شاهنامه فردوسي

[!MAHSA!]

بدین مژده گر دیده‌خواهی رواست


که این مژده آرایش جان ماست


کنون چون تهمتن بیامد بجنگ

ندارند پا این سپه با نهنگ


یکایک بران گونه رزمی کنیم

که این ننگ از ایرانیان بفگنیم


درفش سرافراز خاقان و تاج

سپرهای زرین و آن تخت عاج


همان افسر پیلبانان بزر

سنانهای زرین و زرین کمر


همان زنگ زرین و زرین جرس

که اندر جهان آن ندیدست کس


همان چتر کز دم طاوس نر

برو بافتستند چندان گهر


جزین نیز چندی بچنگ آوریم

چو جان را بکوشیم و جنگ آوریم


بلشکر چنین گفت بیدار طوس

که هم با هراسیم و هم با فسوس


همه دامن کوه پر لشکرست

سر نامداران ببند اندرست


چو رستم بیاید نکوهش کند

مگر کین سخن را پژوهش کند


که چون مرغ پیچیده بودم بدام


همه کار ناکام و پیکار خام


سپهبد همان بود و لشکر همان

کسی را ندیدم ز گردان دمان


یکی حمله آریم چون شیر نر

شوند از بن که مگر زاستر


سپه گفت کین برتری خود مجوی

سخن زین نشان هیچ گونه مگوی


کزین کوه کس پیشتر نگذرد

مگر رستم این رزمگه بنگرد

[!MAHSA!]

چنین گفت پیران که از تخت و گاه


شدم سیر و بیزارم از هور و ماه


که چون من شنیدم کز ایران سپاه

خرامید و آمد بدین رزمگاه


بشد جان و مغز سرم پر ز درد

برآمد یکی از دلم باد سرد


بدو گفت کلباد کین درد چیست

چرا باید از طوس و رستم گریست


ز بس گرز و شمشیر و پیل و سپاه

میان اندرون باد را نیست راه


چه ایرانیان پیش ما در چه خاک

ز کیخسرو و طوس و رستم چه باک


پراگنده گشتند ازان جایگاه

سوی خیمهٔ خویش کردند راه


ازان پس چو آگاهی آمد به طوس

که شد روی کشور پر آوای کوس


از ایران بیامد گو پیلتن

فریبرز کاوس و آن انجمن


بفرمود تا برکشیدند کوس

ز گرد سپه کوه گشت آبنوس


ز کوه هماون برآمد خروش

زمین آمد از بانگ اسپان بجوش


سپهبد بریشان زبان برگشاد

ز مازندران کرد بسیار یاد


که با دیو در جنگ رستم چه کرد

بریشان چه آورد روز نبرد


سپاه آفرین خواند بر پهلوان

که بیدار دل باش و روشن‌روان

[!MAHSA!]

زین روی ایران سپهدار طوس بابر اندر آورد آوای کوس

خروشیدن دیده‌بان پهوان

چو بشنید شد شاد و روشن‌روان


ز نزدیک گودرز کشواد تفت

سواری بنزد فریبرز رفت


که توران سپه سوی جنگ آمدند

رده برکشیدند و تنگ آمدند


تو آن کن که از گوهر تو سزاست

که تو مهتری و پدر پادشاست


که گرد تهمتن برآمد ز راه

هم اکنون بیاید بدین رزمگاه


فریبرز با لشکری گرد نیو

بیامد بپیوست با طوس و گیو


بر کوه لشکر بیاراستند

درفش خجسته بپیراستند


چو با میسره راست شد میمنه

همان ساقه و قلب و جای بنه


برآمد خروشیدن کرنای

سپه چون سپهر اندر آمد ز جای


چو کاموس تنگ اندر آمد بجنگ

بهامون زمانی نبودش درنگ


سپه را بکردار دریای آب

که از کوه سیل اندر آید شتاب


بیاورد و پیش هماون رسید

هوا نیلگون شد زمین ناپدید


چو نزدیک شد سر سوی کوه کرد

پر از خنده رخ سوی انبوه کرد

[!MAHSA!]

که این لشکری گشن و کنداورست


نه پیران و هومان و آن لشکرست


که دارید ز ایرانیان جنگجوی

که با من بروی اندر آرند روی


ببینید بالا و برز مرا

برو بازوی و تیغ و گرز مرا


چو بشنید گیو این سخن بردمید

برآشفت و تیغ از میان برکشید


چو نزدیک‌تر شد بکاموس گفت

که این را مگر ژنده پیلست جفت


کمان برکشید و بزه بر نهاد

ز دادار نیکی دهش کرد یاد


بکاموس بر تیرباران گرفت

کمان را چو ابر بهاران گرفت


چو کاموس دست و گشادش بدید

بزیر سپر کرد سر ناپدید


بنیزه درآمد بکردار گرگ

چو شیری برافراز پیلی سترگ


چو آمد بنزدیک بدخواه اوی

یکی نیزه زد بر کمرگاه اوی


چو شد گیو جنبان بزین اندرون

ازو دور شد نیزهٔ آبگون


سبک تیغ را برکشید از نیام

خروشید و جوشید و برگفت نام


به پیش سوار اندر آمد دژم

بزد تیغ و شد نیزهٔ او قلم


ز قلب سپه طوس چون بنگرید

نگه کرد و جنگ دلیران بدید

[!MAHSA!]

