– درخشان شدن رنگ بدن
2 - تغییر در طرح رنگ بندی ماهی ( بدن و باله ها )
3 - تغییر فرم برخی باله ها
4 - تفاوت قد
5 –ایجاد اعضاء قلاب مانند
6 - خال و علائم مخصوص تخمریزی
7 – ظهور دانه های مرواریدی
8 - تغییر فرم کیسه شنا
9 – تغییر فرم ستون فقرات ماهیها

این صفات و علائم به ما کمک میکنند تا به تشخیص درست تر جنسیت در ماهیان زینتی آکواریومی بپردازیم .

البته علاوه بر مواردی که ذکر شد موارد مهم و تعیین کننده دیگری نیز هستند که یا به وسایل عادی برایمان قابل تشخیص نیست و یا هنوز از دسترس شناخت و درک ما نسبت به موضوع خارج است که با گذشت زمان و پیشرفت دانش میتوان از آن آگاه شد .

طبیعی است علاوه بر حس بینایی ، حواس دیگری نظیر حس بویایی، لامسه ، شنوایی و چشایی نیز میتوانند به ماهیهای زینتی در شناخت جنس مخالفشان یاری رسانند.
برخی از ماهیها جنس مخالف خود را بخوبی از طریق حس بویایی شناسایی میکنند . مثلا اگر عصاره یا مواد مترشحه تخمدان ماهی بتی گوبیوس bathigobius را در آکواروم محتوی نر این گونه بریزیم ، ماهی نر کلیه عکس العمل هایی را که هنگام مشاهده ماهی ماده نشان میدهد را بروز خواهد داد.

ایجاد صوت نیز در فصل تخمریزی در برخی گونه ها برای یافتن جنس مخالف موثر است .

ماهیانی که در اعماق دریا زندگی میکنند بدون شک جنس مخالف خود را بوسیله رویت شناسایی نمیکنند و طبیعتا از حواس و روشهای دیگری برای این منظور استفاده میکنند .

