شاهنامه فردوسي

[!MAHSA!]

چو زال سپهبد ز پهلو برفت


دمادم سپه روی بنهاد و تفت


به طوس و به گودرز فرمود شاه

کشیدن سپه سر نهادن به راه


چو شب روز شد شاه و جنگ‌آوران

نهادند سر سوی مازندران


به میلاد بسپرد ایران زمین

کلید در گنج و تاج و نگین


بدو گفت گر دشمن آید پدید

ترا تیغ کینه بباید کشید


ز هر بد به زال و به رستم پناه

که پشت سپاهند و زیبای گاه


دگر روز برخاست آوای کوس

سپه را همی راند گودرز و طوس


همی رفت کاووس لشکر فروز

به زدگاه بر پیش کوه اسپروز


به جایی که پنهان شود آفتاب

بدان جایگه ساخت آرام و خواب


کجا جای دیوان دژخیم بود

بدان جایگه پیل را بیم بود


بگسترد زربفت بر میش سار

هوا پر ز بوی از می خوشگوار



همه پهلوانان فرخنده پی

نشستند بر تخت کاووس کی


همه شب می و مجلس آراستند

به شبگیر کز خواب برخاستند


پراگنده نزدیک شاه آمدند

کمر بسته و با کلاه آمدند


بفرمود پس گیو را شهریار

دوباره ز لشکر گزیدن هزار

[!MAHSA!]

کسی کاو گراید به گرز گران


گشایندهٔ شهر مازندران


هر آنکس که بینی ز پیر و جوان

تنی کن که با او نباشد روان


وزو هرچ آباد بینی بسوز

شب آور به جایی که باشی به روز


چنین تا به دیوان رسد آگهی

جهان کن سراسر ز دیوان تهی


کمر بست و رفت از بر شاه گیو

ز لشکر گزین کرد گردان نیو


بشد تا در شهر مازندران

ببارید شمشیر و گرز گران


زن و کودک و مرد با دستوار

نیافت از سر تیغ او زینهار


همی کرد غارت همی سوخت شهر

بپالود بر جای تریاک زهر


یکی چون بهشت برین شهر دید

پر از خرمی بر درش بهر دید


به هر برزنی بر فزون از هزار

پرستار با طوق و با گوشوار


پرستنده زین بیشتر با کلاه

به چهره به کردار تابنده ماه



به هر جای گنجی پراگنده زر

به یک جای دینار سرخ و گهر


بی‌اندازه گرد اندرش چارپای

بهشتیست گفتی همیدون به جای


به کاووس بردند از او آگهی

ازان خرمی جای و آن فرهی


همی گفت خرم زیاد آنک گفت

که مازندران را بهشتیست جفت


همه شهر گویی مگر بتکده‌ست

ز دیبای چین بر گل آذین زدست

[!MAHSA!]

بتان بهشتند گویی درست


به گلنارشان روی رضوان بشست


چو یک هفته بگذشت ایرانیان

ز غارت گشادند یکسر میان


خبر شد سوی شاه مازندران

دلش گشت پر درد و سر شد گران


ز دیوان به پیش اندرون سنجه بود

که جان و تنش زان سخن رنجه بود


بدو گفت رو نزد دیو سپید

چنان رو که بر چرخ گردنده شید


بگویش که آمد به مازندران

بغارت از ایران سپاهی گران


جهانجوی کاووس شان پیش رو

یکی لشگری جنگ سازان نو


کنون گر نباشی تو فریادرس

نبینی بمازندران زنده کس


چو بشنید پیغام سنجه نهفت

بر دیو پیغام شه بازگفت


چنین پاسخش داد دیو سپید

که از روزگاران مشو ناامید



بیایم کنون با سپاهی گران

ببرم پی او ز مازندران


شب آمد یکی ابر شد با سپاه

جهان کرد چون روی زنگی سیاه


چو دریای قارست گفتی جهان

همه روشناییش گشته نهان


یکی خیمه زد بر سر او دود و قیر

سیه شد جهان چشمها خیره خیر

[!MAHSA!]

