-
مدیر بازنشسته
پروانگان حريم حضرت معصومه س
پروانگان حريم معصومه(س)
لحظه حضور
محرمان حرم
زندگى در مكتب خداجويان به ارزش هايى برتر از اعتبارات مادى متكى است. از اين روى هر گاه اراده كنند زنجيرهاى تعلق را گشوده، چون مرغى سبك بال تا بىكرانههاى كمال بال و پر مىگشايند.
درك راستين چنين مكتبى و تلاش در مسير آن، الگويى جاويدان فرا راه جويندگان ارزش هاى اصيل در عرصه انديشه و عمل قرار مىدهد. تاريخ گواهى مىدهد كه زنجيره آثار كمال يافتگان، از خلقت آدم تا به امروز، در هيچ برههاى قطع نشده و رنگ نباخته است؛ و آنان با حضورى آسمانى حجت بر زمينيان گشتند. صفحات درخشان كتب تاريخى انباشته از نام پرافتخار راه يافتگان و پويندگان جادههاى آرمانى واصلان كوى دوست است. در اين سلسله نور بانوان فضيلتگرا فراوانند؛ بانوانى كه با چنگ زدن به رشته ولايت الهى خود را از فرو رفتن در ارزشهاى خاكى رهانيدند و به مراتبى از درجات معنوى دست يافتند. گذر بر زندگى اين فرزانگان زمينى و درك لحظههاى آسمانى شدن آنان، درهاى عروج را بر روى مشتاقان مىگشايد و براى لحظاتى ما را با كمال يافتگان همراه مىسازد. در اين مقاله منظومهاى از اختران را، كه بر گرد ماهتاب فضيلتها جمع شدهاند، معرفى خواهيم كرد.
لحظه حضور
الا و ان قم الكوفة الصغيرة؛ الا ان للجنة ثمانية ابواب ثلاثة منهما الى قم تقبض فيها امراة فى ولدى اسمها فاطمة بنت موسى و تدخل بشفاعتها شيعتى الجنة باجمعهم.
آگاه باشيد كه قم كوفه كوچك است؛ بدانيد، بهشت هشت در دارد كه سه در آن به سوى قم است. بانويى از فرزندان من در آنجا رحلت مىكند كه اسمش فاطمه دختر موسى است؛ به خاطر شفاعت او همه رهروان من وارد بهشت مىشوند.
آن روز كه صادق آل محمد(ص) در ميان ياران اين سخن را بر زبان راند، فرزندش امام كاظم (ع) كودكى خردسال بود. از آن روزها زمانى طولانى سپرى شد و حضرت كاظم (ع) بعد از سالها تحمل زجر و اسارت به ديدار حق شتافت و بار سنگين امامت را به فرزندش على بن موسىالرضا(ع) سپرد. دشمن خدا يگانه منبع انوار الهى را آرام نگذاشت و با ترفند شيطانى وليعهدى، او را ناگزير به مهاجرت به توس ساخت. سيل مهاجرت علويان و ديگر شيعيان از حجاز و ... در پى حضور امام رضا(ع) در ايران، موجب تقويت تشيع در اين سرزمين شد.فاطمه معصومه (س) كه داغ پدر بر قلبش سنگينى مىكرد، رنج راه به جان خريد و به شوق ديدار برادر پاى در مسير ايران نهاد. بر اساس برخى اخبار ايشان در اين مسافرت، تنها خادمى همراه داشتند. گروهى نيز همسفر بودن هارون يا حمزه برادر حضرت معصومه(س) را با ايشان قطعى مىدانند. يكى از محققين بر خلاف آراء عموم معتقد است: حمزه برادر فاطمه معصومه(س) به قم نيامد و شاهزاده حمزه مدفون در قم با شش واسطه به امام موسى كاظم عليه السلام متصل مىشود.
