بختک؟

[samane67]

بَختَک در افسانه‌ها و باور عاميانه ايراني نام موجودي تخيلي است که شبها قصد خفه کردن افراد در خواب را دارد. برخي منابع نيز بختک را با کابوس هم‌معني دانسته‌اند. البته بختک با کابوس هم معنا نيست، بختک موجودي نامريي است که شب هنگام بر بدن انسان چيره مي‌شود و تمام بدن را در اختيار گرفته و قفل مي‌کند، درين حالت انسان فقط نظاره گر ناتواني خود است. ترسي بدون دليل وجود انسان را در بر مي‌گيرد و انسان توان کوچک‌ترين واکنشي نسبت به اين ترس ندارد.در برخي باورهاي قديمي معتقدند که بختک روي سينه افراد مي‌نشيند و تمام وجود انها را فلج مي‌کند. شايد ترس انسان گرفتار اين موجود نيز بدليل اين است که حضور انرا بر روي خود احساس مي‌کند ولي نمي‌تواند انرا ببيند. برخي ديگر بر اين باورند که بختک در درون انسان رخنه مي‌کند و بدن را در اختيار مي‌گيرد. اصطلاح «بختک روي زندگيش افتاده» نيز ازين جا وارد ادبيات فارسي شده‌است.

بختک يا فرنجک، به عقيده عوام، کنيز اسکندر بود. هنگامي که کلاغ به مشک محتوي آب حيات که اسکندر با خود از ظلمات آورده بود منقار زد و آن را دريد و آب حيات بر زمين ريخت، اين کنيز بي درنگ مشتي از آن آب را برداشته نوشيد و اسکندر که سخت خشمگين شده بود به ضرب شمشير بيني او را بينداخت، و فرنجک از گِل، و به قولي از خمير، بيني ئي براي خود ساخت. فرنجک که به سبب نوشيدن آن آب عمر جاودانه يافته‌است چون کسي را به پشت خفته ببيند بر سينه او مي‌جهد. اگر در آن حال خفته بيدار شده چنگ در بيني او اندازد فرنجک از بيم آن که بينيش کنده شود گنجي از گنجهاي اسکندر را که مي‌شناسد رشوت خواهد داد تا دست از بينيش بردارد. بختک که به سبب همين افسانه بيني گلي، دماغ گلي و خميري نيز خوانده مي‌شود به عقيده عوام در تاريکي و بخصوص زير درخت‌ها و در جنگل‌ها و باغ‌ها مي‌گردد. ظاهرأ اين اعتقاد از ناآگاهي عوام به گاز کربنيکي که شب‌ها از گياهان متصاعد مي‌شود و کسي را که در جنگل يا در زير درخت خفته باشد به خفقان مي‌افکند ناشي شده‌است.برخي افراد معتقدند، در صورتي که بتوان گلو يا دماغ بختک را گرفت، مي‌توان هر آرزويي کرد تا بختک آن را برآورده کنددر فرهنگ ملل

در زبان آلمانی به این نامها نیز معروف است:

• Mahr – Schrätel – Alb – Alf

[samane67]

بختک ؟ در طی خواب در مرحلهٔ حرکات سریع چشم مرحله‌ای که فرد خواب (رویا) می‌بیند، مغز انتقال پیام‌های عصبی به سوی عضلات اسکلتی (به استثنای عضله دیافراگم و عضلات چشم) را متوقف می‌سازد، تا انسان رویاهای خود را برون ریزی نکند (یعنی مثلا وقتی در خواب می‌بیند می‌دوید، از رختخواب بلند نشوید و شروع به دویدن نکنید). هنگامی که شما قصد دارید از خواب بیدار شوید، مغز مجدداً کنترل عضلات را به دست می‌گیرد. اما گاهی اوقات، قبل از اینکه مغز کنترل عضلات اسکلتی را به دست گیرد و عضلات از حالت فلج بودن خارج گردند، انسان هوشیاری خود را باز می‌یابید که نتیجهٔ آن احساس ترس آور فلج بودن بدن خواهد بود. نقطهٔ مقابل این عارضه زمانی است که برخی افراد هنگام دیدن رویا، دست‌ها و پاهای خود را تکان می‌دهند و یا در موارد شدید تر دچار خوابگردی(راه رفتن در حین خواب) می‌شوند.

