آرش و رعد؛ ناشناخته‌ترین راکت‌اندازهای ایرانی +تصاویر
استفاده از سامانههای راکتی برای مأموریتهای سطح به سطح سابقهای چند صد ساله دارد و ریشه آن به کشور چین بازمیگردد. بعدها هندیهانیز در نبرد با استعمار انگلستان تجربیات موفقی از کاربرد چنین سلاحی کسب کردند.اما به واقع با ساخت راکت‌اندازهای جدید و تثبیت جایگاه آنها در یگانهای توپخانهای در جنگ جهانی دوم این سلاحها به پای ثابت جنگها تا کنون تبدیل شدهاند.
ارزش این سلاح ها وقتی بیشتر آشکار میشود که توجه داشته باشیم یک وسیله هوایی تعداد محدودی راکت را به دلیل محدودیتهای وزن در هر پرواز میتواند حمل کند، برای شلیک آن باید هدف را در دید مستقیم(los) قرار دهد و به تنهایی نمیتواند در مدت کوتاهی منطقه وسیعی را پوشش دهد در حالی که یک راکتانداز زمینی به طور معمول محوطههای چند ده تا چند صد هزار متر مربعی را پوشش میدهد. شلیک حجم انبوهی راکت در یک مدت کوتاه به یک منطقه تخریب فیزیکی و روانی زیادی ایجاد کرده و با تحت فشار گذاشتن دشمن مقدمات یک حمله زمینی مؤثر را ایجاد میکند.
در کشورمان راکتهای فجر-1 تا 5 با بردهای 8.5 تا 75 کیلومتر و فجر-5 دو مرحلهای با برد 190 کیلومتر ساخته شدهاند که یکی از پرکاربردترین نمونههای آنها با کالیبر 122 میلیمتر با نامهای آرش-1 تا 4(و بعضاً فجر-2)شناخته میشوند.
در سالهای اخیر چند نمونه راکتانداز جدید سطح به سطح در کشور به نمایش گذاشته شده که یکی از آنها بر مبنای همین راکت 122 میلیمتری و دو نمونه بر مبنای راکتهای 70 میلیمتری(2.75اینچی) است که از قضا این دو نمونه نیز آرش نام دارند.این راکت 70 میلیمتری در نقش هوا به سطح توسط بالگردهای کبرا و جنگندههای اف-4 فانتوم و اف-5 تایگر کشورمان نیز مورد استفادپرتابگر زمینی راکتهای 70 میلیمتری متشکل از 6 پرتابگر مورد استفاده در بالگرد کبرا
سابقه کاربرداین راکت که در ابتدا در دهه 1940 برای عملیات هوا به هوا طراحی شده و بعدها در نقش هوا به سطح به شهرت رسید در عملیات سطح به سطح به چند دهه پیش باز میگردد.این راکت که با بالکهای مدور باز شونده از دور بدنه پایدار میشود به برد 7هزار تا 12هزار متر رسیده و دارای سرجنگیهای مختلف 4.5 تا 7.7 کیلوگرمیبا جرم نهایی 14.6 کیلوگرم برای کل راکت است. امروزه با افزودن یک سامانه هدفگیری و هدایت و بالک باز شونده در نزدیکی دماغهاین راکتها با هزینهاندکی در هر دو مأموریت هوا به سطح و سطح به سطح به موشک تبدیل میشوند.
به دلیل قطر کم این راکتها و نیز طول آنها که بین 1.7 تا 2 متر در نمونههای مختلف است، پرتابگرهای آن نیز نسبتاً کوچک بوده و کاربری آن را توسعه میدهند. در تصویر زیر نمونهای از پرتابگرهای خارجی کهاین راکت را شلیک میکنند نشان داده شده که میتواند محوطهای به وسعت 200هزار متر مربع را در زمان کمتر از 12 ثانیه با 36 راکت خود پوشش دهد.
ه قرار میگیرد و مؤثر بودن خود را در برابر تجهیزات زمینی به خوبی در جنگ 8 ساله تحمیلی نشان داده است.
پرتابگر 36 فروندی راکتهای 70 میلیمتری
درایران نیز چند سالی است یک پرتابگر مستقر روی نفربر سبک صیاد برای کاربرداین راکت در نقش سطح به سطح توسعه یافته است.این سامانه در واقع ترکیب دو پرتابگر با شکل مکعب مستطیل است که هر یک حاوی 23 فروند راکت و در مجموع 46 راکت است.