اما آنچه بيشتر مورد توجه پژوهشگران معاصر است روايت مربوط به حمله حراميان بنىعباس به كاروان مهاجران است كه در اين واقعه 22 تن به شهادت رسيدند و حضرت فاطمه معصومه(س) نيز توسط آنان مسموم شد. اين مطلب در حقيقت تاييد روايتى است كه همراهان حضرت در اين سفر را تا حدود چهارصد نفر دانسته و به حمله حراميان در ساوه نيز اشاره مىكند. بيمارى حضرت در ساوه آنچنان شدت يافت كه وى را از ادامه سفر بازداشت. آل سعد كه از سالها پيش دور از شرارت خلفا، در قم زندگى مىكردند، به محض اطلاع از بيمارى يادگار امام بر آن شدند وى را به قم انتقال دهند. موسى بن خزرج شبانه خود را به كاروان رساند، زمام شتر را گرفت، به سوى قم كشاند و نور ديدگان امام كاظم(ع) را در خانهاش جاى داد. حضرت معصومه تمام هفده روزى را كه در قيد حيات بود به عبادت گذراند و آنگاه براى هميشه چشم بر هم نهاد و به ديدار خدا شتافت. وفات حضرت معصومه را در سال 201 هجرى ثبت نمودهاند.
آل سعد با اندوه تمام، سردابى براى دفن بدن مطهرش حفر كردند، تا وى را بعد از غسل و كفن، در قبر قرار دهند. بحث اين بود كه، چه شخصى جسم مطهرش را در قبر بگذارد، سرانجام توافق شد پيرمردى فرزانه و پرهيزكار اين كار را انجام دهد. در اين ميان دو سوار كه نقاب بر صورت داشتند از دور ديده شدند آنان به جمعيت نزديك شده از مركب به زير آمدند و بر جنازه مطهر فاطمه (س) نماز گزاردند و وى را دفن كردند.
موسى بن خزرج بر تربت شريفش سايبانى از بوريا بر پا كرد و باغ بابلان (منطقه نسبتا وسيعى) را به عنوان قبرستان وقف نموده، محل عبادتش را نيز براى مسجد در نظر گرفت.
محرمان حرم
هر چند قم از زمان هاى قبل مورد توجه شيعيان بود، اما رويكرد عمومى پس از وفات يا شهادت حضرت معصومه (س) روى داد. كثرت امامزادگان و بزرگانى كه وجود منور وى را چون نگينى احاطه كردهاند بهترين دليل بر اين مدعى است. تنها تا سال تاليف تاريخ قم حسن قمى (385 ه ق) در مقبره بابلان بيست تن از امامزادگان به خاك سپرده شدند قبر بانوان از اين گروه، در داخل روضه معصومه (س) و مردها در خارج آن واقع شده است.
اسامى بانوان مدفون در داخل روضه حضرت معصومه به اين صورت است:
1- زينب
اين بزرگوار را برخى دختر امام جواد(ع) دانستهاند. او بعد از وفات حضرت معصومه (س) به قم آمد و گنبدى برمزارش ساخت. از احوالات و زندگى دختر بزرگوار امام جواد اطلاعى چندان در دست نيست. علامه حسن بن مطهر حلى در «المستجاد» و علامه طبرسى در «تاج المواليد» موقع شمردن دختران امام جواد(ع) نامى از وى به ميان نياوردهاند. اما حسن قمى در تاريخ قم كه قديمىترين كتاب درباره قم مىباشد به ورود، ساختن گنبد، وفات و دفن وى اشاره نموده است.
2- ام محمد
در تاريخ قم از وى به عنوان دختر امام جواد نام برده شده است مرحوم سيد محسن امين در كتاب شريف اعيان الشيعه، در ترجمه اسحاق بن جعفر بن محمد(ع)، حكايتى از وى نقل كرده كه كمال فضل و دانش او را نمايان مىسازد بنا بر نقل حسن قمى وى در حرم مطهر فاطمه معصومه (س) دفن شده است.
3- ميمونه
اين بانوى محترمه دختر امام كاظم (ع) است. در كتاب المجدى، ارشاد مفيد، و المستجاد علامه حلى نامش را در ميان دختران امام كاظم (ع) ثبت كردهاند. وى از جمله مدفونين در جوار حضرت معصومه(س) مىباشند.
حسن قمى از ميمونه و دو خواهر ديگرش (زينب و ام محمد) به عنوان دختران امام جواد (ع) نام برده است. و از آنجايى كه چنين نام هايى در ميان دختران امام جواد وجود ندارد سخن وى تضعيف مىشود.
