هايكو

[MEGAMAN]

هايكو يك قالب شعری بسيار مشهور ژاپنی ست كه بيانی ست بسيار كوتاه از ذهنيت و ديدگاههای مردمان سرزمين آفتاب تابان به جهان هستی . اين ديدگاه ممكن است گاه آنقدر متمركز باشد كه در يك شكوفه ی گيلاس خلاصه شود و يا جهيدن غوكی در آب ( یه چی تو مایه های نوخسروانی های خودمون که نمونه های بارزش را می تونید توی اشعار اخوان ثالث ببینید که به همین اسم در یکی از فصل ها آورده شده ) .

صدها سال پيش در نتيجه ی مسابقات شعر ، يك قالب شعری در ژاپن پيدا شد كه به هوكو ( Hokku ) يا های كو (Haiku ) معروف شد . چنين شعرهايی را های كای ( Haikai ) هم می خوانده اند ، اما واژه ی هايكو اكنون كاربردی عمومی تر يافته است . هايكو قالبی بسيار ساده دارد ، فقط سه سطر دارد ؛ پنج هجا در سطر اول ، هفت هجا در سطر دوم و پنج هجا در سطر سوم ؛ رويهم رفته هفده هجا .

انديشه های بسيار گوناگونی را می توان در اين دايره ی محدود بازگفت . اين ها برخی از مضامين دلخواه شاعران هايكو سرای ژاپنی ست : كوتاهی عمر ، زن ، پرندگان و جانوران ديگر ، حشرات ، درختان و گل ها ، كوه ها ، ماه و آفتاب ، برف و باران و مه و جلوه های ديگر طبيعت .

در هايكو نماد گرايی فراوان به كار برده می شود و نيز اشاره هايی پنهان كه غالباً لطيف است ، اگر چه به زبانی ساده بيان شده باشد . مشاهده ی دقيق طبيعت و عشق به آن باز گفته می شود . اين مشخصات بر جسته ی شعر ژاپنی مكرراً با توجه عميق به عواطف همراه است . بسياری از هايكو ها ، نگاره ها يا تصويرهای كلامی زيبايی ست ، اما نه توصيف پر از ريزه كاری و پركار . نگفته ها و نيامده ها در آن بسيار است و خواننده مختار است كه آن ها را در انديشه ی خود پر کرده و به هر شكلی كه می خواهد تعبير كند . كم نيست هايكوهايی كه می توان آن ها را به چندين گونه تعبير كرد؛ زبان ژاپنی از اين نظر بسيار انعطاف پذير است.

نفوذ نيرومند آيين بودايی ذن با تأكيد آن بر عرفان و نظاره ی احوال درونی در بسياری از اين گونه شعرها آشكار است . تعجبی هم ندارد ، چون بسياری از هايكو سرايان يا از رهروان مسافر زائر بودند یا از دير نشينان .

هايكو را بايد بارها و بارها خواند ، زيرا اغلب در هر بار خواندن به كشف تعبير تازه يی می رسيم . . . خواننده در اين شعر ها نبايد پی وزن و قافيه و اين جور چيزها بگردد . هايكو شكل كوتاه شده ی قالب شعری تانكا ( Tanka ) ست . تانكا سی و يك هجا دارد و در پنج خط به ترتيب 7- 7- 7-5 -5 هجا نوشته می شود .



شكل گيری هايكو و تكامل آن روند مدت داری را پيمود ، اما بسياری بر اين باورند كه
سر آغاز جهش هايكو سرايی با هايكویی به نام Furu ike ya شكل گرفت .

اين هايكو را ماتسوئو باشو ( Matsuo Basho ) ( 1694- 1644 ) سرود . متن هايكو اينست :

بركه ی كهن ، آه ! Furu ike ya !

جهيدن غوكی ، Kawazu tobikomu ,

صدای آب . Mizu no oto.



باشو را عموماً بزرگترين هايكو سرای ژاپن قلمداد می كنند كه در اوايل دوران ادو (Edo ) در ژاپن می زيست . ( نام وی ، باشو ، به معنای درخت موز است . ) وی كه از رهروان ذن بود، با خلاقيت و احساسات عميق خود ، مظامين نو و پر باری را در هايكو خلق كرد كه تأثير ذن بر آن كاملاً مشهود بود

[MEGAMAN]

و اكنون چند هايكو : بر كلاه خيزانی

كه از مترسك ربوده ام ،

باران بی امان

تاكاهاما كيوشی ( Takahama Kyoshi )



بارانی مه آلود

امروز روزی شاد است

هر چند كه قله ی فوجی به ديده نمی آيد

ماتسوئو باشو ( Matsuo Basho )



صدای زنگی به نشانه ی وقت خواب

با انديشه ی او در سر

چگونه توانم خفت ؟

بانو كاسا ( Lady Kasa )



به ماه كه می نگرم

تابان بر هزاران هزار كوره راه درد

می بينم تنها من نيستم گرفتار خزان

اوئه چيساتو ( Oe Chisato )



نمی دانم به چه می اندیشند آدمیان زادگاهم

می دانم اما گلهای آنجا هنوز

همان عطر همیشگی را دارند

کی تسورایوکی ( Ki Tsurayuki )



نخواهم بود آيا

يا به ياد خواهم آورد در آن جهان

آخرين ديدار مان را ؟


بانو ايزومی شيكيبو ( Lady Izumi Shikibu )





كاش جهان همواره چنين می ماند

چند ماهيگير

به كار كشيدن قايقی كوچك به ساحل رود

ميناموتو سانه موتو ( Minamoto Sanemoto )



بهار

تپه ای بی نام

پوشيده در مه صبحگاه

ماتسوئو باشو ( Matsuo Basho )



كودك نابينا

دست در دست مادر

می ستايد شكوفه های گيلاس را

انوموتو كيكاكو ( Enomoto Kikaku )



می شكفند و . . .

نگاه می كنيم و . . .

فرو می ريزند و . . .

اواجينا اونيتسورا ( Uejina Onitsura )





آه از اين دنيای پر مشغله !

سه روز تمام

نديده ام شكوفه ی گيلاس

اوشيما ريوتا ( Oshima Ryota )



حالا كه مرد فرزند دارد

همه ی سگهای محله را

به نام می شناسد

كارای سن ريو ( Karai Senryu )



در كه باز می شود

وه ! وه ! وه !

صبح برفی

كارای سن ريو ( Karai Senryu )



لباسشوی محله

گذران زندگيش

از چرك همسايگان


كارای سن ريو ( Karai Senryu )





در دل معبد

صدای بريدن خيزرانها

رگبار سرد شامگاه

كورویاناگی شوها ( Kuroyanagi Shoha )



با تربچه اش

راه را نشان می دهد

تربچه چين

كوباياشی ايسا ( Kobayashi Issa )