درخشان شدن رنگ بدن به عنوان یک خصوصيت جنسي در ماهيان زينتي آکواریومی

ماهيها طيف متفاوتي از رنگ را از خاكستري نقره اي تا رنگهاي زيبا و درخشان ، در بر ميگيرند .
رنگ درماهيها ميتواند به عنوان يكي از خصوصيا ت گونه مورد نظر به شمار رود يا ميتواند به طور مستقيم با جنسيت ماهي ارتباط داشته باشد يا تحت تاثير شرايط محيطي و يا فيزيولوژيك ماهي دچار تغيير و تفاوت گردد كه ميتواند نشانه اي از بيماري ، سرحالي ، کیفیت تغذيه اي يا فعاليتهاي توليد مثلي در ماهي باشد .
در طبيعت جنس نر موجودات از رنگ و لعاب بهتر و زيباتري نسبت به جنس ماده برخوردارند و اين امر در مورد ماهي ها نيز تا حدود زيادي صدق كرده و جاري است .
اين تفاوت رنگ و درخشندگي و جلوه آن بخصوص در هنگام بلوغ و بخصوص در مواقع توليد مثلي از جلوه و ظهور بهتر و بيشتري برخوردار است .
در بعضي گونه ها در تمام مدت زندگي ، ماهيان نر از زيبايي و رنگ آميزي درخشانتري برخوردار هستند مثل خانواده ماهيان زنده زا كه جنس نر بطور چشمگيري از جنس ماده خود زيباتر است .
و در بعض گونه ها تفاوت نر و ماده به حدي است كه به نظر ميرسد از دو گونه مختلف هستند به مانند گورامي دارف .
در بعضي ماهيها ، نرها در فصل تخمريزي از رنگ درخشانتري برخوردار ميشوند مانند ماهي گورامي سه خال كه در فصل جفگيري به شدت تغيير رنگ داده و بسيار پر رنگ و جلوه ميشوند يا ماهي گلدفيش كه در فصل توليد مثل رنگي درخشان پيدا ميكند.
تغيير رنگ و درخشان شدن رنگ بدن ماهي در فصل تخمريزي را لباس عروسي ميگويند.
تغيير زمينه رنگ بدن ماهي يا رنگ بندي آن
ممكن است در جنسهاي نر و ماده يه گونه ماهي ، رنگ بندي با طرح متفاوتي در دو جنس ظاهر شود .
با وجود اينكه در فصل توليد مثل رنگ بدن ماهي نر پر رنگ تر ودرخشانتر ميشود ، گاه بروز تغيير رنگ بندي بدن در يكي از دو جنس ميتواند كمك موثري در شناسايي جنسيت ماهي ها داشته باشد .
در گورامي عسلي نوار قهوه اي رنگي در طرفين بدن ماهي ماده وجود دارد كه در ماهي نر ديده نميشود .
در ماهي بارب ببري يا تايگر بارب ، آرواره بالايي و قسمت عمده اي از سر تا نزديكي چشم ماهي نر در فصل تخمريزي به رنگ قرمز در مي آيد .
در ماهي بارب چوب خط نر ، نوار دو تايي تيره رنگي وجود دارد كه در ماهي ماده ديده نميشود .
در فصل تخمريزي ماهي زبرا دانيو ماده رنگ آميزي زرد بيشتري از ماهي نر بر روي بدن و باله دمي دارد .
ماهي اسكار نر داراي رنگ آميزي قرمز بيشتري نسبت به ماهي ماده است
بطور كلي تغيير رنگ در جنسهاي مختلف ماهيهاي اقيانوسي بخصوص در ماهيهاي آبهاي گرم به مراتب بيشتر و جالبتر از ماهيهاي آبهاي شيرين است
تغيير فرم برخي از باله ها به عنوان يك صفت جنسي ثانويه
علاوه بر گنوپوديدم يا پاي تناسلي كه از تغيير فرم باله مخرجي در ماهيان خانواده زنده زا بوجود مي آيد ،
برخي از باله هاي ديگر نيز در فصل جفت گيري يا در غير فصل جفت گيري تغييراتي پيدا ميكنند كه ميتواند در تشخيص جنسيت ماهي به ماهي كمك كند.
تغيير فرم باله در جنسهاي مختلف از ماهيان با عملي كه قرار است آن باله براي ماهي انجام دهد ارتباط دارد . آنچه معلوم است اثرات زيست شناسي و حياتي اين تغييرات تاكنون به خوبي شناخته نشده است .
باله مخرجي ماهي نر در تتراها از باله مخرجي ماهي ماده بزرگتر است .
باله هاي شكمي در ماهيهاي لابيرانت دار نظير گوراميها بصورت نخ مانند شده و در فصل تخمريزي رنگ اين باله ها در نرها نارنجي بوده و از ماده ها قابل تشخيص است .
در ماهي دم شمشيري نر ميتوان قسمت پايين باله دمي را ديد كه بصورت كشيده و شمشير مانند در مي آبد ولي نقش و عمل آن بخوبي شناخته شده نيست .
باله مخرجي در انواع ماهي طلايي نر كشيده تر و باريكتر از باله مشابه در ماهي ماده است .
در لوچها نيز نرها داراي باله هاي بلندتري از ماده ها هستند.
گربه ماهيهاي نر داراي باله پشتي نوك تيز تر و ماده ها داراي باله شكمي گردتر هستند.
در ماهي بهشتي ، نرها داراي شعاعهاي باله بلندتري در باله دمي و پشتي هستند.
گوراميهاي نر داراي باله هاي پشتي بلندتر و كشيده تر ي نسبت به ماده ها هستند.