4- ميمونه
او، دختر موسى المبرقع بن على بن موسى بن جعفر است، بعد از بريهه، وفات يافت. ميمونه از زنان عفيف و پرهيزكار بود. از اموال برادرش محمد، نيمى به ارث به او رسيد و بنا بر وصيتش بعد از وفات در بيرون بقعه حضرت معصومه (س) دفن شد. و بر مزارش گنبدى مانند گنبد اول ساختند. بقعه متعلق به قبر وى در طرف شرق رودخانه و متصل به گنبد حضرت معصومه(س) است.
5- ام اسحاق
او از بانوان ممتاز شيعه شمرده مىشود، و نزد محمد بن موسى بن محمد بن على بن موسى الرضا(ع) به خدمت اشتغال داشت. محمد بن موسى از نخستين كسانى بود كه از كوفه به جوار حضرت معصومه (س) مهاجرت كرد. او كه از سادات رضوى بود در سال256ق در قم ساكن شد و در سال296 نيز وفات يافت. در فضيلت و عظمت ام اسحاق همين بس كه بعد از وفات در كنار حضرت معصومه (س) به خاك سپرده شد. تاريخ قم (حسن قمى) آرامگاه او را متصل به قبر ام حبيب و در كنار قبر حضرت فاطمه معصومه(س) مىداند.
6- ام حبيب
وى را مادر امكلثوم، دختر محمد، دانستهاند. او خدمتگزار ابوعلى محمد اعرج بن احمد بن موسى بود. و بعد از وفات ميمونه چشم از جهان فرو بست. محل دفن ام حبيب را بقعه حضرت معصومه (س) نگاشتهاند.
7- ام قاسم
او دختر على كوكبى است و بعد از ميمونه و ام حبيب وفات يافت. محل دفن وى بقعه دوم در حرم مطهر حضرت معصومه(س) است.
8 - ام احمد
دختر موسى مبرقع است كه بعد از وفات در جوار حرم حضرت معصومه(س) مدفون شد. برخى معتقد هستند وى همان ام محمد است.
مكان هاى ديگرى نيز غير از محدوده حرم به جايگاه خاكسپارى بانوان قبيله نور اختصاص يافته است. مانند: چهل اختران، خاك فرج، دروازه قلعه، چهار امامزاده، نجم آباد، خديجه خاتون، قمرود، زآلون آباد، صرم، قهستان و وشنوه. اين بانوان عبارتند از:
1- زينب
او را دختر موسى مبرقع مىدانند. آنگونه كه عباس فيض معتقد است ساختن گنبد بر مزار فاطمه معصومه(س) توسط اين شخص انجام گرفته است. او بعد از تصرف در اموال برادر مرحومش قدرت مالى يافت و دست به مرمت مزار فاطمه معصومه(س) زد، در سال 325 رحلت كرد و در كنار قبر برادرش محمد بن موسى، در چهل اختران به خاك سپرده شد. البته اين موضوع كه آيا وى جداى از زينب دختر موسى بن جعفر(ع) است؟ يا در ذكر نسب آن دو، اشتباهى رخ داده و هر دو، يك شخص هستند جاى تحقيق وجود دارد.
2- ام حبيب
او دختر احمد بن موسى بن محمد جواد بن على بن موسى بن جعفر(ع) است. بر اساس نقل شجره طيبه، ام حبيب به همراه فرزندان برادرش محمد اعرج از كوفه به قم آمد و در قم ساكن شد. آن بانوى پرهيزكار، بعد از وفات در مشهد محمد بن موسى مبرقع يا بابلان دفن شد.
3- بريهه
او دختر ابوعلى است و همراه ديگر خواهرانش فاطمه، ام سلمه و ام كلثوم و نيز پدر گرانقدرش على و عدهاى ديگر از علويين در محل قبر مذكور( قبر پدرش) به خاك سپرده شدهاند.
4- بريهه
او را دختر جعفر بن امام على الهادى(ع) ذكر كردهاند. وى از زنان پرهيزكار و مورد احترام مردم قم بود و همسرش موسى مبرقع فرزند امام محمد تقى (امام جواد) شمرده مىشد. بريهه بعد از وفات در محله موسويان، نزديك آرامگاه حمزة بن موسى بن جعفر و در كنار قبر همسر گرامىاش، به خاك سپرده شد.
