جرایم مجازی؛ زمینه‌ها و راه‌کارها

[!ALIPOUR!]

نگرش‌ها و انگاره‌های فکری هرفرد,شکل دهنده مجموعه رفتارهای او در فضای مجازیست.هرچند آخرین پژوهش ها ثابت کرده کاربرانی که زمینه های مذهبی قویتری دارند,در رفتارهای سایبری خود نیز دقت بیشتری بخرج میدهند,اما نگاه کلی به ناهنجاری هائی که در محیط دیجیتالی به وقوع پیوسته نشان میدهد برخی از خصوصیات منحصربفرد فضای مجازی باعث فریب کاربران وایجاد اعوجاج در نگرش های آنان گردیده و در نتیجه شاهد پیدایش نوعی تعارض میان رفتارهای کاربران در فضای مجازی با دنیای واقعی هستیم
فضای سایبری به واسطه برخی امکانات نوین توانسته است برخی از مهم ترین محدودیت های دست و پاگیر موجود در دنیای فیزیکی را از میان برده و محیط جذابی برای کاربران خود بوجود آورد.اما بزرگنمائی این توانمندی ها یا به بیان دیگر غرق شدن در جاذبه های این محیط,میتواند زمینه ای برای بروز ناهنجاریهای سایبری و در درجه بالاتر جرائم سایبری گردد
عمده ترین شاخصه های فضای مجازی که در وقوع ناهنجاری یا جرایم سایبری تاثیر گذارند عبارتند از:
-دیجیتالی بودن:گرچه دیجیتالی بودن فضای مجازی ذاتا مشکل زا نیست اما کاربران هنگامیکه در مقام مقایسه میان تجربه های آنالوگ و دیجیتال بر می آیند,نوعی سردرگمی در آنان ایجاد شده و درحقیقت همین امر زمینه بروز ناهنجاری را فراهم میکند
-سهولت تولید و انتشار محتوا: تهیه و انتشارمحتوا ی ناهنجار و غیر اخلاقی در محیط های فیزیکی نیازمند تدارک امکانات گسترده ای بوده و با موانع زیادی روبروست.همین امر باعث میشود هزینه های اجتماعی ناشی از این اعمال برای مجرمین افزایش یافته و همین محدودیت ها,عامل بازدارنده ای در وقوع این جرایم محسوب میگردد.درصورتیکه این دسته اقدامات در فضای مجازی بدون هیچ محدودیتی قابلیت اجرا داشته و ماهیت محیط های سایبری این است که عوامل بازدارنده در آنها کم رنگ میشوند.از سوئی دیگر قابلیت های فضای مجازی در زمینه اشتراک گذاری فایلهای صوتی و تصویری,انتشار محصولات چند رسانه ای را به طرز معجزه آسائی تسهیل نموده است.بعنوان نمونه فیلم مربوط به رسوائی اخلاقی دنیز بایکال رهبر حزب جمهوریخواه خلق ترکیه,تنها حدود نیم ساعت در یک پایگاه اینترنتی قرار گرفته و سپس برداشته شد,اما در همین مدت کوتاه صدها هزار نفر این ویدئو را دانلود و دریافت نمودند.قابلیت و ظرفیت خارق العاده ای که نمونه آن در محیط های حقیقی تاکنون مشاهده نشده بود
-غیرمرکزی بودن:اینترنت محیطیست که فارغ از هرگونه کنترل و نظارتی محسوب میشود.هرچند بررسی های کاملتر نشاندهنده غلط بودن این تصور رایج است,اما همین ذهنیت موجب گردیده تعدادی از کاربران در فضای مجازی برای خود هنجارهای جدیدی تعریف کرده و میان عملکردهای خود در فضاهای حقیقی و مجازی تفکیک قائل شوند.این تصور اشتباه باعث میشود کاربران تصور کنند روابط میان آنها با سایر کاربران از قوانین اخلاقی و قانونی تبعیت نخواهد کرد.این نگاه نادرست بستر تولید ناهنجاریهای مجازی شده و به مرور زمان جرایم سایبری نیز از درون همین ناهنجاریها متولد میشوند.
-تمرگز زدائی: هرگونه عمل مجرمانه در دنیای فیزیکی ,مجازات تعریف شده ای داشته و این امر به نوعی برای کسانی که درصدد انجام اعمال مجرمانه هستند,عامل بازدارنده محسوب میگردد.درصورتیکه اینترنت درعمل مفهوم مرزهای فیزیکی و فرهنگی را متحول نموده و محیطی جهانی را برای کاربران رقم زده است.در این فضای دیجیتالی,اینکه یک کاربر از چه کشور یا کدام دیدگاه فرهنگی از خدمات این فضا استفاده میکند,مهم نیست.همین امر موجب شده است تعدادی از کاربران تصور کنند که بروز ناهنجاری در اینترنت عملی بدون پیامد بوده و با همین توجیه در تراکنش های سایبری خود ,هنجارهائی را زیرپا میگذارند که در محیط های حقیقی از انجام آن ابا داشته اند
نا آگاهی و یا ذهنیت های نادرست درمورد این خصوصیات ,زمینه ساز شکل گیری جرایم سایبری خواهند بود.اولین جرم سایبری در یران با جعل چکهای تضمینی مسافرتی توسط یک دانشجوی رشته رایانه در سال ۱۳۷۸ به وقوع پیوست و پس از آن مفهوم نوظهوری بنام"جرم سایبری" تعریف گردید.در هرصورت وجود تفاوتهای ماهیتی میان وقوع جرم در فضای حقیقی با محیط های مجازی,این گروه از جرایم را به لحاظ مدل شکل گیری نسبت به انواع دیگرجرایم , متمایز نموده است.