بنابر اين تفاوت و تمايز شكل و فرم باله در ماهيهاي مختلف راهي براي شناسايي جنسيت آنها فراهم ساخته و ميتواند ما را در تشخيص درست راهنما باشد .
تفاوت قد به عنوان صفت جنسي ثانويه
معمولا ماهيهاي ماده از ماهيهاي نر بزرگتر و چاقتر هستند و ماهيهاي نر اندامي كشيده تر و لاغر تر داشته و در مجوع از نظر وزن و طول بدن از ماهيهاي ماده كوچكترند.
اين مورد عموميت نداشته و امكان دارد در مواردي نرها بزرگتر از ماده ها باشند.
بطور كلي در ماهياني كه از تخم و نوزادان خود مواظبت ميكنند معمولا جنسي كه عهده دار امر حفاظت است قويتر بوده و اندامي بزرگتر دارد. مثلا در انواع گورامي و سيكليدها كه معمولا حفاظت از تخم و نوزادها به عهده ماهي نر است ، اندازه بدن ماهي نر بطور ميانگين از ماهي ماده بزرگتر است .
دانه هاي مرواريدي به عنوان يك مشخصه ثانويه جنسي
در جنس نر برخي از گونه هاي كپور ماهيان مانند ماهي طلايي ، وقتي ماهي به سن بلوغ ميرسد و خصوصا در فصل تخمريزي ميتوان دانه هاي گرد و برجسته اي را كه به دانه هاي مرواريدي موسوم است مشاهده كرد كه كار عمده آنها نگهداري ماهي ماده است .
رشد و تكامل دانه هاي مرواريدي در ماهي سفيد درياي خزر به حد اعلاي خود رسيده و بلندي آن گاه ممكن است به چند ميليمتر برسد.
دانه هاي مرواريدي معمولا روي سر ماهي ظاهر ميشود ولي در ماهي سفيد اين دانه ها ، سر و پشت و طرفين ماهي را در بر ميگيرد
در گلد فيش اين دانه هاي مرواريدي را بيشتر در طرفين سر و روي برانشي ماهي ميتوان ديد.
ظهور اعضا قلاب مانند به عنوان يك صفت ثانويه جنسي
در برخي از گونه هاي خانواده ماهيهاي كاراسين ، نظير انواع تتراها ، ما باله مخرجي را به شكل تغيير فرم يافته ميبينيم كه بصورت قلاب در امده و معمولا براي نگهداري ماهي ماده به هنگام تخمريزي بكار ميرود.
وقتي به صيد ماهيهاي تترا با تور دستي آكواريوم ميپردازيم ، معمولا قلاب ماهيهاي نر به چشمه هاي تور گير ميكند و به هنگام تخليه به تور ميچسبند. در حاليكه ماهيهاي ماده به دليل فقدان اعضا قلاب مانند به راحتي از تور تخليه ميشوند.
ظهور خال و علائم مخصوص تخمريزي به عنوان يك صفت ثانويه جنسي
در برخي از ماهي ها بخصوص در فصل تخمريزي ، ميتوان با توجه به خالهايي خاصي كه روي بدن ماهيها ظاهر ميشود ماهي نر را از ماده تشخيص داد.
به عنوان مثال در انواع ماهيهاي بارب يا سبيلكدار ، بر روي باله پشتي ماهيهاي نر خالهاي سياهرنگي ظاهر ميشود كه بخوبي از ماهي ماده قابل تشخيص ميگردند .
تغييرات كيسه شنا به عنوان يك صفت جنسي ثانويه در ماهي هاي زينتي
در برخي گونه هاي ماهي شكل كيسه شنا در ماهيهاي نر و ماده متفاوت است .
اگرچه استفاده از اين عامل در تشخيص جنسيت بيشتر گونه هاي ماهي ارزش چنداني ندارد ولي در برخي از گونه ها امكان ديدن كيسه شنا در داخل بدن ماهي وجود داشته و ميتوان از اين روش براي تشخيص جنسيت ماهي زينتي استفاده كرد به عنوان مثال در ماهي تتراي زرد ميتوان با تاباندن نور از زواياي مختلف ، شكل ظاهري كيسه شناي ماهي زنده را مشاهده كرد .
كيسه شنا در ماهي ماده يك قسمتي و در ماهي نر دو قسمتي است .
تعيين جنسيت ماهي از اين روش به كمك شكل و محل قرار گيري كيسه شنا درحفره بدن ماهي صورت ميگيرد.
وقتي نور از پشت به بدن ماهي بتابد و بدن ماهي در بين نور و ديد ما باشد ، ميتوان كيسه شنا را در بدن ماهي بهتر مشاهده كرد.

انتهاي پشتي كيسه شنا در ماهي نر كشيده بوده و به سمت مخرج ماهي انحنا يافته و متمايل ميشود .
در ماهي ماده كيسه شنا شكل گرد تري داشته و تخمدانها به مشابه يك سايه تاريك در بين كيسه شنا و ساير اندامهاي داخلي ديده ميشوند .

تغيير فرم ستون فقرات ماهي به عنوان يك صفت ثانويه جنسي در ماهي هاي زينتي


در برخي از گونه هاي ماهي هاي زينتي نظير خانواده كاراسين منجمله ماهي تتراي قرمز ،

در فصل تخمريزي به دليل پر بودن شكم ماهي ماده از تخم ، ستون فقرات ماهي ماده كمي حالت انحنا به خود ميگيرد . اين در حالي است كه بدن ماهي نر راست و كشيده باقي ميماند.