انتخابات در هر کشور نشانه مردم سالاری و شاخص وجود آزادی و معیار شرکت مردم در سرنوشت خود و میران علاقه مندی به نظام حاکم است .

پس از پیروزی انقلاب اسلامی در سال 1357 به رهبری امام خمینی و استقرار نظام سیاسی جدید الگوی تازه ای را از مردم سالاری دینی به جهانیان عرضه کرد و آنان را تحت تاثیر خود قرار داد.

در طول سی و چند سال از عمر گرانمایه انقلاب اسلامی انتخابات متعددی در کشور برگزار شده است که بیگانگان به رغم برخوردهای دوگانه ، همواره چشم به نتایج انتخابات ایران اسلامی و میزان مشارکت مردم دوخته اند تا از کاه کوهی بسازند و در این سی و چند سال همواره با حضور مشتاقانه مردم در این صحنه ناکام مانده اند .

در این راستا کتابی با عنوان «مردان جمهور » به ارائه گزارشی از ده دور انتخابات ریاست جمهوری پرداخته است که در ادامه خلاصه‌ای از این موضوع تقدیم می شود .

دوره اول

انتخابات رياست جمهوري در تاريخ 5 بهمن 1358 در سراسر كشور برگزار گرديد. در اين انتخابات 124 نفر داوطلب شدند كه صلاحيت هيچ يك رد نشد و تمامي اين افراد وارد ميدان رقابت شدند. پس از گذشت ۲۷۵ روز از عمر دولت موقت مهندس بازرگان در ۱۳ آبان ۵۸ بعد از اشغال سفارت آمریکا استعفا می کند و در پی آن اداره کشور بر عهده شورای انقلاب گذاشته می شود که در ۵ بهمن ۱۳۵۸ اولین دوره انتخابات ریاست جمهوری در تاریخ ایران برگزار می شود و ابوالحسن بنی صدر به عنوان اولین رئیس جمهور انتخاب می شود.

در این دوره انتخابات ریاست جمهوری ۱۲۴ نامزد شرکت کردند که پس از اعلام انصراف یا استعفای برخی از نامزدها در نهایت ۹۶ نامزد در روز انتخابات به رقابت با یکدیگر پرداختند. ابوالحسن بنی صدر، احمد مدنی (جبهه ملی)، داریوش فروهر(حزب ملت)، صادق قطب زاده(حزب پان ایرانیست)، حسن ابراهیم حبیبی(حزب جمهوری اسلامی)، کاظم سامی(نهضت آزادی)،حسن آیت، صادق طباطبایی(مستقل)، صادق خلخالی، محمد مکری، صفر علی خلیلی، از جمله نامزدهای اولین دوره انتخابات ریاست جمهوری در ایران بودند.

مسعود رجوی سرکرده منافقین مشهورترین چهره و یکی از معدود داوطلبانی بود که در این انتخابات توسط حضرت امام خمینی به دلیل مخالفت با قانون اساسی رد صلاحیت شد . جلال الدین فارسی کاندیدای مورد حمایت حزب جمهوری اسلامی نیز به دلیل ایرانی الاصل نبودن از رقابت های انتخاباتی کناره گرفت.

در نهایت ابوالحسن بنی صدر با کسب ۱۰ میلیون و ۷۵۳ هزار و ۷۵۲ رای از مجموع ۱۴ میلیون و ۱۵۲ هزار و ۸۸۷ نفر رای ماخوذه به عنوان نخستین رئیس جمهور ایران انتخاب شد.سید احمد مدنی کاندیدای مورد حمایت جبهه ملی نیز نفر دوم شد و حسن حبیبی کاندیدای مورد حمایت حزب جمهوری اسلامی در جایگاه سوم قرار گرفت .

از تحولات و حوادث مهم این دوره می توان به تشکیل اولین دوره مجلس شورای اسلامی ، صدور فرمان تشکیل ستاد انقلاب فرهنگی از سوی امام خمینی ، معرفی محمدعلی رجایی به عنوان نخست وزیر به مجلس ، آغاز جنگ عراق با ایران و در نهایت برکناری ابوالحسن بنی صدر از ریاست جمهوری اشاره کرد .