جرایم مجازی معمولا فاقد خشونت بوده و بیشتر نیازمند برنامه ریزی هستند.بدین ترتیب مهم ترین تفاوت میان مجرمین محیط حقیقی با فضای مجازی شکل میگیرد.طبق آخرین آمار اعلام شده از سوی سازمان زندانها و اقدامات تامینی و تربیتی کشور,حدود ۸۱ درصد از زندانیان ایرانی تحصیلات زیر دیپلم دارند.اما مجرمین مجازی عمدتا افراد عادی جامعه نبوده و تاحدودی به دانش تخصصی و کاربردی رایانه اشراف دارند.همین امر کشف و مقابله در فضای مجازی را با دشواریهای خاصی مواجه میسازد.
بهرحال باید پذیرفت فضای مجازی به واسطه توانمندی های نوینی که برای بشر فراهم آورده است,زمینه ساز وقوع جرایم نوینی نیز گشته است که تاکنون تجربه نشده بود.مفاد گزارشی تحت عنوان"مجرمان دیجیتال" که در سال 2009 منتشر شد حاکی از شکل گیری نسل جدیدی از مجرمین دیجیتالیست که با سوء استفاده از اطلاعات گنجانده شده در پروفایل کاربران شبکه های اجتماعی,دست به سرقت اموال آنان میزنند
نکته قابل تامل دیگر اینکه فضای مجازی به یک سارق اینترنتی این امکان را داده است که با بکارگیری روشهای خاص ,اقدام به برداشت مبالغ جزئی از حساب الکترونیک قربانی خود نماید.در این گونه اقدامات ,سارق قربانی را نمی بیند و هیچ رابطه ای نیز بین آنها وجود ندارد که به کشف هویت سارق کمک کند.قربانی نیز در اغلب موارد بدلیل اندک بودن مبلغ برداشت شده,از پیگیری قانونی موضوع صرفنظر نموده و تنها به تغییر رمزهای حساب خود اکتفا میکند.اما به احتمال زیاد برداشت این مبالغ اندک توسط این سارق سایبری در قالب یک نرم افزار صورت گرفته و افراد زیادی طعمه این سرقت دیجیتال شده اند.بدین ترتیب بدون اینکه سرنخ مشهودی از این جریان در دسترس باشد,مبالغ هنگفتی نصیب سارق گردیده است .نمونه هائی از این دست نشانگر این واقعیت است که شناسائی و برخورد با مجرم در فضای سایبری دارای محدودیت و دشواری های خاصیست
بر اساس موارد فوق بهترین روش برای کاهش این دسته از جرایم,فرهنگ سازی بین کاربران بوده و لازم است "کدهای اخلاقی" برای استفاده از این فضا به استفاده کنندگان معرفی گردد. هرچه اجرای کدهای اخلاقی توسط کاربران فضای مجازی افزایش یابد,به همان میزان شاهد کاهش جرایم سایبری خواهیم بود.خط مشی گذاری اخلاقی برای کاربران تنها مختص به کشور ما نیست و در سایر کشورها نیز به انجام رسیده است.بعنوان نمونه چهار کد اخلاقی که توسط مسیحیان برای کابران اینترنت تعریف شده عبارتند از:
۱-من مراقب روابط آنلاین خود خواهم بود
۲-در رویت وب سایتها نباید نسبت به ارزش های مسیح(ع)کوتاهی کرد
۳-ارتباطات نوشتاری من باید به گونه ای باشد که بر جایگاه مسیح(ع) در زندگی من تاثیر بگذارد
۴-من مواظب زمان مصرف شده در فضای اینترنت هستم تا با دیگر امور زندگی من تعادل داشته باشد
هرچند تعریف کدهای اخلاقی برای کاربران مسلمان هنوز بطور جدی مورد توجه قرار نگرفته است؛اما دین مبین اسلام با وضع چهار بزرگ قاعده ,دریای بیکرانی از انگاره های فرهنگی را هنگام رویاروئی با این تکنولوژی نوین در اختیار مسلمانان قرار داده است.این چهار بزرگ قاعده که در حقیقت هرکدام از آنها مجموعه ای از قواعد و اصول مترقی ارتباطی بوده و روش بهره گیری هوشمندانه و اخلاق گرایانه از تمامی جلوه های دنیای مدرن را در تمامی اعصار به مسلمانان هدیه نموده است, عبارتند از:
احترام به کرامت انسانی
نفی ضرر فردی و اجتماعی
پرهیز از گمراه کردن دیگران
رفتار محتاطانه نسبت به خطوط ابهام آمیز
به منظور افزایش اثربخشی این کدهای اخلاقی لازم است عزم همگانی بین تمامی مسئولین امر,فعالان سایبری و اصحاب رسانه ایجاد گردد تا با تعمیق و تثبیت این فرهنگ دربین کاربران ایرانی,حجم جرایم سایبری در کشورمان به حداقل برسد