آگاهي هايي درباره جشن هاي ماه دي




دي، دهمين ماه سال خورشيدي، يكي از ماه هاي مقدس و پر ارج به شمار مي‌رود. از اين جهت كه يكي از نام هاي خداوند، «دي» است. سه روز در اين ماه نيز چون ماه هاي ديگر به نام «دي» است، يعني نامي‌از نام هاي اورمزد. به همين جهت است كه ماه دي را ماه خداوند مي‌ناميدند.
اين واژه كه صفت است در اوستا، «دتوش» آمده و در فارسي«دي» شده است و به معني دادار، آفريننده و پروردگار است.
روز اول هرماه زرتشتي اورمزد نام دارد كه نام خداوند است. در سالنماي امسال، روزهاي دوم و نهم و هفدهم نيز «دي» نام دارد. اما براي آن كه اين سه روز با هم اشتباه نشود، هر يك از اين روزها را با نام روز بعد همراه ادا مي‌كنند. روز دوم را دي به آذر ، روز نهم دي به مهر، و روز هفدهم دي به دين خوانده مي‌شود.
روز اول از ماه دي به مناسبت برخورد نام خداوند جشن مي‌گرفتند و آن را «خرم روز» يا «خورروز» مي‌ناميدند.
ابوريحان روز اول دي ماه را «خرم روز» ناميده است. اما خلف تبريزي «خرم روز» را روز هشتم از ماه دي دانسته و گفته به مناسبت برخورد نام روز و ماه، خرم روز جشن بوده است.
ابوريحان در كتاب قانون مسعودي مي‌گويد: دي ماه را « خورماه» نيز مي‌گويند. بي‌گمان اين اشاره است به جشن روز خورشيد كه انگيزه اي ديگر بوده است براي يك جشن بزرگ. جشن پيروزي نيكي بر بدي، روشني بر تاريكي و توفيق خورشيد كه از پنجه تاريكي رها شده و تولد مي‌يابد.
ايرانيان آخرين شب پاييز را كه بلندترين شب و كوتاه ترين روز سال است ، جشن مي‌گرفتند و تا سپيده دم بيدار مي‌نشستند تا خورشيد برشب غلبه كند و روز پس از آن را (اول دي) «خورروز» ناميدند.
در ايران باستان «خورروز» روز برابري انسان ها بود چنان كه آمده است:
دي ماه و آن را خورماه نيز مي‌گويند. نخستين روز آن خرم روز است و اين روز و اين ماه هر دو به نام خداي تعالي كه هرمزد است ناميده شده... در اين روز عادت ايرانيان چنين بوده كه پادشاه از تخت شاهي به زير مي‌آمد و جامه سپيد مي‌پوشيد و در بيابان بر فرش هاي سپيد مي‌نشست و دربان ها و يساولان و قراولان را ... به كنار مي‌راند و در امور دنيا فارغ البال نظر مي‌كرد و هر كس كه نيازمند مي‌شد كه با پادشاه سخن بگويد خواه كه گدا باشد يا دارا بدون هيچ حاجب و درباني به نزد پادشاه مي‌رفت و بدون هيچ مانعي با او گفت و گو مي‌كرد و در اين روز پادشاه با دهقانان و برزيگران مجالست مي‌كرد و در يك سفره با ايشان غذا مي‌خورد ...
دي‌به آذر،
در سالنماي امسال، روز دوم از ماه دي، موسوم است به دي‌به آذر ، كه به مناسبت برابري روز و ماه جشن ديگان ناميده مي‌شود. ابوريحان از اين جشن به نام «عيدالاول» ياد كرده است.
دي به مهر، دي به دين
دي به مهر و دي به دين نام دو جشن ديگر از جشن هاي سه گانه ماه دي است. كه به موجب برابري نام ماه و روز جشن برگزار مي‌شد و ديگان يا دي جشن مي‌خواندند.
سيرسور
روز چهاردهم هرماه، گوش نام دارد. در دي ماه اين روز را جشني است موسوم به«سيرسور». در اين روز رسم بود كه خوراك‌هايي با سير طبخ كرده و مي‌خوردند. معتقد بودند كه خوردن سير و پاره‌اي از سبزي‌ها دفع‌شرو بيماري مي‌نمايد كه از پديده ديوان است.
ابوريحان بيروني نيز در كتاب خود قانون مسعودي اين روز را «سيرسور» آورده است.
گاوگيل
 در پايان روز دي‌به مهر شب هنگام ، جشني در ايران كهن برپا و برگزار مي‌شد موسوم به گاوگيل؛ سبب برگزاري اين جشن را گفته اند اين است كه مملكت ايران در اين روز از تركستان جدا شده و گاوهايي را كه تركستانيان از ايرانيان به يغما برده بودند، پس گرفتند.