دوره دوم

انتخابات دومين دوره رياست جمهوري در تاريخ دوم مرداد ماه سال 1360 پس از گذشت يك سال از آغاز جنگ تحميلي برگزار شد .پس از عزل بنی صدر و فرار وی از کشور، مردم برای انتخاب رئیس جمهور جدید آماده شدند که مجموعاً هفتاد و یک‌ نفربرای‌ انتخابات‌ ثبت‌ نام‌ کردند که‌ شورای‌ نگهبان‌ از بین‌ آن‌ها صلاحیت‌ چهار نفر یعنی‌عباس‌ شیبانی‌، علی‌اکبر پرورش‌، حبیب‌اللّه‌ عسگراولادی‌ و محمدعلی‌ رجایی‌ را تأییدکرد .

در نهایت محمدعلی رجایی با کسب ۱۲ میلیون و ۷۷۰ هزار و ۵۰ رای (۹۰٪) از مجموع ۱۴ میلیون و ۵۷۳ هزار و ۸۰۳ رای ماخوذه رئیس جمهور ایران شد.میزان مشارکت در این دوره ۶۴,۲ درصد بود. در این انتخابات عباس شیبانی در رتبه دوم اکبر پرورش سوم و حبیب الله عسگر اولادی چهارم شدند.

تحولات و حوادث مهم این دوره

پس از برکناری ابوالحسن بنی صدر از ریاست جمهوری، دولت محمدعلی رجایی تا تشکیل دولت بعدی به نخست وزیری محمدجواد باهنر به کار خود ادامه داد. درگیری میان منافقین و نظام در این مدت ادامه یافت. روز ۷ تیر ۱۳۶۰ دفتر حزب جمهوری اسلامی منفجر شد و آیت الله بهشتی و تعداد زیادی از مسئولان کشور به شهادت رسیدند . هشتم شهریور ماه با شهادت محمدعلی رجایی و محمدجواد باهنر در انفجاری در ساختمان نخست وزیری این دوره فقط 37 روزه نیز به پایان رسید .

دوره سوم

پس از شهادت رجايي در هشتم شهريور سال 60 بلافاصله مقدمات برگزاري انتخابات سومين دوره رياست جمهوري فراهم شد و اين انتخابات در تاريخ 10 مهر همین سال برگزار گرديد.
در اين انتخابات 22439930 نفر واجد شرايط شركت بودند كه از اين تعداد 16846715 نفر يعني معادل 74.26٪ شركت کردند .

سومین دوره انتخابات ریاست جمهوری نیز در شرایطی برگزار شد که کشور در اوج بحران سیاسی قرار داشت. تداوم جنگ تحمیلی و نیاز جبهه به حمایت های لجستیکی، انسانی و همچنین تشدید ترورهای کور منافقین علیه مردم عادی کوچه و بازار دو بحران عمده کشور در این دوره بود.
مهم ترین تحول سومین دوره انتخابات ریاست جمهوری حضور روحانیت در فهرست کاندیداهای انتخابات بود پیش از این امام خمینی بارها بر عدم حضور روحانیت در مناصب اجرایی تاکید کرده بود.

در این انتخابات ۴۶ نفر ثبت نام کردند اما ۴۲ نفر توسط شورای نگهبان رد صلاحیت شدند. از میان رد صلاحیت شدگان می توان از دکتر ابراهیم یزدی مسوول دفتر سیاسی نهضت آزادی و نماینده مجلس شورای اسلامی (دوره اول ) نام برد . همچنین غایب بزرگ این انتخابات نخست وزیر وقت یعنی آیت الله محمدرضا مهدوی کنی بود که به دلیل اعلام نامزدی آیت الله سید علی خامنه ای دبیر کل وقت حزب جمهوری اسلامی از حضور در رقابتهای انتخاباتی منصرف شد.