5 - فاطمه
او دختر محمد بن احمد بن موسى مبرقع بن محمد بنعلى الرضا(ع) است و از راويان حديث به شمار مىرود. علامه نجفى از سيد محمد غمارى شافعى روايتى نقل مىكند كه نام اين بانوى بزرگوار در سند آن به چشم مىخورد. روايت چنين است:
عن فاطمه بنت الحسين الرضوى عن فاطمه بنت محمد الرضوى عن فاطمه بنت ابراهيم الرضوى عن فاطمه بنت حسن الرضوى عن فاطمه بنت محمد الموسوى عن فاطمه بنت عبدالله العلوى عن فاطمه بنت حسن الحسينى عن فاطمه بنت ابىهاشم الحسينى عن فاطمه بنت محمد بن احمد بن موسى المبرقع. عن فاطمه بنت الامام الحسن الرضا(ع) عن فاطمه بنت موسى بن جعفر(ع) عن فاطمه بنت الصادق جعفر بن محمد(ع) عن فاطمه بنت الباقر محمد بنعلى(ع) عن فاطمه بنت السجاد على بنالحسين زينالعابدين(ع) عن زينب بنت اميرالمؤمنين(ع) عن فاطمه بنت رسول الله(ص) قالت قال رسول الله(ص):
الا من مات على حب آل محمد مات شهيدا.
آگاه باشيد هر كه بر دوستى آل محمد بميرد، شهيد مرده است.
فاطمه در شب پنجشنبه سال 343 سراى خاكى را وداع گفت او در كنار بقعه موسى المبرقع، در چهل اختران قم، به خاك سپرده شد.
6 - صفورا
او از نوادگان على بن ابيطالب(ع) شمرده شده و بقعهاش پشت بارگاه امامزاده خاكفرج قم واقع شده در كنارش عموى او (محمد) نيز دفن شده است. فيض او را دختر طيب از فرزندان عمر الاطراف بنعلى بن ابيطالب(ع) مىداند. گنبد و حرم اين بانوى پاكدامن در سال 378 ه.ق ساخته شد. گروهى نيز بر اين باورند كه عمر بنعلى بنابيطالب دو همسر برگزيد كه صفورا يكى از آنان است. نكته جالب اين است كه صفورا، به حروف ابجد برابر با عدد 378 يعنى سال وفاتش است. اين احتمال وجود دارد كه چون تنها، سال وفات اين بانو معلوم بوده، مؤمنان به حروف ابجد روى آورده او را صفورا ناميدهاند.
7- خديجه
بقعه وى در قريه «خديجه خاتون» واقع شده است. در يكى از كتيبههاى بقعه اين عبارت نوشته شده است «ذكر القديم اعلى و بالتقديم اولى، امر بتجديد بناء مشهد المقدس مضجع المعصومه سيدة النساء خديجه بنت الامام المعصوم جعفر بنالامام الباقر على بنالحسين بناميرالمؤمنين على بنابيطالب عليهم الصلاة و السلام» و به اين طريق نسب وى را به امام صادق(ع) رسانده است. عباس فيض كه در زمينه قم شناسى از محققان ارجمند به شمار مىرود در تاليف پربارش گنجينه آثار قم خديجه را از نوادگان على بنحسن العلوى العريضى و از دودمان على بنجعفر مىداند و مىگويد:
آنچه كه اهل محل درباره وى معتقدند كه نامبرده فرزند بلافصل امام صادق(ع) و عمه فاطمه معصومه(س) است با هيچ مستند و منطقى وفق نمىدهد چه بر اين كه در آن عصر هنوز موقع مناسبتى براى هجرت سادات و سكونتشان در روستاهاى قم به وجود نيامده بود و در ميان دختران امام صادق هم كه با اختلاف سه تا شش تن نامبرده شدهاند اصولا خديجه نامى وجود ندارد.