چو بگذشت شب روز نزدیک شد


جهانجوی را چشم تاریک شد


ز لشکر دو بهره شده تیره چشم

سر نامداران ازو پر ز خشم


از ایشان فراوان تبه کرد نیز

نبود از بدبخت ماننده چیز


چو تاریک شد چشم کاووس شاه

بد آمد ز کردار او بر سپاه


همه گنج تاراج و لشکر اسیر

جوان دولت و بخت برگشت پیر


همه داستان یاد باید گرفت

که خیره نماید شگفت از شگفت


سپهبد چنین گفت چون دید رنج

که دستور بیدار بهتر ز گنج


به سختی چو یک هفته اندر کشید

به دیده ز ایرانیان کس ندید


بهشتم بغرید دیو سپید

که ای شاه بی‌بر به کردار بید


همی برتری را بیاراستی

چراگاه مازندران خواستی


همی نیروی خویش چون پیل مست

بدیدی و کس را ندادی تو دست


چو با تاج و با تخت نشکیفتی

خرد را بدین‌گونه بفریفتی


کنون آنچ اندر خور کار تست

دلت یافت آن آرزوها که جست


ازان نره دیوان خنجرگذار

گزین کرد جنگی ده و دوهزار


بر ایرانیان بر نگهدار کرد

سر سرکشان پر ز تیمار کرد


سران را همه بندها ساختند

چو از بند و بستن بپرداختند


خورش دادشان اندکی جان سپوز

بدان تا گذارند روزی به روز

[!MAHSA!]

ازان پس همه گنج شاه جهان


چه از تاج یاقوت و گرز گران


سپرد آنچ دید از کران تا کران

به ارژنگ سالار مازندران


بر شاه رو گفت و او را بگوی

که ز آهرمن اکنون بهانه مجوی


همه پهلوانان ایران و شاه

نه خورشید بینند روشن نه ماه


به کشتن نکردم برو بر نهیب

بدان تا بداند فراز و نشیب


به زاری و سختی برآیدش هوش

کسی نیز ننهد برین کار گوش


چو ارژنگ بشنید گفتار اوی

سوی شاه مازندران کرد روی


همی رفت با لشکر و خواسته

اسیران و اسپان آراسته


سپرد او به شاه و سبک بازگشت

بدان برز کوه آمد از پهن دشت

[!MAHSA!]

ازان پس جهانجوی خسته جگر


برون کرد مردی چو مرغی به پر


سوی زابلستان فرستاد زود

به نزدیک دستان و رستم درود


کنون چشم شد تیره و تیره بخت

به خاک اندر آمد سر تاج و تخت


جگر خسته در چنگ آهرمنم

همی بگسلد زار جان از تنم


چو از پندهای تو یادآورم

همی از جگر سرد باد آورم


نرفتم به گفتار تو هوشمند

ز کم دانشی بر من آمد گزند


اگر تو نبندی بدین بد میان

همه سود را مایه باشد زیان


چو پوینده نزدیک دستان رسید

بگفت آنچ دانست و دید و شنید


هم آن گنج و هم لشکر نامدار

بیاراسته چون گل اندر بهار


همه چرخ گردان به دیوان سپرد

تو گویی که باد اندر آمد ببرد


چو بشنید بر تن بدرید پوست

ز دشمن نهان داشت این هم ز دوست



به روشن دل از دور بدها بدید

که زین بر زمانه چه خواهد رسید


به رستم چنین گفت دستان سام

که شمشیر کوته شد اندر نیام


نشاید کزین پس چمیم و چریم

وگر تخت را خویشتن پروریم


که شاه جهان در دم اژدهاست

به ایرانیان بر چه مایه بلاست

[!MAHSA!]

