در شماره قبل اين مقاله، به مباحثي چون چيستي عبادت و كاركردهاي عبادت پرداختيم و در اين شماره به بحث آموزه‌هاي عبادي اسلامي، راز احكام نماز و ... خواهيم پرداخت. ما را با نظرات خود ياري نماييد.

سه. آموزه هاي عبادي اسلامي
آموزه‌هاي عبادي اسلامي ويژگي ها و امتيازاتي دارد كه برخي از آنها به اختصار عبارتند از:

1-3. تعادل
اسلام دين جامع و همه جانبه نگر است. نه چنان زندگي را درگير عبادت به معني خاص آن مي كند كه ديگر امور زندگي مختل گردد و نه آن چنان به ديگر فعاليت ها بها مي دهد كه رابطه با خدا و عبادت و نيايش فراموش گردد. اسلام زندگي و معنويت را با يكديگر توأم مي سازد و همه مراتب ظاهري و باطني حيات را در نظر مي گيرد. عبادت را در متن زندگي، همگاني، و دلپذير مي سازد.(1)

2-3. گستره عبادت
در اسلام، عبادت گستره اي فراخ دارد و منحصر به اموري ويژه (عبادي به معني خاص) نيست، در اسلام تعليم و تعلم و تفكر، عبادت است.
در روايت است كه: «... هيچ عبادتي مانند فكر نيست».(2)

3-3. عبادت و تربيت
اسلام به روح عبادت كه تذكر و ارتباط با خدا است قناعت نكرده؛ بلكه از نظر تربيتي به عبادت شكل داده و به آنها هم نهايت اهميت را داده است. در عبادات نيّت، طهارت و نظافت، احترام به حقوق، وقت شناسي، جهت شناسي، تصورات عالي، ضبط نفس در مقابل احساسات و غرايز، اعلام صلح و سلم با صالحان و پاكان، همكاري و همدلي و استعانت و عبادت دسته جمعي، اجتماع عملي در جماعات، در حج و غيره قرار داده است.(3)
به عنوان مثال از نظر روح عبادت فرقي نمي كند كه ما روي فرش غصبي نشسته باشيم يا فرش خود؛ چرا كه اينها مربوط به حوزه قراردادهاي اجتماعي است؛ اما اسلام وجود حتي يك نخ غصبي در لباس را هم باطل كننده عبادت دانسته است. و اين بالاترين تأثير تربيتي در عرصه رعايت حقوق اجتماعي را دارد. به عبارت ديگر در دين اسلام برنامه هاي تربيت مربوط به حقوق اجتماعي در پيكره عبادت است.(4)

4-3. عبادت و نيت
اسلام هيچ عبادتي را بدون نيت نمي پذيرد. پيامبر اكرم صلي الله عليه وآله فرمود: «لاعمل الا بالنّية»(5) و نيز فرمود: «براي هر كسي همان است كه نيت كرده».(6) نيت داراي دو ركن است:
1-4-3. عمل همراه با آگاهي و توجه باشد؛ نه عادتي غافلانه و تهي از توجه و حضور قلب.
2-4-3. اخلاص و انگيزه خدايي.
نيت جان عمل است و بقيه پيكر آن. پيامبر فرمود: «نية المؤمن خير من عمله». (7)
راز اين مسأله اين است كه:
الف. جهت گيري كامل عمل به سوي خدا حفظ شود.
ب. بر اثر عادت به صورت كاري غير ارادي، بي هدف و تهي از درك و توجه نشود، چه در اين صورت ديگر عمل خاصيت خود را از دست داده است.(8)

راز احكام نماز
يكي از عبادات اسلامي نماز است؛ نماز عبادتي جامع و آميزه شگفت انگيزي است كه در هر يك از آداب و اجزا و شرايط آن اسراري نهفته دارد. برخي از آنچه در اين باب گفتني است عبارت است از:

1. اباحه مكان و... حقوق اجتماعي
اسلام غصبي نبودن و مباح بودن مكان نماز، لباس نمازگزار، آبي كه با آن وضو مي گيرد و حتي ظرف آن را لازم مي داند و مي گويد حتي اگر يك نخ غصبي در لباس تو باشد نمازت پذيرفته نيست. اين گنجانيدن نوعي برنامه تربيتي در پيكره عبادت و فرهنگ سازي و نهادينه كردن رعايت حقوق ديگران است.(9)

2. طهارت و نظافت
شرط طهارت بدن و لباس، در نماز يك برنامه نظافت و تمرين دائمي و مستمر در ضمن عبادت است. از نظر پيش خدا رفتن تأثيري ندارد كه روي انسان شسته باشد يا نه، اما خداوند مي فرمايد: «هر گاه به نماز ايستاديد صورت خود و دستان خود را تا مرفق بشوييد...».(10)
يا «و اگر جنب هستيد پاكيزه شويد».(11) بدين سان اسلام عبادت را با اصول صحيح زندگي توأم نموده و معنويت و زندگي را به هم مي پيوندد.(12)

3. قبله
در نگاه قرآن ما به هر سو بايستيم با خدا مواجه هستيم: «و از آن خداست مشرق و مغرب، پس به هر طرف روي كنيد، به سوي خدا رو آورده ايد».(13) در عين حال اسلام به جاي اين كه مردم به هر جهتي نماز بخوانند دستور داد كه همه به سوي نقطه اي واحد بايستند تا:
1-3. افراد بفمهند كه يك جهت باشند، و اين درس اتحاد و يكسويي است.
2-3. اولين عبادتگاه را برگزيد تا ما را با تاريخ توحيدي گذشته پيوند دهد و سنت توحيدي ابراهيم و پيشينيان براي هميشه در خاطر همگان زنده و جاويد بماند. انتخاب كعبه يعني احترام به عبادت و پايگاه توحيد. اولين مسجد و معبد، قبله هميشه و همگان!(14)

4. تسلط بر خود
در نماز خوردن و آشاميدن، خنديدن، گريستن براي غير خدا و روي گرداني به اين سوي و آن سوي و بسياري از ديگر امور جايز نيست؛ چرا كه در حال نماز انسان بايد بر تمايلات خود غالب شود. اين نوعي انضباط جسمي و روحي و تمرين ضبط نفس و تسلط بر خويش است. در نماز اگر سخن از نوع گفتگوي معمولي انسان ها بر زبان جاري شود نماز باطل است، تا چه رسد آنچه موجب زوال طهارت است چون خوابيدن.(15)

5. تمرين وقت شناسي
در نماز دقت زيادي نسبت به وقت صورت گرفته به طوري كه روي دقيقه و ثانيه آن حساب مي شود بدين روي اسلام نوعي تمرين وقت شناسي و احترام به نظم در زمان داده و از هرج و مرج و لجام گسيختگي در وقت اجتناب داده است.(16)

6. همسويي و مسالمت طلبي
در نماز پس از حمد و ثناي خدا در سوره حمد مي خوانيم: «پروردگارا «ما» تنها تو را مي پرستيم و تنها از تو مدد مي جوييم». و پس از آن گوييم «ما را به راه راست هدايت فرما». در اين جا صحبت از «ما» است، نه «من». بدين سان اسلام روح مسلمان را روحي اجتماعي و همدل، همكار، همسو و همگام با ديگران مي كند.
بالاتر از آن مسأله صلح و سلم طلبي در نماز است. «السلام علينا و علي عباد الله الصالحين». اين يك اعلام سلم طلبي براي بندگان صالح و شايسته خداوند است؛ يعني، خدايا! من با هيچ بنده خوب تو سر جنگ و ستيز ندارم.(17)

7. وحدت زبان
عربي بودن نماز زبان ديني مشتركي براي كل امت اسلامي پديد مي آورد. اين مسأله كاركردهاي متعددي دارد از جمله اين كه اولاً موجب بقاء و ماندگاري دين است و ثانياً گامي است به سوي وحدت بشريت(18).(19)