تاریخچه پیدایش هیات‌های عزاداری
كلمة‌ «هیات» در لغت به معنای «صورت، شكل، حالت هر چیز» آمده است. و منظور از هیات‌های عزاداری، نوعی تشكل مذهبی، بر محور عزاداری برای سید الشهداء و ائمه ـ علیهم السّلام ـ است. «مجموعه‌هایی از مردم هر محله، در شهرها یا روستاها، كه برای سوگواری و روضه خوانی نسبت به امام حسین ـ علیه السّلام ـ بویژه در ایام عاشورا تشكیل می‌یابد. این مراسم و عزاداری در زمان آل بویه فقط روز عاشورا بوده و تا انقراض این سلسله هر سال، تكرار می‌شده است. در زمان صفویان نیز از آنجایی كه مذهب رسمی، شیعه دوازده امامی ‌بوده است، مراسم عزاداری در ماه محرم و روز عاشورا انجام می‌گرفته و همراه با قمه زنی بوده است.
تاورنیر، سیاح و سفرنامه نویس اروپایی در حضور شاه سلیمان ناظر مراسم سوگواری ماه محرم بوده و می‌نویسد: «شاه سلیمان در ساعت 7 صبح در وسط تالار جلوس كرده و بزرگان همه بر پا ایستاده بودند. مسئولیت برپایی نظم به بیگلر بیگی سپرده شده بود... بعد از آن بیگلر بیگی شروع به داخل كردن دسته‌ها كرد. هر دسته عماری داشت كه هشت تا ده نفر آن را حمل می‌كردند و در هر عماری تابوتی گذارده و روی آنرا با پارچه زری پوشانده بودند... امّا در زمان قاجاریه به خصوص در عهد ناصر‌الدین شاه ما شاهد برپایی عزاداری چشمگیر هستیم. به نحوی كه مراسم دیگر منحصر به روز عاشورا نبوده بلكه به دهة اول محرم و به ایام سوگواری‌های ائمه ـ علیهم السّلام ـ مانند19 تا 23 رمضان و 28 صفر نیز گسترش یافته بود. خود ناصر الدین شاه در دهة‌ اول محرم در تكیه دولت حضور پیدا می‌كرد و سالانه مبلغ پنجاه هزار تومان برای برگزاری مراسم سوگواری امام حسین ـ علیه السّلام ـ خرج می‌شد.

گزارش‌های نظمیة‌ تهران از محلات مختلف در سال‌های 1303 تا 1305 خبر از برپایی مراسم عزاداری می‌دهد. از بررسی گزارش‌های مربوطه به روز هفتم محرم 1304 بر می‌آید كه 48 مجلس روضه و در روز تاسوعای همان سال 53 مجلس برگزارشده است. گذشته از دو ماهِ محرم و صفر، چنان كه گزارش‌های نظمیه گواهی می‌دهند مجالس روضه خوانی در دیگر ماه‌های سال نیز برگزارمی‌شد. شنیده شده است كه رسم روضه‌های هفتگی و ماهانه را ملا آقا دربندی بنیاد نهاده در دوره‌ پهلوی ابتدا رضا شاه برای تثبیت حكومت خود و جلب توجه مردم، به برگزاری مجلس روضه خوانی اقدام می‌كرد و حتی هنگام عزاداری گِل بر سر خود می‌مالید. امّا بعد از گذشت چند سال، او از برگزاری مجالس و مراسم عزاداری به كلی جلوگیری كرد و به شدت با برگزاری آنها مخالفت و مبارزه نمود. او روضه خوانها را زندانی و اذیت و اهانت می‌كرد و صاحب خانه را به جرم روضه خوانی دستگیر و زندانی می‌نمود. در این اوضاع و احوال بود كه روضه خوانی و عزاداری مخفیانه در خانه‌ها برگزار شد، هر چند منع عزاداری با مخالفت شدید و مبارزه‌ مردم روبرو شد، ولی كم كم روضه خوانی و عزاداری بطور پنهانی به خانه‌ها كشیده و پایه و بنیان هیئت‌ها بناگذاری شد.

در زمان محمد رضا شاه، عزاداری آزاد ولی بسیار محدود شده و خروج دسته جات را منحصر به سه روز تاسوعا و عاشورا و یازدهم محرم نمودند و آن هم به خاطر استفاده از این فرصت برای تبلیغات سوء علیه عزاداری امام حسین ـ علیه السّلام ـ بود تا مراسم مذهبی و سنت‌های موروثی آباء و اجدادی ما را از بین ببرد و یا به شكل دیگری تغییر بدهد.
منع عزاداری توسط رضا و محمد رضا شاه باعث ایجاد تشكل‌های مردمی ‌و دسته جمعی به صورت هیئت‌های مذهبی گردید. تا اینكه در دوران انقلاب اسلامی ‌به اوج خود رسید. به موجب آماری كه از سازمان تبلیغات اسلامی ‌تهران و غیره بدست آمده، تعداد دسته جات و هیئت‌های حسینی تهران تا سال 1376 شمسی به چهار هزار و پانصد هئیت رسیده و با دسته جات اطراف تهران كه مجموع دسته جات استان بود به حدود هشت هزار هیئت می‌رسید در این هیئت‌ها علاوه بر مجالس روضه خوانی هفتگی و ماهیانه و دهگی، مجالس دعای كمیل و ندبه و سمات و زیارت عاشورا برگزار می‌گردد. نكته قابل ملاحظه دربارة اسماء هیئت‌ها این است كه هر هیئتی نام خاص و پرچم و علامت ویژه انتخاب می‌كند. هیئت‌های عزاداری، گاهی متوسلین به یكی از ائمه ـ علیهم السلام ـ و یا گاهی به شهدای كربلا هستند. مانند هئیت علی اصغر، علی اكبر، امام سجاد ـ علیه السّلام ـ و... . نویسندة توانا و اهل قلم، حجة‌الاسلام جواد محدثی در كتاب خود راجع به تاریخ این گونه هیئت‌ها می‌نویسد: هیئت كه نوعی سوگواری گروهی است، در قدیم هم رایج بوده و شیعیان به صورت جمعی نوحه خوان و با تشكیلات به زیارت قبر حسین ـ علیه السّلام ـ می‌رفتند. امام صادق ـ علیه السّلام ـ به فائد حنّاط كه خبر این گونه زیارت‌های جمعی را باز می‌گفت، فرمود: هر كس قبر حسین ـ علیه السّلام ـ را زیارت كند، در حالی كه به حق او آشنا باشد خداوند گناهان گذشته و آینده او را می‌آمرزد.