بدانست کو مرد کاموس نیست


چنو نیزه‌ور نیز جز طوس نیست


خروشان بیامد ز قلب سپاه

بیاری بر گیو شد کینه‌خواه


عنان را بپیچید کاموس تنگ

میان دو گرد اندر آمد بجنگ


ز تگ اسپ طوس دلاور بماند

سپهبد برو نام یزدان بخواند


به نیزه پیاده به آوردگاه

همی گشت با او بپیش سپاه


دو گرد گرانمایه و یک سوار

کشانی نشد سیر زان کارزار


برین گونه تا تیره شد جای هور

همی بود بر دشت هر گونه شور


چو شد دشت بر گونهٔ آبنوس

پراگنده گشتند کاموس و طوس


سوی خیمه رفتند هر دو گروه

یکی سوی دشت و دگر سوی کوه


چو گردون تهی شد ز خورشید و ماه

طلایه برون شد ز هر دو سپاه


ازان دیده گه دیده، بگشاد لب

که شد دشت پر خاک و تاریک شب


پر از گفتگویست هامون و راغ

میان یلان نیز چندین چراغ


همانا که آمد گو پیلتن

دمان و ز زابل یکی انجمن


چو بشنید گودرز کشواد تفت

شب تیره از کوه خارا برفت

[!MAHSA!]

پدید آمد آن اژدهافش درفش


شب تیره‌گون کرد گیتی بنفش


چو گودرز روی تهمتن بدید

شد از آب دیده رخش ناپدید


پیاده شد از اسپ و رستم همان

پیاده بیامد چو باد دمان


گرفتند مر یکدگر را کنار

ز هر دو برآمد خروشی بزار


ازان نامدارن گودرزیان

که از کینه جستن سرآمد زمان


بدو گفت گودرز کای پهلوان

هشیوار و جنگی و روشن‌روان


همی تاج و گاه از تو گیرد فروغ

سخن هرچ گویی نباشد دروغ


تو ایرانیان را ز مام و پدر

بهی هم ز گنج و ز تخت و گهر


چنانیم بی‌تو چو ماهی بخاک

بتنگ اندرون سر تن اندر هلاک


چو دیدم کنون خوب چهر ترا

همین پرسش گرم و مهر ترا


مرا سوگ آن ارجمندان نماند

ببخت تو جز روی خندان نماند


بدو گفت رستم که دل شاد دار

ز غمهای گیتی سر آزاد دار


که گیتی سراسر فریبست و بند

گهی سودمندی و گاهی گزند


یکی را ببستر یکی را بجنگ

یکی را بنام و یکی را بننگ


همی رفت باید کزین چاره نیست

مرا نیز از مرگ پتیاره نیست

[!MAHSA!]

بباشیم بر پیش یزدان بپای


که اویست بر نیکوی رهنمای


بفرمان دارندهٔ هور و ماه

تهمتن بیاید بدین رزمگاه


چه داری دژم اختر خویش را

درم بخش و دینار درویش را


بشادی ز گردان ایران گروه

خروشی برآمد ز بالای کوه


چو خورشید زد پنجه بر پشت گاو

ز هامون برآمد خروش چکاو


ز درگاه کاموس برخاست غو

که او بود اسپ افگن و پیش رو


سپاه انجمن کرد و جوشن بداد

دلش پر ز رزم و سرش پر ز باد


زره بود در زیر پیراهنش

کله ترگ بود و قبا جوشنش


بایران خروش آمد از دیده‌گاه

کزین روی تنگ اندر آمد سپاه


درفش سپهبد گو پیلتن

پدید آمد از دور با انجمن


وزین روی دیگر ز توران سپاه

هوا گشت برسان ابر سیاه


سپهبد سورای چو یک لخت کوه

زمین گشته از نعل اسپش ستوه


یکی گرز همچون سر گاومیش

سپاه از پس و نیزه‌دارانش پیش


همی جوشد از گرز آن یال و کفت

سزد گر بمانی ازو در شگفت

[!MAHSA!]