[samane67]

یکی از باورهای خرافه‌ای که در فرهنگ ما با تشخیص‌های پزشکی عجین شده است، اتفاقی به نام بختک در خواب است.به گزارش جام جم، براساس تصورات خرافه‌ای، بختک موجودی غیرزمینی است که وقتی در حالت خواب و بیداری هستیم، بر سینه برخی از ما می‌نشیند و مانع از حرکت و حتی تنفس‌مان می‌شود. اما باید گفت، آنچه در این تصورات از آن به عنوان بختک نام برده می‌شود، نوعی اختلال خواب و در واقع فلج خواب و ناشی از اختلالات هورمون‌های مرتبط با خواب است.دکتر سید‌هادی معتمدی، روانپزشک و عضو هیات علمی‌ دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی در گفت‌وگو با «جام‌جم» می‌گوید: فلج خواب عارضه‌ای بی‌خطر و زودگذر است که می‌تواند جنبه ژنتیکی داشته باشد یا تحت تاثیر خستگی بیش از حد، ناراحتی‌های ذهنی یا افسردگی شکل بگیرد.
اختلالی کاملا بی‌خطردکتر معتمدی می‌افزاید: برای بیدار شدن، چند هورمون در سیستم مغزی ما ترشح می‌شود، برخی از این هورمون‌ها باعث بیدار شدن ذهنی ما می‌شود و برخی دیگر عضلات ما را فعال می‌کند. حال اگر این هورمون‌ها به صورت همزمان کار خود را انجام ندهند، ممکن است ذهن ما از خواب بیدار شود، اما جسم‌مان همچنان در خواب باقی بماند؛ البته چنین تاخیری تنها یکی دو دقیقه طول می‌کشد.این روانپزشک تاکید می‌کند: چنین حالتی تنها چند دقیقه طول می‌کشد، اما در این زمان کوتاه شخص فکر می‌کند فلج شده و قادر به هیچ نوع حرکتی نیست، در نتیجه بسیار وحشت می‌کند. در چنین شرایطی تنها لازم است که شخص، تکان کوچکی به یکی از عضلاتش همچون پلک یا یکی از انگشتانش بدهد تا از این وضعیت خارج شود.
از بختک نترسیدروانپزشکان دریافته‌اند که طی خواب و در مرحله‌ای که رویا در آن اتفاق می‌افتد، مغز انتقال سیگنال‌های عصبی به سوی عضلات اسکلتی بدن را مسدود و متوقف می‌کند تا نتوانیم در عالم واقعیت آن رویا‌ها را عملی کنیم، مثلا وقتی خواب می‌بینیم که در حال دویدن هستیم، از رختخواب بلند نشویم و شروع به دویدن نکنیم و هنگامی که قصد داریم از خواب بیدار شویم، مغز دوباره کنترل عضلات را به دست بگیرد، اما گاهی اوقات قبل از این‌که مغز کنترل عضلات اسکلتی را به دست گیرد و عضلات از حالت فلج بودن خارج شوند، ما هشیاری خود را باز می‌یابیم که نتیجه آن احساس هراس‌آور فلج بودن بدن یا دچار شدن به عارضه‌ای است که مردم به طور خرافی از آن می‌ترسند، اما واقعیت آن است که بختک اصلا ترسناک نیست.دکتر معتمدی با تاکید بر این که اگر این نوع اختلال خواب در فردی تکرار شود، می‌تواند از برخی داروها تحت نظر یک روان‌شناس استفاده کند، می‌افزاید: همچنین در برخی افراد بروز چنین عارضه‌ای با تنگی نفس در خواب همراه است که با مصرف دارو برطرف می‌شود. آنچه مسلم است چیزی تحت عنوان بختک یا موجودی فرازمینی که بر سینه افراد می‌نشیند و آنها را دچار نوعی فلج عضلانی می‌کند، وجود خارجی ندارد؛ اما اگر فردی در این حالت، حین بیدار شدن از خواب دچار نوعی توهم شود، ممکن است تحت تاثیر این توهمات گذرا تصاویر ترسناکی را در ذهنش بسازد و از آنها صحبت کند، در چنین حالتی مراجعه به روانپزشک ضروری است.
وقتی دچار فلج خواب می‌شویدبه گفته دکتر معتمدی، فلج خواب که معمولا چند دقیقه طول می‌کشد، کاملا بی‌خطر است و به هیچ وجه به‌معنای بیماری حاد مغزی نیست. معمولا رخداد این حالت در افرادی که تحت استرس‌های فکری یا شغلی زیاد و افسردگی هستند، بیشتر می‌شود و در برخی افراد نیز جنبه ژنتیکی دارد.این روانپزشک می‌افزاید: معمولا اطرافیان بروز این حالات را در شخصی که برای یکی دو دقیقه دچار فلج خواب شده است، متوجه نمی‌شوند اما اگر در موارد نادری این عارضه را تشخیص دادند، می‌توانند تکان کوچکی به شخصی که دچار این عارضه شده است، بدهند.
نگذارید که بختک سراغتان بیایدبرخی از روانپزشکان معتقدند که امکان بروز فلج‌خواب به عنوان یک اختلال خواب بی‌خطر با رعایت اصول بهداشت خواب و خودداری از طاق باز خوابیدن کاهش می‌یابد، اما دکتر معتمدی شکل خوابیدن را در بروز این اختلالات موثر نمی‌داند، بلکه معتقد است، کاهش فشارهای روحی، استرس، جلوگیری از تغییرات ناگهانی در سبک یا محیط زندگی و خستگی‌های جسمی‌ و روانی می‌تواند از بروز و تکرار این نوع اختلال خواب جلوگیری کند.