راکتانداز آرش مستقر بر نفربر صیاد
در سال گذشته نیز نمونهای از آن که روی کامیون نصب شده و تفاوتهایی با نمونه قبلی داشت، به معرض نمایش درآمد. این سامانه نیز دارای دو پرتابگر 23 فروندی بوده اما دارای یک دوربین هم محور با راستای طولی است که قاعدتاً برای هدفگیری اهداف هوایی استفاده میشود. بنا براین به نظر میرسداین سامانه کابردهای دفاع هوایی نیز داشته باشد. نمونههای خارجی این سلاح نیز برای درگیری با اهداف هوایی کم سرعت مانند بالگردها مورد استفاده قرار میگیرد.
نمونه جدید راکتانداز آرش مستقر روی کامیون
راکتانداز رعد که برای اولین بار در بازدید فرماندهی کل قوا از نمایشگاه دستاوردهای دفاعی در سال 1390 مشاهده شد و سال گذشته برای اولین بار در رژه نیروهای مسلح در معرض دید عموم قرار گرفت نیز دیگر دستاورد جدید متخصصان دفاعی کشورمان است. این سامانه متشکل از 8 پرتابگر تک لولهای 122 میلیمتری است که به صورت دایروی چیده شدهاند. در واقع میتوان اصلیترین تفاوت آن را با پرتابگرهای قبلی در همین آرایش جدید لولههای پرتاب که آن را اولین راکتانداز بومی با چینش مدور لولهها کرده و البته عدم استقرار این سلاح روی یک خودرو و استفاده به صورت کششی دانست.
راکتانداز کششی رعد
راکتهای 122 میلیمتری ساخت ایران دارای جرمهایی از 45 تا 67 کیلوگرم، بردهای 18 تا 21.5 کیلومتر و سرعتهایی از 710 تا 1050 متر بر ثانیه هستند. بررسی اطلاعات نمونههای مشابه ساخت خارج نشان میدهد که این راکت قابلیت اوجگیری تا ارتفاع 7500 متر را نیز دارد که دراین زمان سرعت پرتابه در حدود 200 متر بر ثانیه است.
نمونه مذکور پیشران خود را در زمان کمتر از 1.7 ثانیه به اتمام میرساند که تا تنها 400 متر(با زاویه شلیک 50 درجه) اوج گرفته است بنا براین در بخش عمده مسیر خود اثری از دود ناشی از پیشران نخواهد داشت. این راکتها نیز با بالکهای مدور باز شونده از دور بدنه و البته چرخش راکت حول محور طولی خود پایدار میشوند.
نمونهای از راکتهای 122 میلیمتری ساخت ایران
همچنین بررسی استفاده از فیوزهای اصلاح مسیر و حتی به کارگیری سامانههای هدفگیری و بالک باز شونده برای هدایت نیز روی نمونههای خارجی این نوع راکت دیده شده است که نشان دهنده توان بالقوه بالای این سلاح برای مأموریتهای جدید از جمله درگیری با اهداف هوایی کم سرعت است.
نحوه چینش لولهها در راکتانداز ایرانی "رعد" مشابه راکتهای ضدزیردریایی موجود در بیشتر شناورهای رزمی است. به نظر میرسد مزیت عمده آن امکان پوشش ناحیهای دایروی حول نقطه هدف باشد که برای انهدام اهداف زمینی که دارای نقطه تمرکز هستند مفید باشد. همچنین برای درگیری با اهداف هوایی کم سرعت نیز شلیک راکتها به نحوی که پیرامون هدف را کاملاً پوشش دهد احتمال فرار را برای آن کاهش میدهد.
راکتانداز رعد
یادآوریاین نکته خالی از لطف نیست که چندین سال پیش هم یک سامانه ضد بالگرد با نام رعد که از ترکیب دو پرتابگر 4 لولهای تشکیل شده بود معرفی و در یکی از رزمایشها نمایش داده شد که سلاح شلیک شده ازاین سامانه و لولههای پرتاب آن نیز مشابه راکتهای 122 میلیمتری بود.
