شاهنامه فردوسي

[!MAHSA!]

اگر کوه خارا ز پیکان اوی


شود آب و دریا بود کان اوی


سپهبد نباید که دارد شگفت

ازین برتر اندازه نتوان گرفت


سپهبد بدارنده سوگند خورد

کزین دژ برآرم بخورشید گرد


بکین زرسپ گرامی سپاه

برآرم بسازم یکی رزمگاه


تن ترک بدخواه بیجان کنم

ز خونش دل سنگ مرجان کنم


چو خورشید تابنده شد ناپدید

شب تیره بر چرخ لشکر کشید


دلیران دژدار مردی هزار

ز سوی کلات اندر آمد سوار


در دژ ببستند زین روی تنگ

خروش جرس خاست و آوای زنگ


جریره بتخت گرامی بخفت

شب تیره با درد و غم بود جفت


بخواب آتشی دید کز دژ بلند

برافروختی پیش آن ارجمند


سراسر سپد کوه بفروختی

پرستنده و دژ همی سوختی


دلش گشت پر درد و بیدار گشت


روانش پر از درد و تیمار گشت


بباره برآمد جهان بنگرید

همه کوه پرجوشن و نیزه دید


رخش گشت پرخون و دل پر ز دود

بیامد به بالین فرخ فرود


بدو گفت بیدار گرد ای پسر

که ما را بد آمد ز اختر بسر


سراسر همه کوه پر دشمنست

در دژ پر از نیزه و جوشنست

[!MAHSA!]

بمادر چنین گفت جنگی فرود


که از غم چه داری دلت پر ز دود


مرا گر زمانه شدست اسپری

زمانه ز بخشش فزون نشمری


بروز جوانی پدر کشته شد

مرا روز چون روز او گشته شد


بدست گروی آمد او را زمان

سوی جان من بیژن آمد دمان


بکوشم نمیرم مگر غرم‌وار

نخواهم ز ایرانیان زینهار


سپه را همه ترگ و جوشن بداد

یکی ترگ رومی بسر برنهاد


میانرا بخفتان رومی ببست

بیامد کمان کیانی بدست


چو خورشید تابنده بنمود چهر

خرامان برآمد بخم سپهر


ز هر سو برآمد خروش سران

گراییدن گرزهای گران


غو کوس با نالهٔ کرنای

دم نای سرغین و هندی درای


برون آمد از بارهٔ دژ فرود

دلیران ترکان هرآنکس که بود


ز گرد سواران و ز گرز و تیر


سر کوه شد همچو دریای قیر


نبد هیچ هامون و جای نبرد

همی کوه و سنگ اسپ را خیره کرد


ازین گونه تا گشت خورشید راست

سپاه فرود دلاور بکاست


فراز و نشیبش همه کشته شد

سربخت مرد جوان گشته شد


بدو خیره ماندند ایرانیان

که چون او ندیدند شیر ژیان

[!MAHSA!]

ز ترکان نماند ایچ با او سوار


ندید ایچ تنها رخ کارزار


عنان را بپیچید و تنها برفت

ز بالا سوی دژ خرامید تفت


چو رهام و بیژن کمین ساختند

فراز و نشیبش همی تاختند


چو بیژن پدید آمد اندر نشیب

سبک شد عنان و گران شد رکیب


فرود جوان ترگ بیژن بدید

بزد دست و تیغ از میان برکشید


چو رهام گرد اندر آمد به پشت

خروشان یکی تیغ هندی به مشت


بزد بر سر کتف مرد دلیر

فرود آمد از دوش دستش به زیر


چو از وی جدا گشت بازوی و دوش

همی تاخت اسپ و همی زد خروش


بنزدیک دژ بیژن اندر رسید

بزخمی پی بارهٔ او برید


پیاده خود و چند زان چاکران

تبه گشته از چنگ کنداوران


بدژ در شد و در ببستند زود

شد آن نامور شیر جنگی فرود


بشد با پرستندگان مادرش

گرفتند پوشیدگان در برش


بزاری فگندند بر تخت عاج

نبد شاه را روز هنگام تاج


همه غالیه موی و مشکین کمند

پرستنده و مادر از بن بکند


همی کند جان آن گرامی فرود

همه تخت مویه همه حصن رود


چنین گفت چون لب ز هم برگرفت

که این موی کندن نباشد شگف

[!MAHSA!]