روان تو از درد بی‌درد باد


همه رفتن ما بورد باد


ازان پس چو آگاه شد طوس و گیو

ز ایران نبرده سواران نیو


که رستم به کوه هماون رسید

مر او را جهاندیده گودرز دید


برفتند چون باد لشکر ز جای

خروش آمد و نالهٔ کرنای


چو آمد درفش تهمتن پدید

شب تیره لشکر برستم رسید


سپاه و سپهبد پیاده شدند

میان بسته و دلگشاده شدند


خروشی برآمد ز لشکر بدرد

ازان کشتگان زیر خاک نبرد


دل رستم از درد ایشان بخست

بکینه بنوی میان را ببست


بنالید ازان پس بدرد سپاه

چو آگه شد از کار آوردگاه


بسی پندها داد و گفت ای سران

بپیش آمد امروز رزمی گران


چنین است آغاز و فرجام جنگ

یکی تاج یابد یکی گور تنگ


سراپرده زد گرد گیتی‌فروز

پس پشت او لشکر نیمروز


بکوه اندرون خیمه‌ها ساختند

درفش سپهبد برافراختند


نشست از بر تخت بر پیلتن

بزرگان لشکر شدند انجمن


ز یک دست بنشست گودرز و گیو

بدست دگر طوس و گردان نیو


فروزان یکی شمع بنهاد پیش

سخن رفت هر گونه بر کم و بیش


ز کار بزرگان و جنگ سپاه

ز رخشنده خورشید و گردنده ماه


فراوان ازان لشکر بی‌شمار

بگفتند با مهتر نامدار


ز کاموس و شنگل ز خاقان چین

[!MAHSA!]

فراوان ازان لشکر بی‌شمار


بگفتند با مهتر نامدار


ز کاموس و شنگل ز خاقان چین

ز منشور جنگی و مردان کین


ز کاموس خود جای گفتار نیست

که ما را بدو راه دیدار نیست


درختیست بارش همه گرز و تیغ

نترسد اگر سنگ بارد ز میغ


ز پیلان جنگی ندارد گریز

سرش پر ز کینست و دل پر ستیز


ازین کوه تا پیش دریای شهد

درفش و سپاهست و پیلان و مهد


اگر سوی ما پهلوان سپاه

نکردی گذر کار گشتی تباه


سپاس از خداوند پیروزگر

ک او آورد رنج و سختی بسر


تن ما بتو زنده شد بی‌گمان

نبد هیچ کس را امید زمان


ازان کشتگان یک زمان پهلوان

همی بود گریان و تیره‌روان


ازان پس چنین گفت کز چرخ ماه

برو تا سر تیره خاک سیاه


نبینی مگر گرم و تیمار و رنج

برینست رسم سرای سپنج


گزافست کردار گردان سپهر

گهی زهر و جنگست و گه نوش و مهر


اگر کشته گر مرده هم بگذریم

سزد گر بچون و چرا ننگریم


چنان رفت باید که آید زمان

مشو تیز با گردش آسمان


جهاندار پیروزگر یار باد

سر بخت دشمن نگونسار باد


ازین پس همه کینه باز آوریم

جهان را بایران نیاز آوریم


بزرگان همه خواندند آفرین

که بی‌تو مبادا زمان و زمین


همیشه بدی نامبردار و شاد

در شاه پیروز بی‌تو مباد


چو از کوه بفروخت گیتی فروز

دو زلف شب تیره بگرفت روز


ازان چادر قیر بیرون کشید

بدندان لب ماه در خون کشید


تبیره برآمد ز هر دو سرای

برفتند گردان لشکر ز جای


سپهدار هومان به پیش سپاه

بیامد همی کرد هر سو نگاه


که ایرانیان را که یار آمدست

که خرگاه و خیمه بکار آمدست


ز یپروزه دیبا سراپرده دید

فراوان بگرد اندرش پرده دید


درفش و سنان سپهبد بپیش

همان گردش اختر بد بپیش


سراپرده‌ای دید دیگر سیاه

درفشی درفشان بکردار ماه


فریبرز کاوس با پیل و کوس

فراوان زده خیمه نزدیک طوس


بیامد پر از غم بپیران بگفت

که شد روز با رنج بسیار جفت


کز ایران ده و دار و بانگ خروش

فراوان ز هر شب فزون بود دوش


بتنها برفتم ز خیمه پگاه

بلشکر بهر جای کردم نگ

[!MAHSA!]

کنون ای خردمند روشن‌روان


بجز نام یزدان مگردان زبان


که اویست بر نیک و بد رهنمای

وزویست گردون گردان بجای


همی بگذرد بر تو ایام تو

سرایی جزین باشد آرام تو


چو باشی بدین گفته همداستان

که دهقان همی گوید از باستان


ازان پس خبر شد بخاقان چین

که شد کشته کاموس بر دشت کین


کشانی و شگنی و گردان بلخ

ز کاموس‌شان تیره شد روز و تلخ


همه یک بدیگر نهادند روی

که این پرهنر مرد پرخاشجوی


چه مردست و این مرد را نام چیست

همورد او در جهان مرد کیست


چنین گفت هومان به پیران شیر

که امروز شد جانم از رزم سیر


دلیران ما چون فرازند چنگ

که شد کشته کاموس جنگی بجنگ


بگیتی چنو نامداری نبود

وزو پیلتن تر سواری نبود


چو کاموس گو را بخم کمند

به آوردگه بر توان کرد بند


سزد گر سر پیل را روز کین

بگیرد برآرد زند بر زمین


سپه سربسر پیش خاقان شدند

ز کاموس با درد و گریان شدند