کنون کرد باید ترا رخش زین


بخواهی به تیغ جهان بخش کین


همانا که از بهر این روزگار

ترا پرورانید پروردگار


نشاید بدین کار آهرمنی

که آسایش آری و گر دم زنی


برت را به ببر بیان سخت کن

سر از خواب و اندیشه پردخت کن


هران تن که چشمش سنان تو دید

که گوید که او را روان آرمید


اگر جنگ دریا کنی خون شود

از آوای تو کوه هامون شود


نباید که ارژنگ و دیو سپید

به جان از تو دارند هرگز امید


کنون گردن شاه مازندران

همه خرد بشکن بگرز گران


چنین پاسخش داد رستم که راه

درازست و من چون شوم کینه خواه


ازین پادشاهی بدان گفت زال

دو راهست و هر دو به رنج و وبال


یکی از دو راه آنک کاووس رفت

دگر کوه و بالا و منزل دو هفت


پر از دیو و شیرست و پر تیرگی

بماند بدو چشمت از خیرگی



تو کوتاه بگزین شگفتی ببین

که یار تو باشد جهان‌آفرین


اگرچه به رنجست هم بگذرد

پی رخش فرخ زمین بسپرد


شب تیره تا برکشد روز چاک

نیایش کنم پیش یزدان پاک


مگر باز بینم بر و یال تو

همان پهلوی چنگ و گوپال تو

[!MAHSA!]

و گر هوش تو نیز بر دست دیو


برآید به فرمان گیهان خدیو


تواند کسی این سخن بازداشت

چنان کاو گذارد بباید گذاشت


نخواهد همی ماند ایدر کسی

بخوانند اگرچه بماند بسی


کسی کاو جهان را بنام بلند

گذارد به رفتن نباشد نژند


چنین گفت رستم به فرخ پدر

که من بسته دارم به فرمان کمر


ولیکن بدوزخ چمیدن به پای

بزرگان پیشین ندیدند رای


همان از تن خویش نابوده سیر

نیاید کسی پیش درنده شیر


کنون من کمربسته و رفته‌گیر

نخواهم جز از دادگر دستگیر


تن و جان فدای سپهبد کنم

طلسم دل جادوان بشکنم


هرانکس که زنده است ز ایرانیان

بیارم ببندم کمر بر میان


نه ارژنگ مانم نه دیو سپید

نه سنجه نه پولاد غندی نه بید


به نام جهان‌آفرین یک خدای

که رستم نگرداند از رخش پای


مگر دست ارژنگ بسته چو سنگ

فگنده به گردنش در پالهنگ



سر و مغز پولاد را زیر پای

پی رخش برده زمین را ز جای


بپوشید ببر و برآورد یال

برو آفرین خواند بسیار زال


چو رستم برخش اندر آورد پای

رخش رنگ بر جای و دل هم به جای


بیامد پر از آب رودابه روی

همی زار بگریست دستان بروی

[!MAHSA!]

بدو گفت کای مادر نیکخوی


نه بگزیدم این راه برآرزوی


مرا در غم خود گذاری همی

به یزدان چه امیدداری همی


چنین آمدم بخشش روزگار

تو جان و تن من به زنهار دار



به پدرود کردنش رفتند پیش

که دانست کش باز بینند بیش


زمانه بدین سان همی بگذرد

دمش مرد دانا همی بشمرد


هران روز بد کز تو اندر گذشت

بر آنی کزو گیتی آباد گشت

[!MAHSA!]

برون رفت پس پهلو نیمروز


ز پیش پدر گرد گیتی فروز


دو روزه بیک روزه بگذاشتی

شب تیره را روز پنداشتی


بدین سان همی رخش ببرید راه

بتابنده روز و شبان سیاه


تنش چون خورش جست و آمد به شور

یکی دشت پیش آمدش پر ز گور


یکی رخش را تیز بنمود ران

تگ گور شد از تگ او گران


کمند و پی رخش و رستم سوار

نیابد ازو دام و دد زینهار


کمند کیانی بینداخت شیر

به حلقه درآورد گور دلیر


کشید و بیفگند گور آن زمان

بیامد برش چون هژبر دمان


ز پیکان تیرآتشی برفروخت

بدو خاک و خاشاک و هیزم بسوخت


بران آتش تیز بریانش کرد


ازان پس که بی‌پوست و بی‌جانش کرد


بخورد و بینداخت زو استخوان

همین بود دیگ و همین بود خوان


لگام از سر رخش برداشت خوار

چرا دید و بگذاشت در مرغزار


بر نیستان بستر خواب ساخت

در بیم را جای ایمن شناخت


دران نیستان بیشهٔ شیر بود

که پیلی نیارست ازو نی درود