حضرت آیت الله خامنه‌ای، سید علی اکبر پرورش، حسن غفوری فرد و سید رضا زواره‌ای نامزدهای این دوره از انتخابات بودند و در نهایت آیت الله خامنه‌ای با کسب ۱۵ میلیون و ۹۰۵ هزار و ۹۸۷ رای (۹۵٪) از مجموع ۱۶ میلیون و ۸۴۷ هزار و ۷۱۷ رای ماخوذه رئیس جمهور ایران شد.

دوره چهارم

چهارمین دوره انتخابات ریاست جمهوری، ۲۵ مرداد ۱۳۶۴ در حالی برگزار شد که شرایط کشور از چندین بُعد، بسیار ویژه بود. ادامه دفاع مقدس و گرفتار بودن تمام توان کشور در مشکلات جنگ از یک سو و اختلافاتی که پس از استعفای وزرای مخالف نخست‌وزیر علنی‌تر شده بود از سوی دیگر سبب گردیده بود فضای انتخابات رنگ‌وبوی متفاوت‌تری از ۹ انتخابات پیش از خود داشته باشد.

با قطعی بودن حمایت تشکل‌های عمده از نامزدی آیت‌الله خامنه‌ای و با توجه به تصویب قانونی که لزوم کناره‌گیری از مناصب عالی دولتی را برای شرکت در انتخابات شرط کرده بود؛ چهره‌های مطرح کمی در انتخابات ثبت نام کردند و از میان ۵۰ نفر که برای نامزدی انتخابات ثبت نام کرده بودند، تنها صلاحیت ۳ نفر تأیید شد.

با رد صلاحیت بازرگان، جریان موسوم به نهضت آزادی با صدور اطلاعیه‌ها و مصاحبه با رسانه‌های بیگانه به سم‌پاشی علیه شورای نگهبان پرداخت. این در حالی بود که به‌واسطه مواضع مغایر فضای انقلابی که از سوی نهضت آزادی اتخاذ می‌شد، در صورت تأیید صلاحیت نیز، او هیچ شانسی برای پیروزی نداشت.

در این دوره از میان ۵۰ نفر نامزد انتخاباتی صلاحیت ۳ نفر به ترتیب از حزب موتلفه اسلامی (عسگر اولادی)، نامزد مستقل دکتر سید محمود کاشانی (فرزند آیت الله کاشانی) و حزب جمهوری اسلامی (آیت الله خامنه‌ای) موردتایید قرار گرفت.

در نهایت آیت الله خامنه‌ای با کسب ۱۲ میلیون و ۲۰۵ هزار و ۱۲ رای (۸۵٪) از مجموع ۱۴ میلیون و ۲۳۸ هزار و ۵۸۷ نفر برای دومین بار به عنوان رئیس جمهور ایران انتخاب شدند .
در این اتتخابات دکتر سید محمود مصطفوی کاشانی یک میلیون و ۳۹۷ هزار و ۵۴۸ رای رتبه دوم و حبیب الله عسگر اولادی مسلمان با ۲۷۶ هزار و ۵۰۲ رای رتبه سوم را کسب کردند.

دوره پنجم

پنجمین دورة انتخابات ریاست جمهوری در سال ۱۳۶۸ برگزار شد. در این دوره ابتدا ۷۹ نفر برای نامزدی ثبت‌نام نمودند که صلاحیت دو نفر از آنان یعنی آقایان: اکبر هاشمی رفسنجانی و عباس شیبانی توسط شورای نگهبان مورد تأیید قرار گرفت. برگزاری پنجمین دورة انتخابات ریاست جمهوری همزمان با رحلت بنیانگذار جمهوری اسلامی بود و در زمان برگزاری انتخابات حدود دو ماه از رحلت حضرت امام می‌گذشت.