کنون اندر آیند ایرانیان


به تاراج دژ پاک بسته میان


پرستندگان را اسیران کنند

دژ وباره کوه ویران کنند


دل هرک بر من بسوزد همی

ز جانم رخش برفروزد همی


همه پاک بر باره باید شدن

تن خویش را بر زمین بر زدن


کجا بهر بیژن نماند یکی

نمانم من ایدر مگر اندکی


کشنده تن و جان من درد اوست

پرستار و گنجم چه در خورد اوست


بگفت این و رخسارگان کرد زرد

برآمد روانش بتیمار و درد


ببازیگری ماند این چرخ مست

که بازی برآرد به هفتاد دست


زمانی بخنجر زمانی بتیغ

زمانی بباد و زمانی بمیغ


زمانی بدست یکی ناسزا

زمانی خود از درد و سختی رها


زمانی دهد تخت و گنج و کلاه

زمانی غم و رنج و خواری و چاه


همی خورد باید کسی را که هست


منم تنگدل تا شدم تنگدست


اگر خود نزادی خردمند مرد

ندیدی ز گیتی چنین گرم و سرد


بباید به کوری و ناکام زیست

برین زندگانی بباید گریست


سرانجام خاکست بالین اوی

دریغ آن دل و رای و آیین اوی


پرستندگان بر سر دژ شدند

همه خویشتن بر زمین برزد

[!MAHSA!]

یکی آتشی خود جریره فروخت


همه گنجها را بتش بسوخت


یکی تیغ بگرفت زان پس بدست

در خانهٔ تازی اسپان ببست


شکمشان بدرید و ببرید پی

همی ریخت از دیده خوناب و خوی


بیامد ببالین فرخ فرود

یکی دشنه با او چو آب کبود


دو رخ را بروی پسر بر نهاد

شکم بردرید و برش جان بداد


در دژ بکندند ایرانیان

بغارت ببستند یکسر میان


چو بهرام نزدیک آن باره شد

از اندوه یکسر دلش پاره شد


بایرانیان گفت کین از پدر

بسی خوارتر مرد و هم زارتر


کشنده سیاوش چاکر نبود

ببالینش بر کشته مادر نبود


همه دژ سراسر برافروخته

همه خان و مان کنده و سوخته


بایرانیان گفت کز کردگار

بترسید وز گردش روزگار


ببد بس درازست چنگ سپهر

به بیدادگر برنگردد بمهر


زکیخسرو اکنون ندارید شرم

که چندان سخن گفت با طوس نرم


بکین سیاوش فرستادتان

بسی پند و اندرزها دادتان


ز خون برادر چو آگه شود

همه شرم و آذرم کوته شود


ز رهام وز بیژن تیز مغز

نیاید بگیتی یکی کار نغز


هماننگه بیامد سپهدار طوس

براه کلات اندر آورد کوس

[!MAHSA!]

چو گودرز و چون گیو کنداوران


ز گردان ایران سپاهی گران


سپهبد بسوی سپدکوه شد

وزانجا بنزدیکی انبوه شد


چو آمد ببالین آن کشته زار

بران تخت با مادر افگنده خوار


بیک دست بهرام پر آب چشم

نشسته ببالین او پر ز خشم


بدست دگر زنگهٔ شاوران

برو انجمن گشته کنداوران


گوی چون درختی بران تخت عاج

بدیدار ماه و ببالای ساج


سیاوش بد خفته بر تخت زر

ابا جوشن و تیغ و گرز و کمر


برو زار بگریست گودرز و گیو

بزرگان چو گرگین و بهرام نیو


رخ طوس شد پر ز خون جگر

ز درد فرود و ز درد پسر


که تندی پشیمانی آردت بار

تو در بوستان تخم تندی مکار


چنین گفت گودرز با طوس و گیو

همان نامداران و گردان نیو


که تندی نه کار سپهبد بود

سپهبد که تندی کند بد بود


جوانی بدین سان ز تخم کیان


بدین فر و این برز و یال و میان


بدادی بتیزی و تندی بباد

زرسپ آن سپهدار نوذرنژاد


ز تیزی گرفتار شد ریونیز

نبود از بد بخت ما مانده چیز


هنر بی‌خرد در دل مرد تند

چو تیغی که گردد ز زنگار کند


چو چندین بگفتند آب از دو چشم

ببارید و آمد ز تندی بخشم

[!MAHSA!]

چنین پاسخ آورد کز بخت بد


بسی رنج وسختی بمردم رسد


بفرمود تا دخمهٔ شاهوار

بکردند بر تیغ آن کوهسار


نهادند زیراندرش تخت زر

بدیبای زربفت و زرین کمر


تن شاهوارش بیاراستند

گل و مشک و کافور و می خواستند


سرش را بکافور کردند خشک

رخش را بعطر و گلاب و بمشک


نهادند بر تخت و گشتند باز

شد آن شیردل شاه گردن‌فراز


زراسپ سرافراز با ریونیز

نهادند در پهلوی شاه نیز


سپهبد بران ریش کافورگون

ببارید از دیدگان جوی خون


چنینست هرچند مانیم دیر

نه پیل سرافراز ماند نه شیر


دل سنگ و سندان بترسد ز مرگ

رهایی نیابد ازو بار و برگ


سه روزش درنگ آمد اندر چرم


چهارم برآمد ز شیپور دم


سپه برگرفت و بزد نای و کوس

زمین کوه تا کوه گشت آبنوس


هرآنکس که دیدی ز توران سپاه

بکشتی تنش را فگندی براه


همه مرزها کرد بی‌تار و پود

همی رفت پیروز تا کاسه‌رود


بدان مرز لشکر فرود آورید

زمین گشت زان خیمه‌ها ناپدید

[!MAHSA!]

