محمد كرباسی:
كسی می‌تواند فراموشش كند؟ هر چند می‌گویند دیگر باید برایش فاتحه خواند، اما آنهایی كه خیلی وقت است با رایانه سر و كار دارند مگر می‌توانند به این سادگی‌ها خاطرات خوبشان را با او فراموش كنند؟
تا همین 10-12 سال پیش برای خودش برو و بیایی داشت. در بهترین بسته‌بندی‌ها و در رنگ‌های مختلف عرضه می‌شد تا بیشتر در بازار دلبری كند. هر كسی می‌خواست دستش به كیبورد برود اول باید سر از كار فلاپی دیسك در می‌آورد. هر كسی می‌خواست اطلاعاتی جابه‌جا كند باید دست به دامن همین دیسكت‌ها می‌شد كه حالا همه دارند فراموشش می‌كنند.


الان چه كسی می‌تواند باور كند كه بهترین بازی‌ها و برنامه‌های آن زمان روی 10 یا 12 دیسكت به فروش می‌رفت؟ آن موقع 44/1 مگابایت حافظه برای خودش حرمت داشت. مثل الان نبود كه یك سی دی تازه به دوران رسیده 700 مگابایت حافظه داشته باشد.


می‌گویند دیسكت هم مانند خیلی از محصولات دیگر در دنیای تكنولوژی خدا بیامرز شده است. مثل نوارهای VHS، ماشین تحریر، نوارهای كاست، واكمن و....دنیای تكنولوژی دنیای بی‌مرامی است. كافی است یك محصول جدید بیاید تا همه فراموشت كنند. راست گفته‌اند كه خاك سردی می‌آورد...


تولد یك ستاره


هر چند فلاپی دیسك هم مانند بسیاری از اختراعات دیگر محصول تلاش محققان زیادی بوده است، اما بسیاری از مورخین آلن شوگارت را پدر واقعی آن می‌دانند.


اولین نمونه FDD ها (فلاپی دیسك درایو) در سال 1967 در شركت IBM ساخته شد كه می‌توانستند دیسك‌های 8 اینچی را بخوانند. این محصول توسط یك گروه از مهندسان به رهبری آلن شوگارت ساخته شد و در زمان خودش بسیار سر و صدا به پا كرد.


محبوبیت این اختراع به این خاطر بود كه كارت‌های پانچ را از رده خارج و خیلی‌ها را از شر آنها راحت كرد. این محصول فوق‌العاده یك دایره پلاستیكی به قطر 8 اینچ بود كه سطحش به وسیله اكسید آهن پوشیده شده بود.


مكانیزم ذخیره اطلاعات روی این دیسك مانند نوار كاست بود و تنها 72 كیلوبایت ظرفیت ذخیره اطلاعات داشت. درایو ساخته شده برای این دیسك هم تنها توانایی خواندن اطلاعات را داشت.آلن شوگارت بعد از ثبت این اختراع و در سال 1969 از IBM خارج شد و با حدود 200 نفر از مهندسان به شركت مموركس رفت. اما او در مموركس هم دوام نیاورد و شركت خودش به نام شوگارت آسوشیتس را تاسیس كرد.


آلن شوگارت در سال 1976 فلاپی دیسك 25/5 اینچی را اختراع و ثبت كرد كه دیگر مشكلات دیسك‌های 8 اینچی را نداشت. این دیسك درون یك پوشش نرم و منعطف پلاستیكی قرار داشت و نام فلاپی(نرم) در حقیقت از آن زمان روی این دیسك‌ها گذاشته شد.


این فلاپی دیسك‌ها 360 كیلوبایت ظرفیت ذخیره اطلاعات داشت و FDD آن روی اولین رایانه شخصی IBM در سال1981 نصب شد. این دیسك‌ها تا چند سال دارای محبوبیت فراوانی بودند.


تلاش برای ظرفیت و امنیت بیشتر


هر چند فلاپی دیسك‌های پنج و یك چهارم اینچی محبوب بودند، اما مشكلات زیادی داشتند. مهمترین عیب آنها خرابی بسیار سریع بود. كافی بود كه تا انگشت كاربر با صفحه دیسك كه در قسمتی برای خواندن و ذخیره اطلاعات بدون پوشش بود برخورد كند.


این مسئله باعث می‌شد كه فلاپی دیسك و اطلاعات آن از بین برود. علاوه بر این پوشش پلاستیكی نرم باعث می‌شد كه در اثر تا شدن فلاپی دیسك غیر قابل استفاده شود.


شركت سونی با عرضه دیسك‌های 5/3 اینچی در سال 1981 انقلابی در دنیای فلاپی دیسك بوجود آورد. این فلاپی دیسك‌ها از آن موقع به خاطر كوچك شدن اندازه‌شان به دیسكت هم معروف شدند.