در دورة پنجم انتخابات ریاست جمهوری بنا بر آمار رسمی حدود ۳۰,۱۳۹,۵۹۸ نفر واجد شرایط رأی دادن بودند که از این تعداد حدود ۱۶,۴۵۲,۶۷۷ نفر (۵۴٪) در ۶ مرداد ماه ۱۳۶۸ پای صندوق‌های رأی حضور پیدا کردند.اکبر هاشمی رفسنجانی با کسب 5/15میلیون رأی از آراء مأخوذه و ۹۴٪ درصد آراء شرکت‌کنندگان به مقام ریاست جمهوری رسید و عباس شیبانی نیز تعداد ۶۳۵,۱۶۵ از آراء را به خود اختصاص داد.

این دوره از انتخابات ریاست جمهوری سرآغاز فصل تازه‌ای در حیات جمهوری اسلامی ایران شد که به دوره سازندگی معروف گردید و اقداماتی در راستای ترمیم خرابی‌های ناشی از جنگ و نیز پیشرفت اقتصادی کشور صورت گرفت و دو دوره تورم در دولت هاشمی به ۳۰۰ درصد رسید.

در انتخابات دورة پنجم علی‌رغم قلّت کاندیداها، مشارکت مردم حدود ۲ میلیون بیشتر از دورة پیش است و کشور شاهد افزایش مشارکت مردم می‌باشد.

دوره ششم

دورة ششم انتخابات ریاست جمهوری با ثبت‌نام ۱۲۸ داوطلب آغاز شد که از این میان، صلاحیت ۴ نفر یعنی آقایان: اکبر هاشمی رفسنجانی، احمد توکلی، رجبعلی طاهری و عبدالله جاسبی توسط شورای نگهبان احراز شد که در این میان تنها دکتر احمد توکلی رقیب واقعی هاشمی محسوب می گردید .

در این دوره بنا بر آمار رسمی ۳۳,۱۵۶,۰۵۵ نفر واجد شرایط رأی دادن بودند که حدود ۵۱ درصد واجدین شرایط یعنی ۱۶,۷۹۶,۷۸۷ نفر در ۲۱ خرداد ماه ۱۳۷۲ به پای صندوق‌های رأی رفتند. از کل آرای مأخوذه، هاشمی رفسنجانی توانست با کسب ۱۰,۵۶۶,۴۹۹ رأی یعنی حدود ۶۳ درصد آراء مجدّداً به مقام ریاست جمهوری انتخاب گردد و رقبای وی یعنی آقایان: احمد توکلی با کسب ۴,۰۲۶,۸۷۹ رأی، عبدا… جاسبی با ۱,۴۹۸,۰۸۴ رأی و رجبعلی طاهری با ۳۸۷,۶۵۵ رأی در رتبه‌های بعدی قرار گرفتند.

دوره هفتم

هفتمین دوره انتخابات ریاست جمهوری ایران را می‌توان با توجه به جو حاکم بر تبلیغات و نیز جوسازی‌های بیگانگان، دوره‌ای درخشان در تاریخ مردمسالاری دینی در نظام جمهوری اسلامی ایران دانست. در این دوره از انتخابات ۲۳۸ نفر داوطلب ریاست‌جمهوری شدند. شورای‌نگهبان در چهارچوب اوصاف و شرایط مندرج در اصل۱۱۵ قانون اساسی چهار نفر را واجد شرایط کاندیداتوری شناخته و صلاحیت آنها را برای احراز مقام ریاست جمهوری تأیید کرد .

این چهار نفر عبارت بودند از آقایان: ۱ـ علی‌اکبر ناطق نوری (رئیس وقت مجلس شورای اسلامی) ۲ـ سیدمحمد خاتمی (وزیر پیشین فرهنگ و ارشاد اسلامی) ۳ـ سیدرضا زواره‌ای (رئیس وقت سازمان ثبت اسناد و املاک کشور) ۴ـ محمد محمدی‌نیک (ری‌شهری) (وزیر اسبق اطلاعات و رئیس جمعیت دفاع از ارزش‌های انقلاب اسلامی).