خبر شد بترکان کز ایران سپاه


سوس کاسه رود اندر آمد براه


ز تران بیامد دلیری جوان

پلاشان بیداردل پهلوان


بیامد که لشکر همی بنگرد

درفش سران را همی بشمرد


بلشکرگه اندر یکی کوه بود

بلند و بیکسو ز انبوه بود


نشسته برو گیو و بیژن بهم

همی رفت هرگونه از بیش و کم


درفش پلاشان ز توران سپاه

بدیدار ایشان برآمد ز راه


چو از دور گیو دلاور بدید

بزد دست و تیغ از میان برکشید


چنین گفت کامد پلاشان شیر

یکی نامداری سواری دلیر


شوم گر سرش را ببرم ز تن

گرش بسته آرم بدین انجمن


بدو گفت بیژن که گر شهریار

مرا داد خلعت بدین کارزار


بفرمان مرا بست باید کمر

برزم پلاشان پرخاشخر


به بیژن چنین گفت گیو دلیر

که مشتاب در چنگ این نره شیر


نباید که با او نتابی بجنگ

کنی روز بر من برین جنگ تنگ


پلاشان چو شیر است در مرغزار

جز از مرد جنگی نجوید شکار


بدو گفت بیژن مرا زین سخن

به پیش جهاندار ننگی مکن


سلیح سیاوش مرا ده بجنگ

پس آنگه نگه کن شکار پلنگ

[!MAHSA!]

بدو داد گیو دلیر آن زره


همی بست بیژن زره را گره


یکی بارهٔ تیزرو برنشست

بهامون خرامید نیزه بدست


پلاشان یکی آهو افگنده بود

کبابش بر آتش پراگنده بود


همی خورد و اسپش چران و چمان

پلاشان نشسته به بازو کمان


چو اسپش ز دور اسپ بیژن بدید

خروشی برآورد و اندر دمید


پلاشان بدانست کامد سوار

بیامد بسیچیدهٔ کارزار


یکی بانگ برزد به بیژن بلند

منم گفت شیراوژن و و دیوبند


بگو آشکارا که نام تو چیست

که اختر همی بر تو خواهد گریست


دلاور بدو گفت من بیژنم

برزم اندرون پیل و رویین‌تنم


نیا شیر جنگی پدر گیو گرد

هم اکنون ببینی ز من دستبرد


بروز بلا در دم کارزار

تو بر کوه چون گرگ مردار خواه


همی دود و خاکستر و خون خوری

گه آمد که لشکر بهامون بری


پلاشان بپاسخ نکرد ایچ یاد

برانگیخت آن پیل‌تن را چو باد


سواران بنیزه برآویختند

یکی گرد تیره برانگیختند


سنانهای نیزه بهم برشکست

یلان سوی شمشیر بردند دست


بزخم اندرون تیغ شد لخت لخت

ببودند لرزان چو شاخ درخت


بب اندرون غرقه شد بارگی

سرانشان غمی گشت یکبارگی


عمود گران برکشیدند باز

دو شیر سرافراز و دو رزمساز

[!MAHSA!]

چنین تا برآورد بیژن خروش


عمودگران برنهاده بدوش


بزد بر میان پلاشان گرد

همه مهرهٔ پشت بشکست خرد


ز بالای اسپ اندر آمد تنش

نگون شد بر و مغفر و جوشنش


فرود آمد از باره بیژن چو گرد

سر مرد جنگی ز تن دور کرد


سلیح و سر و اسپ آن نامجوی

بیاورد و سوی پدر کرد روی


دل گیو بد زان سخن پر ز درد

که چون گردد آن باد روز نبرد


خروشان و جوشان بدان دیده‌گاه

که تا گرد بیژن کی آید ز راه


همی آمد از راه پور جوان

سر و جوشن و اسپ آن پهلوان


بیاورد و بنهاد پیش پدر

بدو گفت پیروز باش ای پسر


برفتند با شادمانی ز جای

نهادند سر سوی پرده‌سرای


بیاورد پیش سپهبد سرش

همان اسپ با جوشن و مغفرش


چنان شاد شد زان سخن پهلوان

که گفتی برافشاند خواهد روان


بدو گفت کای پور پشت سپاه

سر نامداران و دیهیم شاه


همیشه بزی شاد و برترمنش

ز تو دور بادا بد بدکنش


ازان پس خبر شد بافراسیاب

که شد مرز توران چو دریای آب


سوی کاسه‌رود اندر آمد سپاه

زمین شد ز کین سیاوش سیاه


سپهبد به پیران سالار گفت

که خسرو سخن برگشاد از نهفت