پس از آن دیگر اطلاعاتی از سامانه فوق منتشر نشد اما با رونمایی از سامانه رعد و اعلام قابلیت آن در درگیری با بالگردها به نظر میرسداین سامانه نسل جدیدی از نمونه مذکور باشد که بر مبنای پژوهشهای بیشتر و طراحی نوین شکل گرفته است.
سامانه ضد بالگرد رعد
به گزارش مشرق، با وجود سرعت بالای راکتهای 122 میلیمتری و حجم آتش بالا باز هم نمیتوان به برخورد راکتها به هدف اطمینان کامل داشت همانطور که سلاحهای راکتی هوا به هوا و سطح به هوا در گذشته هم احتمال اصابت بالایی نداشتهاند بنا براین با توجه به قیمت بسیار پائین این راکتها با تجهیز آنها به فیوزهای مجاورتی میتوان اثر گذاری سرجنگی حدود 22 کیلوگرمی این راکتهای 65 کیلوگرمی روی هدف را به میزان چشمگیری افزایش داد.
همانطور که امروزه در سلاحهای پدافند هوایی توپخانهای با کالیبر متوسط و بالا هم با نصب فیوزهای مجاورتی روی گلولهها احتمال اثرگذاری روی هدف را تا چندین برابر افزایش دادهاند.
البته امیدها برای اصابت مستقیم پرتابه به هدف چندان هم کمرنگ نیست زیرا راهکار دیگری در سامانههای پدافندی توپخانهای منجر به افزایش چند ده درصدی احتمال اصابت به هدف شده و آن هم استفاده از سامانههای هدفگیری راداری یا اپتیکی و حرارتی و به کارگرفتن سامانه کنترل آتش جدید برای اجرای دقیقترین هدفگیری متناسب با دینامیک حرکتی هدف است.
به عنوان مثال میتوان به بهسازی توپهای متحرک و چهار لوله روسی zsu-23اشاره کرد که با کمک سامانههای جدید علاوه برایجاد امکان درگیری مؤثر با اهداف مانور دهنده، احتمال اصابت آن نیز از 7 تا 12 درصد به 30 تا 60 درصد یعنی حدود 5 برابر افزایش در مقادیر بیشینه رسیده است.
بنا براین با استفاده از سامانههای آشکارساز راداری، اپتیکی، حرارتی و سامانه کنترل آتش برای محاسبه بهترین پارامترهای شلیک میتوان انتظار کارایی مناسبی از راکتهای رعد و آرش علیه اهداف هوایی مانند بالگردها داشت.
خصوصاً که اعلام ساخت فیوزهای مجاورتی (که با رسیدن پرتابه به نزدیکی هدف سرجنگی آن را منفجر میکنند) نیز در ایران طراحی و ساخت نمونهای از آنها را برای راکتهای مورد استفاده در رعد و آرش را محتمل میسازد که در اینصورت تأثیر این دو سلاح را در عملیات دفاع هوایی بیش از پیش میکند همانطور که نسلهای جدید ادوات توپخانهای پدافند هوایی نیز به فیوزهای مجاورتی مجهز شدهاند.
وجوداین دو سلاح در ساختار نیروهای زمینی و گسترش آن در خطوط مقدم رزمیایجاد پوشش دفاع هوایی برای این نیروها را بیشتر کرده و باید توجه داشت این راکتها دارای قیمت تمام شده بسیار پائینی هستند که حتی شلیک 10 فروند از آنها نیز با قیمت یک موشک دوش پرتاب سطح به هوا برابری نمیکند ازاین رو با توجه به برد و سرعت مناسباین راکتها که با کمک سامانه کنترل آتش و هدفگیری دقیق بر مبنای پیشبینی دینامیک هدف و حجم آتش بالا سلاحی مناسب و مؤثر برای درگیری با اهدافی مانند بالگرد که سرعت بیشینه آنها در حدود کمتر از 120 متر بر ثانیه است ایجاد میشود.
بنا براین با کمک این دو نوع راکتانداز جدید ضمن ایجاد قابلیتهای تهاجمی سطح به سطح بیشتر، امکان درگیری سریع واحدهای زمینی برای دفاع از خود در برابر هجوم بالگردهای دشمن فراهم میشود و در عین حال، اثر تخریبی فراوانی نیز بر ادوات و روحیه متجاوزان احتمالی دارد.
پاسخ با نقل قول