8 و9 - زينب، مريم
از اين دو به عنوان دختران امام موسى بن جعفر(ع) نام برده شده است و در بقعه خديجه خاتون دفن شدهاند. و نوشتهاى كه از بقعهاى (روى خشت) به دست آمده با عبارت ذيل اين نسب را بيان مىدارد «هذا ضريح اولاد الامام المعصوم موسى بن جعفر(ع) و هما ...» بر روى خشت دوم چنين مىخوانيم « ابن موسى عليهماالسلام و الاختين اسمهما و زينب و مريم بنتا الامام الشهيد المطهر موسى بن جعفر عليهماالسلام».
بر كتيبه سنگى ايوان شرقى بقعه اين عبارت ديده مىشود:
«هذا مرقد المطهر المعصوم امام زادگان واجب التعظيم و التكريم شاهزاده عبدالرحمن و عبدالله و ابنا موسى بنجعفر عليه السلام و زينب خاتون و فاطمه خاتون و خديجه خاتون، و مريم خاتون و رقيه خاتون بنات موسى بن جعفر عليهماالسلام».
البته امام موسى بن جعفر(ع) دخترى به نام مريم نداشت از اين روى احتمال مىرود كه به خاطر قداست نسب اشخاص تنها به آخرين نسب كه طبيعتا به ائمه ختم مىشود، اشاره شده باشد بنابر اين تمام اين افراد احتمال دارد از نوادگان آن امام معصوم باشند.
اصل اين بقعه در دوره ايلخانيان ساخته شده، ولى در دوره صفويه مرمت شده است.
10 و 11 - حليمه، زينب
اين بانوان نيز از نوادگان امام كاظم (ع) شمرده مىشوند. شيخ مفيد از حليمه و زينب به عنوان دختران امام كاظم نام مىبرد همچنين در «تاريخ مواليد الائمه و وفياتهم» نيز از اين دو در بين دختران امام كاظم نام برده شده است.
محل دفن اين دو در بقعه چهار امامزاده واقع، در قهستان قم در دو بقعه كنار هم است که يكى از آنها به حليمه اختصاص دارد. بر روى صندوق مزارش كتيبهاى كه با صلوات كبيره و تاريخ «غره شهر جمادى الاولى سنة اثنتين و ثلاتين و الف من هجرة النبوية صلى الله عليه و اله العبد نور الله بن حبيب الله» مزين شده ديده مىشود.
بر صندوق مزار ديگر، كه به زينب، از نوادگان امام كاظم (ع) منسوب است، صلوات بر معصومين كه چنين ختم مىيابد ديده مىشود «... والحجة القائم الخلف الصالح الامام الهمام المنتظر محمد المهدى».
محمد، حسين، حليمه و زينب، علويان خفته در اين بقعهاند كه همگى از نوادگان امام كاظم(ع) شمرده مىشوند.
12- فاطمه
او دختر قاسم بن احمد بوده، همراه برادرش احمد بن قاسم بن احمد بنعلى بن جعفر الصادق(ع) در محله دروازه قلعه ساخته شده است. او مادر محمد عزيزى است؛ محمد عزيزى فرزند عبدالله بن حسين بن على بن محمد بن امام (خيابان معلم، فلكه معلم) دفن شد. فاطمه در مقبره مالون مدفون است. بقعه اين مقبره احتمالا در سال 708 ه ساخته شده است. حسن قمى نسب وى را چنين بازگو مىكند: «سيد محمد بنعبدالله عزيز بن حسين بنعلى بن محمد ديباج بن امام جعفر صادق و مادرش فاطمه بنت قاسم» سيد در اواخر قرن سوم براى زيارت عتبات عاليات با كاروانى راهى بغداد شد. در نزديكى نهروان با گروهى از راهزنان رو به رو شد و به قتل رسيد مهاجمان با بىرحمى سر از تن او جدا كردند همراهان تن او را به قم آورده در نزديكى مسجد رضائيه به خاك سپردند و پس از دفن بر مزار قبرش قبهاى ساختند.