در انتخابات دورة هفتم ریاست جمهوری که طبق اعلام رسمی ۳۶,۴۶۶,۴۸۷ نفر واجد شرایط رأی دادن بودند، حدود ۲۹,۱۴۵,۷۴۵ نفر در روز دوم خرداد ماه ۱۳۷۶ پای صندوق‌های رأی رفتند و نمادی از مردم‌سالاری دینی در جمهوری اسلامی ایران را به نمایش گذاشتند.

با پایان رأی‌گیری و شمارش آراء خاتمی توانست با کسب ۲۰,۰۷۸,۱۷۸ رأی حدود ۶۹ درصد آراء را به خود اختصاص دهد. پس از وی، علی‌اکبر ناطق نوری با کسب ۷,۲۴۲,۸۵۹ رأی، نفر دوم شد و سیدرضا زواره‌ای با ۷۷۱,۴۶۰ و محمد محمدی‌نیک (ری‌شهری) با ۷۴۴,۲۰۵ رأی رتبه‌های بعدی را به خود اختصاص دادند.

دوره هشتم

دورة هشتم انتخابات ریاست جمهوری همچون دوره‌های دیگر نمایشگر مشروعیت مردمی نظام جمهوری اسلامی و تبلور نقش مردم در انتخابات زمامداران بود.

در این دوره از انتخابات ۸۱۴ نفر برای احراز مقام ریاست جمهوری ثبت‌نام کردند که از این تعداد، ۱۰ نفر توسط شورای نگهبان حائز شرایط مقرر در قانون اساسی برای احراز مقام ریاست جمهوری شناخته شدند. این اشخاص عبارت بودند از آقایان: ۱ـ سیدمحمد خاتمی ۲ـ احمد توکلی ۳ـ علی شمخانی ۴ـ عبدالله جاسبی ۵ـ سیدمحمود کاشانی ۶ـ حسن غفوری‌فرد ۷ـ سیدمنصور رضوی ۸ـ سیدشهاب‌الدین صدر ۹ـ علی فلاحیان ۱۰ـ سیدمصطفی هاشمی‌طبا.

با نگاهی به کاندیداهای تأیید صلاحیت شده دورة هشتم انتخابات ریاست جمهوری می‌توان این دوره را دورة تکثر فکری ـ سیاسی کاندیداها برای احراز مقام ریاست جمهوری دانست.داوطلبان در این دوره با شعارها و برنامه‌های متفاوتی سعی در جلب آرای مردم داشتند.

تنفیذ سید محمد خاتمی در ۱۱ مرداد ۸۰ در حسینیه امام خمینی توسط رهبر معظم انقلاب انجام شد. آیت‌الله خامنه ای در مراسم تنفیذ وی در ۱۱ مرداد از جمله فرمودند: «رئیس جمهور محترم را به یاد خدا و اغتنام فرصت زودگذر و اخلاص در عمل توصیه می‌کنم؛ و قدردانی از ملت، و مراقبت از منافع ملی، و اولویت دادن به نیاز قشرهای مستضعف، و گرامی شمردن ارزش‌های والای دین و انقلاب را به ایشان متذکّر می‌گردم.» ایشان همچنین گفتند: "به اعتقاد من، امروز قوی‌ترین کار این است که به مسائل اقتصادی و مسئله معیشت و در رأس همه، مسئله اشتغال به جدیت پرداخته شود.”

دوره نهم

نهمین دورة انتخابات ریاست جمهوری با سیل عظیم ثبت‌نام‌کنندگان کلید خورد، به طوری که به گفتة سخنگوی وقت شورای نگهبان، ۸۴ نفر از ثبت‌نام کنندگان بی‌کار، ۸۵ نفر حداقل یک تا ۶ بار در دوره‌های مختلف انتخابات ریاست جمهوری و مجلس شورای اسلامی رد صلاحیت شده و نیز برخی ثبت‌کنندگان فاقد هیچ‌گونه سنخیّت فرهنگی و سیاسی با مردم ایران بوده‌اند.

