از کلاویه به سیم، چکش را از سیم دور میکند، چه در غیر اینصورت برخوردهای بعدی چکش با سیم و ارتعاشات احتمالی، صدای غیرقابل شنیدنی را تولید خواهد کرد.

همینطور رفتاری که پس از رها کردن کلاویه، خفه کن نمدی را به سیم مرتعش می چسباند خود از جمله وظایفی است که بر پیچیدگی اکشن پیانو می افزاید.

[SENATOR]

در هر صورت همانطور که قبلآ هم اشاره شد در یک پیانو در حدود 5700 قطعه وجود دارد که بسیاری از آنها به هنگام نواختن ساز از حالت سکون خارج می شوند و حول محورهایی حرکت گردشی یا طولی می کنند و با برخی قسمتهای دیگر درگیر می شوند، در بعضی از موارد به اصطکاک نیاز است و در بعضی از موارد این عامل حالت مزاحمت دارد. بنابراین مشاهده می کنید برای ساخت چنین سیستم پیچیده ای باید از لوازم و مواد اولیه مناسب استفاده شود.

در ساخت اکشن اغلب پیانوهای بسیار مرغوب - از مواد اولیه ای چون چوب، فلز (بصورت قطعات کوچک)، نمد و یا پارچه های پشمی و انواع چسب چوب استفاده می شود و بندرت در آنها از مواد مصنوعی یا محصولات پلاستیکی استفاده می گردد. البته این موضوع به معنای آن نیست که اگر در ساخت پیانوای از مواد مصنوعی استفاده شود آن پیانو دیگر بدرد نمی خورد.

امروزه در ساخت بسیاری از قطعات اکشن پیانوهای سری ساز از انواع پیشرفته پلیمرهای صنعتی استفاده می شود که باید گفت جای اشکال هم ندارند، چرا که تاثیری چندانی در آکوستیک صدای ساز ندارد. بعنوان مثال چه اتفاق خاصی رخ می دهد اگر قسمتهایی از چکشهای پیانو - که فشار ضربه ای زیادی را هم تحمل می کنند - بجای چوپ پخته از مواد صنعتی با همان وزن، اما با استحکام بیشتر ساخته شود.

ریل نگاه دارنده سیستم ضربه هر چکش

مثال جالبی که بسیاری از سازنده های این نوع از پیانوها برای توجیح استفاده از مواد مصنوعی می آورند آن است که امروزه در ساخت دسته راکت های تنیس یا چوبهای گلف مرغوب که باید بسیار محکم باشند، بجای چوب - که ماده ای سنتی برای ساخت بوده است - از مواد مصنوعی استفاده می شود که استحکامی به مراتب بیشتر از چوب دارند؛ بنابراین چه دلیلی دارد که در ساخت چکش پیانو از این مواد استفاده نشود.

و حقیقت امرهم آن است که بدلیل تاثیر بسیار ناچیز دسته و یا جک نگاهدارنده یک چکش (Flange) در آکوستیک کلی ساز، نه تنها استفاده از این مواد ضرری برای صدای خروجی یا کیفیت Touch پیانو ندارد، بلکه برعکس در نهایت می تواند استحکام و طول عمر اجزاء را نیز بیشتر کند. ضمن اینکه هزینه های تولید و قیمت تمام شده را هم به میزان قابل ملاحظه ای پایین می آورد. (فراموش نکنیم که اغلب قطعات اکشن کوچک هستند، لذا چوبی و دست ساز بودن آنها می تواند هزینه های تولید را بالا ببرد.)

نکته مهم دیگر آن است که هر چه میزان استفاده از مواد مصنوعی در ساز بیشتر شود، میزان تاثیر شرایط محیطی و آب و هوایی در آن کم خواهد شد. هر چند این مقدار نباید آنقدر باشد که در نهایت به آکوستیک نهایی ساز لطمه وارد کند.

اغلب محورهایی که در ساخت اکشن یک پیانو لازم است وجود داشته باشند توسط چوب - یا مواد مصنوعی - و نمد یا پارچه پشمی ساخته می شوند. علت اصلی عدم استفاده از محور های فلزی - جدای از سنگینی - آن است که یک پیانو باید سالها بدون نیاز به نگهداری از محورها - مانند روغن کاری - کار کند و برای همین منظور است که ترکیب چوب و نمد بهترین پاسخ را می دهد.

یک مثال برای استفاده از محور فلزی در پیانو می تواند پدال های پیانو باشد، حتمآ دیده اید که در انواعی که محور بطور کامل فلزی است، پس از مدتی به ناچار برای حذف صدای اضافی مجبور خواهید بود که آنرا روغنکاری کنید، که کاری بسیار خطرناک برای ساز است.

مجموعه قطعاتی که برای هر چکش لازم است

استدلال یک سازنده پیانو
بسیاری از شما نام کمپانی Kawai (کاوای) که در ایران بنام کاوایی شناخته می شود را شنیده اید. این کمپانی پس از یاماها (Yamaha) دومین تولید کننده بزرگ پیانو در ژاپن است و در حال حاضر بسیاری از پیانوهای این شرکت در ایران نیز عرضه می شود.



این شرکت معتقد است با وجود آنکه چوب می تواند بعنوان یک ماده اولیه بسیار مناسب برای ساخت قسمتهای مهمی از پیانو باشد، برای ساخت برخی از قسمت ها به هیچ وجه مناسب نیست، که یکی از آنها دسته چکش است.

جذب رطوبت، تمایل به خم شدن در اثر وارد شدن ضربه و ... بسیاری مشکلات دیگر در ساخت، از جمله دلایلی است که کاوای ترجیح داده تا برخی قسمتهای چکش خود را بجای چوب از موادی صنعتی بنام ABS بسازد.

کاوای معتقد است از آنجایی که چکش پیانو یکی از مهمترین قسمت های هر پیانو است و فشار لحظه ای بسیار زیادی را تحمل می کند، باید روی ساخت آن دقت بسیار شود و این ممکن نیست مگر آنکه آنرا با استفاده از مواد صنعتی و قالب های دقیق بسازیم. یکنواختی وزن همه چکشها، استحکام زیاد و ... در انواع چکش ABS در پیانو، می تواند پاسخ فیزیکی چکش را در رنج وسیع کلاویه ها یکنواخت نماید.

مجموعه تحقیقاتی که اساتید دانشگاه و مهندسین صنعتی انجام داده اند، چنین نتایجی را در بر داشته است :

- استفاده از قطعاتی که با جنس ABS ساخته می شود اقلآ 50 درصد استحکام بیشتری نسبت به قطعات مشابه چوبی دارند.

- قطعات ساخت ABS نسبت به چوب بیش از 30 برابر در مقابل رطوبت و تغییرات دما پایدار هستند.

- قطعه ABS ای که 25 سال از عمر و کارکرد آن می گذارد هنوز می تواند از یک قطعه کاملآ نو و مرغوب چوبی بهتر عمل کند.

- امکان ساخت دقیق و ظریف برای قطعات ABS به مراتب بیشتر از قطعات چوبی است.

بنابراین با توجه به این استدالاها، شرکت Kawai در ساخت اکشن پیانوی های خود، قسمتهایی از فلنج (Flange) و دسته چکش را از این جنس می ساز و در نهایت ادعا می کند که اکشن ساخت کاوای نهایت پاسخگویی را برای نوازندگان پیانو دارد و به آن Ultra-Responsive Action می گوید. Kawai نیز همانند بسیاری دیگر از سازندگان پیانو (از جمله Yamaha) در ساخت قسمتهایی از اکشن پیانوهای سری ساز خود از مواد صنعتی استفاده می کند.