تعریف واژه ها:"مواد" شامل همه ترکیباتی است که مصرف آنــها موجب تغییر در رفتار(مانند ‌عصبانیت)، اختلال در خلق و خوی ( افسردگی) ‌و اختلال در قضاوت و شعور فرد(فراموشی و بی توجهی) می شود.
“سوء مصرف مواد“، به مواردی گفته می شود که فرد بدون نیاز و بدون مجوز پزشکی اقدام به مصرف مواد می کند ولی شدت مصرف به حدی نیست که وابسته و معتاد تلقی شود. این افراد با وجود دردسرها و مشکل هایی که برای خود و یا خانواده به وجود می آورند همچنان مصرف مواد را ادامه می دهند مثل مصرف گاهگاهی یا تفریحی تریاک و حشیش.
“اعتیاد “، وابستگی به مصرف هرماده مخدر و ناتوانی در ترک آن را گویند.
“ وابستگی“، میل شدید به مصرف هر ماده و تمایل به ادامه مصرف آن است، تا جایی که در بسیاری از موارد وابستگی به مصرف مواد برای فرد،مهمترین مسئله زندگیش می شود. به طور معمول، کسی که به ماده ای وابستگی دارد، مجبور می شود مقدار ماده مصرفی خود را به تدریج افزایش دهد، ثانیا در صورت عدم مصرف و یا کاهش مقدار ماده مصرفی، دچار علائم ناخوشایندی می شود که به آن “علائم ترک“ گویند.
“علائم ترک“ تریاک و هرویین را در جامعه با عنوان “حالت خماری” می شناسند. علائم خماری این مواد معمولا ۶ تا ۸ ساعت پس از آخرین نوبت مصرف ظاهر می شود و تا حدود ۱۰ روز باقی می ماند. دردهای استخوانی و عضلانی، دل پیچه و اسهال،آبریزش از چشم و بینی، بی خوابی، بی قراری، عصبانیت،خمیازه های فراوان و حتی تب از شایعترین علائم آن است.
“عود“، یعنی بازگشت مجدد به مصرف مواد مخدر، اینکه فرد پس از درمان (ترک مواد)، دوباره شروع به مصرف مواد قبلی و یا مصرف مواد جدید نماید.
“پیشگیری از اعتیاد“، بکارگیری اقداماتی که مانع از مبتلا شدن افراد به مصرف مواد مخدر شود.
“کاهش آسیب“، هر اقدامی است که موجب تغییر و یا اصلاح رفتار فرد معتاد می شود و خطر و ضرر فردی، خانوادگی و اجتماعی را کمتر می کند مانند تبدیل تزریق مواد به مصرف خوراکی آن ها که موجب کاهش آسیب اجتماعی و مبتلا نشدن به ایدز می گردد.
شایعترین مواد مورد مصرف در ایران
۱- تریاک و مشتقات آن، که از گیاه خشخاش به دست می آیند و شامل تریاک، شیره و سوخته تریاک، هروئین، مرفین وکدئین می شود.
۱- حشیش، از گیاه شاهدانه بدست می آید و به نام های ماری جوانا، بنگ و علف نیز معروف است. حشیش سبب وابستگی جسمی و روانی و احساس ولع شدید به مصرف می شود.
۲- الکل، از جمله موادی است که نوشیدن (خوردن) آن موجب اعتیاد، رفتارهای نامناسب، اختلال در تعادل، بی ربط حرف زدن و اختلال در توجه و حافظه می شود.
داروهایی مانند اکسپکتورانت کدیین نیز مقدار کمی از مشتقات تریاک
را دارند و اعتیاد آورند لذا لازم است مصرف آنها با تجویز پزشک باشد.
علائم و نشانه های مصرف مواد مخدر
در ابتدای شروع مصرف، نمی‌توان از روی مشخصات ظاهری به اعتیاد افراد پی برد، ولی با ادامه مصرف مواد، رفتارهایی در فرد ایجاد می شود که ممکن است ما را به اعتیاد او مشکوک کند.دانستن این نشانه ها، خانواده ها را در شناسایی اعتیاد اطرافیان یاری می دهد. هیچ گاه نباید با یک علامت، برچسب اعتیاد به افراد زد، بلکه بهتر است خانواده ها مراقبت بیشتری از فرد به عمل آورند و پس از دیدن چند مورد از رفتارهای زیر، موضوع را با پزشک مرکز بهداشتی درمانی در میان بگذارند.