درباره فاطمه گاه نظرات متفاوتى ديده مىشود برخى او را خواهر احمد بن قاسم بن احمد بنعلى بن جعفر بن محمد بنعلى بنالحسين ياد كرده و مىگويند در جوار برادرش مدفون است و برخى او را فاطمه دختر احمد بن قاسم بن احمد بنعلى بنجعفر الصادق(ع)، همسر عبيدالله بنعزيز بن حسين بنعلى بن محمد ديباج بن محمد الصادق(ع) و مادر سيد سربخش شمرده، آرامگاهش را در كنار مزار شاهزاده احمد بن قاسم، پدر گرانقدرش، دانستهاند.
13 ،...،16 - خديجه، سكينه، فاطمه و رقيه
مزار اين چهار تن در بقعهاى، در قسمت شرقى شاهزاده طيب و طاهر در اراضى نجمآباد، واقع است. انتساب آنان به امام سجاد بر اساس لوح مزار آنهاست. احتمال مىرود اين بانوان از دختران ابوطالب محسن بن حسين بنعلى بنعمر بنحسن الافطس باشند چه قبر پدرشان نيز در همان نزديكى است. اين احتمال از آن جهت تقويت مىشود كه در بين دختران امام سجاد نامى از سكينه و رقيه برده نشده است.
17- رقيه
اين بانوى پرهيزكار در بقعه شش امامزاده واقع در روستاى قمرود قم آرميده است. در آن مكان به غير از وى، محمد، حسن، قاسم، حمزه و خالد نيز دفن شدهاند. نسب اين امامزادگان به امام موسى كاظم(ع) مىرسد. برخى از محققان احتمال دادهاند كه (محمد، حمزه و خالد) فرزندان ابوجعفر محمد صورانى بن حسين بن اسحاق بن امام كاظم(ع) باشند.
18- سكينه
او را از نوادگان امام كاظم دانستهاند. احتمال دارد كه او، سكينه دختر حسين بن محمد بنعلى بن قاسم بن عبدالله بن موسى كاظم(ع) باشد. سكينه، مادر سيد مطهر فرزند على بن سلطان محمد شريف است كه در قم دفن شده است. محل قبر وى در سى كيلومترى شرق قم، نزديك جاده كنونى قم - كاشان و در حوالى ويرانههاى قاسمآباد، كه كنار راه قديم و نزديك دهكده زالونآباد است، ديده مىشود.
19- زينب
او در بقعه سلطان محمد، در روستاى صرم دفن شده و از فرزندان با واسطه امام كاظم است اين دهكده در جنوب شرقى قم قرار دارد.
20- معصومه
آرامگاه اين بزرگوار در روستاى كهك قهستان قم واقع شده و اين بانو از فرزندان با واسطه موسى بن جعفر(ع) شمرده مىشود. بناى اين مزار مربوط به دوره صفوى است و تعمير آن توسط شاه بيگم، بانوى نيكوكار دوره صفوى انجام يافته است، شاه بيگم در سال969 وفات يافت و طبق وصيت خود در حرم حضرت معصومه دفن شد.
21 و 22- ام سلمه، ام كلثوم
اين دو دختران محمد بن احمد بن موسى مبرقع هستند و در چهل اختران دفن شدهاند، در كتيبهاى كه در ساختمان بزرگ كنار بقعه موسى مبرقع واقع شده سال 851 نوشته شده است.
23 ،...،26 - شهربانو، حليمه، رقيه، زينب
اين بزرگان در امامزاده هادى كه در قريه "وشنوه" در هشت فرسخى قم واقع است دفن شدهاند. اين بقعه در شمال روستا قرار دارد و پانزده امامزاده را در خود جاى داده است: «هادى و شهربانو» از نوادگان امام سجاد(ع)، «حليمه و رقيه» از نوادگان امام محمد باقر(ع)، و «زينب» از نوادگان امام كاظم(ع) شمرده مىشوند.
به گفته گروهى از پژوهشگران، شهربانو خواهر هادى، و بانوان بقعه، يكى پس از ديگرى همسر وى بودهاند. بناى اين مزار از يادگارهاى دوره صفوى است.
کلمات کلیدی این موضوع
مجوز های ارسال و ویرایش
- شما نمیتوانید موضوع جدیدی ارسال کنید
- شما امکان ارسال پاسخ را ندارید
- شما نمیتوانید فایل پیوست کنید.
- شما نمیتوانید پست های خود را ویرایش کنید
-
مشاهده قوانین
انجمن