شورای نگهبان از بین ثبت‌نام کنندگان، آقایان علی‌اکبر هاشمی رفسنجانی، محمود احمدی‌نژاد، مهدی کروبی، محمدباقر قالیباف، علی لاریجانی و محسن رضایی را واجد شرایط مقرر برای ریاست جمهوری در قانون اساسی تشخیص و صلاحیت آنان را برای احراز مقام ریاست جمهوری تأیید نمود.


پس از اعلام اسامی نامزدهای تأیید صلاحیت شده توسط شورای نگهبان، مقام معظم رهبری در راستای برگزاری انتخاباتی با مشارکت حداکثری شهروندان و دادن فرصت و مجال حضور در آزمایش بزرگ انتخابات به همة صاحبان سلایق گوناگون سیاسی، از شورای نگهبان درخواست تجدیدنظر نسبت به اعلام صلاحیت مصطفی معین و محسن مهرعلیزاده نمودند که شورای نگهبان نیز به این درخواست لبیک گفته و دو نامزد مزبور را نیز وارد جرگة انتخابات نمود که با تأیید صلاحیت ایشان، تعداد کاندیداهای تأیید صلاحیت شده به ۸ نفر رسید.

در میانة راه و در جریان تبلیغات و رقابت‌ها، محسن رضایی از کاندیداتوری انصراف داد و از ادامة رقابت ها کنار کشید.در این دوره از انتخابات ۴۱,۸۷۸,۶۴۶ نفر بنا بر اعلام رسمی، واجد شرایط رأی دادن بودند که از این تعداد حدود ۸۴/۶۲ درصد واجدین شرایط رأی دادن یعنی ۲۹,۴۰۰,۸۵۷ نفر در پای صندوق‌های رأی حاضر شدند. هیچ‌کدام از کاندیداها نتوانستند حد نصاب لازم را برای انتخاب شدن به سمت ریاست جمهوری در دور اول کسب نمایند، لذا انتخابات به مرحلة دوم کشیده شد.

مرحلة دوم انتخابات دورة هشتم ریاست جمهوری در سوم تیرماه ۱۳۸۴ با رقابت محمود احمدی‌نژاد و ‌اکبر هاشمی رفسنجانی برگزار شد که از مجموع ۲۷,۹۵۹,۲۵۳ رأی، محمود احمدی‌نژاد توانست با کسب ۱۷,۲۴۸,۷۸۲ رأی ریاست جمهوری نهم را از آن خود کند.

دوره دهم

دهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری ایران، در روز جمعه ۲۲ خرداد ۱۳۸۸ برگزار شد.که محمود احمدی‌نژاد با (بیش از۲۴ میلیون رأی) در این انتخابات با اختلاف رأی زیادی نسبت به میرحسین موسوی (بیش از ۱۳ میلیون رأی) به پیروزی رسید.در این دوره، ۴۶,۱۹۹,۹۹۷ واجد شرایط رای دادن بودند. ۸۵ درصد واجدین شرایط در رای گیری شرکت کردند.

پس از پیروزی احمدی نژاد در انتخابات میر حسین موسوی و مهدی کروبی شکستشان را قبول نکردند و مردم را دعوت به راهپیمایی و شورش خیابانی کردند.این فتنه به مدت 8 ماه در کشور ادامه یافت و در عاشورای همین سال به اوج خود رسید ، هتک حرمت فتنه گران به عاشورای حسینی خون مردم را به جوش آورد و حماسه ای دیگر رقم زد ، میلیون ها نفر از مردم ایران به خیابان ها ریخته و در روزی که تاریخ ایران تاکنون به ندرت به خود دیده است به عمر فتنه پایان دادند و حماسه نه دی در تقویم جمهوری اسلامی ماندگار شد .

و اینک جمهوری اسلامی در آستانه برگزاری یازدهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری است.24 خرداد ماه امسال مردم با خلق حماسه سیاسی هفتمین رئیس جمهور خود را در یازدهمین انتخابات ریاست جمهوری انتخاب خواهند کرد ...به امید خلق حماسه سیاسی در روز جمهور مردم ...