رفتارها و نشانه های مصرف تریاک و مشتقات آن
الف: نشانه های جسمانی
۱- اثرسوختگی در انگشتان، اثر تزریق بر دست ها و مشاهده وسایلی در اتاق شخص که برای مصرف مواد از آنها استفاده می شود مانند تیغ، سرنگ، زرورق آلوده و شیشه مربا (با در سوراخ شده).
۲- بی اشتهایی و بی نظمی در غذا.
۳- استشمام بوی تریاک و مشتقات آن از شخص.
۴- حالت خواب آلودگی و خواب دیر هنگام.
۵- شکایت های فراوان جسمی، یبوست و شکایت از ناتوانی جنسی.
ب: نشانه های رفتاری
۱- تغییر رفتار فرد مثل قفل کردن در اتاق به هنگام خروج از خانه و غیبت یا
ترک کردن بی دلیل خانه و محیط.
۲- درخواست مکرر پول از افراد به بهانه و دروغ های مختلف.
۳- خرج کردن پول زیاد در مدت کوتاه و گم شدن پول، طلا و وسایل منزل.
۴- طولانی شدن مدت ماندن دردستشویی.
۵-کم توجهی و بی توجهی به وضع ظاهری تا حد آشفته بودن سر و وضع.
۶- تمایل به کناره گیری از بستگان و ایجاد رابطه با دوستان ناباب.
۷-کاهش احساس مسئولیت،وقت شناسی وغیبت از محل کار یا تحصیل وهم چنین کاهش کارآیی در خانه، مدرسه و محل کار.
۸- افزایش استفاده سرخود از داروهای آرام بخش و درخواست بی رویه داروهای مسکن.
مصرف زیاد تریاک و مشتقات آن، موجب مسمومیت می شود که ممکن است کم شدن تعداد تنفس، بیهوشی و بالاخره مرگ را به همراه داشته باشد.
علائم و نشانه های مصرف حشیش
علایم شایع: قرمزی چشم ها، افزایش ضربان قلب و نبض، افزایش اشتها و عدم تعادل هنگام راه رفتن.
علائم مصرف بیش از حد: حالت وحشت،بی قراری، گیجی و منگی و دیدن اشیا یا شنیدن صداها به شکل غیر واقعی (توهم). این نوعی جنون مسمومیت باحشیش است که در افراد مستعد، ممکن است به جنون واقعی (بیماری شدید روانی) تبدیل شود.
با دیدن یک یا چند نشانه از علایم یاد شده، می توان به مصرف حشیش در افراد شک کرد ولی از زدن انگ و برچسب اعتیاد به افراد باید خودداری کرد.
علل ایجاد اعتیاد و سوء مصرف مواد
۱- نداشتن آگاهی:
آگاهی نداشتن فرد،خانواده و جامعه از عوارض مصرف مواد مخدر و الکل.
۲- باورهای غلط
- این تصور غلط که برای کاهش درد ودرمان بیماریها می توان از مواد مخدر استفاده کرد. مردم فکر می کنند تریاک فشار خون یا دیابت را کنترل و ناتوانی جنسی را درمان می کند حال آنکه ممکن است این گرفتاری ها را شدیدتر سازد.
- این تصور غلط که مصرف تفریحی مواد باعث اعتیاد نمی شود و فرد هرگاه بخواهــد می تواند مواد را مصرف نکند.
- این تصور غلط که می توان با افراد معتاد دوستی کرد و معتاد نشد.
- این تصور غلط، که اعتیاد درمان پذیر نیست.
۳ - مشکلات فردی، خانوادگی و محیطی
الف- مشکلات فردی
- بیماری های جسمی مزمن مانند دیابت وکمردرد.
- بیماری های روانی مانند افسردگی و بیماری شدید روانی.
- خود کم بینی و کمبود اعتماد بنفس، ناتوانی در دادن جواب رد به درخواست دوستان معتاد برای مصرف مواد و گاه خودنمایی و جلب توجه دیگران.
- مشکل های شغلی و تحصیلی مانند بیکاری و اخراج شدن ازمدرسه.
- باور غلط در باره مواد مثل این باور که مصرف مواد نشانه بزرگی و احترام است.
- عدم پایبندی فرد به مسایل اخلاقی، معنوی و دینی، بی بند و باری و بی‌توجهی به ارزش ها و قوانین اجتماعی.
ب- مشکلات خانوادگی
- داشتن والدین و یا بستگان معتاد.
- وجود درگیری وطلاق در خانواده.
- وجود والـــدین سختگیر و یا سهل انگار در تربیت فرزندان.
- پایبند نبودن خانواده به مسایل اخلاقی، معنوی و دینی.
ج- مشکلات محیطی
- دسترسی آسان به مواد در جامعه.
- فقر و مشکلات اقتصادی در جامعه.
- تغییرهای محیط زندگی مانند مهاجرت از روستا به شهر.
- داشتن محیط آلوده و دوستان مصرف کننده مواد.
- کمبود مراکز تفریحی سالم برای گذراندن اوقات فراغت.
ویژگی مواد مخدری که در ایران مصرف می شوند و شیوه مصرف آنها
روش مصرف رنگ نام ماده
کشیدن (دود کردن)، خوردن و تزریق قهوه ا ی روشن یا تیره تریاک و مشتقات آن
تریاک
کشیدن (دود کردن)، خوردن و تزریق قهوه ا ی سوخته و براق سوخته تریاک
کشیدن (دود کردن)، خوردن و تزریق قهوه ا ی مایل به سیاه شیره تریاک
کشیدن (دودکردن )، تزریق و در بینی کشیدن پودر سفید هروئین
تزریق پودر بلوری به رنگ سفید یا قهوه ا ی روشن مرفین
خوردن ماده سفید رنگ بصورت شربت سینه و یا قرص های مسکن کدئین
( داروهای کدئین دار)
کشیدن ( دود کردن ) و خوردن سبز مایل به خاکستری یا
قهوه ا ی مایل به سیاه حشیش (بنگ یا علف)
نوشیدن مایع الکل
پیامدها و عارضه های اعتیاد و سوء مصرف مواد
مصرف مکرر مواد مخدر آسیب ها، عارضه های و خطرات بسیاری را بر سلامت فرد، خانواده و جامعه وارد می نماید. این عارضه ها عبارتند از:
الف ) عارضه های فردی
۱) مشکلات جسمی : اعتیاد به مواد مخدر ممکن است سبب بیماری های قلبی و ریوی، ناتوانی جنسی، عقیم شدن، سوءتغذیه و کاهش وزن شود. اگر اعتیاد از نوع تزریقی باشد ممکن است فرد را به بیماری های عفونی هم چون ایدز و هپاتیت دچار کند.
۲) مشکلات روانی: اعتیاد ممکن است موجب اختلال در خواب، افسردگی، مشـــکل درتصمیم گیری، اختلال های روانی خفیف و شدید و اختلال شخصیت شود.
ب ) عارضه های خانوادگی
اعتیاد ممکن است موجب بروز مشکلات اقتصادی، کاهش درآمدخانواده و افزایش هزینه، نابسامانی و ازهم پاشیدگی خانواده، طلاق، خشـــونت درخانواده (خشونت علیه همسر و آزار کودکان )‌و همچنین محدود شدن معاشرت سالم خانواده با دیگران شود و تربیت فرزندان دچار اشکال گردد.
ج ) عارضه های اجتماعی
اعتیاد ممکن است موجب طرد شدن فرد از جامعه، بیکاری، غیبت ازکار،کاهش میزان کارآیی، اخراج از کار و بروزحوادث حین کار و رانندگی شود. شیوع ایدز، هپاتیت، بیماری های مقاربتی، فقر، بی کاری، افزایش بروز جرم در جامعه همچون دزدی، فحشا و قتل از جمله عارضه های اجتماعی اعتیاد به شمار می آیند.
این عارضه ها را در برنامه های آموزشی خود با خانواده ها به گفتگو بگذارید و بپرسید کدام یک از این عارضه ها را در افراد معتاد دیده و یا تجربه کرده اند.
خطرات و پیامدهای مصرف الکل
مصرف الکل ممکن است باعث اختلال رفتاری، اختلال خواب، نارسایی کبد، افزایش فشار خون، سوء تغذیه، ناتوانی جنسی، رفتارهای غیر اخلاقی و ابتلا به فراموشی در فرد شود. مسمومیت با الکل ممکن است موجب کاهش سطح هوشیاری، اغماء و مرگ شود.
مصرف الکل ممکن است فرد را به طرف مصرف سیگار، حشیش و مواد مخدر بکشاند. این خطرات و پیامدها را به خاطر بسپارید، نمونه های این عارضه ها را در خانواده ها و افراد محل شناسایی کنید و بکوشید در آموزش جوانان و افراد جامعه از این نمونه ها به کار برید.
توجه داشته باشید که تحریم الکل در فلسفه اسلام دلایل بسیاری دارد. مراقب باشید که این باور مقدس سبک شمرده نشود.