دیسكت‌های جدید علاوه بر اینكه ظرفیت بیشتری برای ذخیره اطلاعات داشتند از لحاظ امنیتی هم بسیار بهتر بودند. برای پوشش این دیسك‌ها از پلاستیك سخت‌تری استفاده شده بود و اندازه كوچك آنها حمل شان را ساده‌تر می‌كرد.


علاوه بر این برای دیسكت دریچه‌ای طراحی شده بود كه قسمت باز دیسك مغناطیسی را می‌پوشاند و در موقع لازم یعنی بعد از ورود به فلاپی درایو باز می‌شد. اما محبوبیت دیسك‌های قدیمی باعث شد كه تا مدت‌ها كاربران از درایوهای هر دو نوع فلاپی بر روی رایانه‌هایشان استفاده كنند.


اما بالاخره دیسكت‌های جدید در اواخر دهه 80 دیسك‌های 25/5 اینچی را از رده خارج كردند. به زودی دیسكت‌های 5/3 اینچیHD(High Density) با ظرفیت 44/1 مگابایت به بازار عرضه شدند كه دیگر تاكنون پیشرفت قابل ملاحظه‌ای نكردند. از سال 1990 اكثر رایانه‌های شخصی فقط با فلاپی درایو 5/3 اینچی عرضه شد.


عامل مرگ: سكته!


دیسكت‌های 5/3 اینچی هم با تمام پیشرفتی كه داشتند بعد از چند سال پاسخگوی نیاز كاربران و پیشرفت صنعت IT نبودند. حجم اطلاعات رایانه‌های هر روز بیشتر می‌شد و در این بین استفاده از تعدادی زیادی دیسكت، كار واقعاً مشكلی بود.


دیسكت‌ها در مقابل گرد و خاك، تغییرات آب و هوایی و ضربه بسیار حساس بودند. این مسئله باعث می‌شد كه یك برنامه حرفه‌ای كه در یك بسته مثلاً ده تایی دیسكت عرضه می‌شد با خرابی یكی از آنها كاملاً غیر قابل نصب شود.


علاوه بر این حجم فایل‌های صوتی و تصویری هم بسیار زیاد شده بود و استفاده از نرم افزارهای فشرده سازی مانند ZIP،RAR و... هم دیگر جوابگو نبود. شركت یومگا در سال 1994 برای جبران این مشكل دیسك‌هایی با نام ZIP به بازار عرضه كرد كه اولین سری آن 100 مگابایت ظرفیت ذخیره اطلاعات داشتند.


این دیسك‌ها احتیاج به درایوهای جدیدی هم داشتند. قیمت گران دیسك‌های ZIP و درایو آنها باعث شد كه مورد استقبال كاربران خانگی قرار نگیرند.


ورود فراوان CompactDisk) CD)ها در سال 2000 به بازار باعث سكته ناقص مرحوم دیسكت شد. این دیسك‌های جدید كه 650 مگابایت ظرفیت ذخیره اطلاعات داشتند تقریباً كمر دیسكت را شكستند.


CDها به سرعت ارزان شدند و همین مسئله باعث شد دیسك‌های ZIP هم هیچ وقت نتوانند خیلی محبوب شوند. اما دیسكت تا چند سال بعد هم هنوز نفس می كشید. چون CDها تا چند سالی فقط به عنوان دیسك‌هایی كه «تنها خواندنی» هستند شناخته می‌شدند.


درایو رایت یا نوشتن روی CD ها بسیار گران بودند و این مسئله باعث می‌شد كه كاربران معمولی برای جابجایی اطلاعات هنوز به دیسكت‌ها محتاج باشند. اما با ارزان و فراوان شدن درایوهای رایت CD بالاخره دیسكت به آخر زندگی نزدیك شد.


علاوه بر این فراگیر شدن حافظه‌های فلش در سال 2003 هم برای دیسكت تیر خلاص به شمار می‌رفت. كار با حافظه‌های فلش بسیار ساده بود و نیاز به نرم افزار خاصی برای نوشتن اطلاعات نداشتند. كارشناسان می‌گویند از همان موقع بود كه دیسكت به كما رفت و دیگر كسی خیلی خبری از نشنید تا اینكه خبر مرگش را آوردند.


زنده یا مرده؟ مسئله این است


ماه گذشته مسئولان PCWorld -بزرگترین فروشگاه زنجیره‌ای وسایل رایانه در آمریكا- اعلام كردند كه دیگر در هیچ یك از شعبه‌هایشان فلاپی دیسك و درایو آن به فروش نمی‌رسد.


شركت «دل» چند سالی است كه رایانه‌های شخصی را بدون درایو فلاپی به فروش می‌رساند. خیلی وقت است كه هیچ لپتاپی دیگر با درایو فلاپی عرضه نمی‌شود. همه این‌ها نشان می‌دهد كه این دیسكت‌ها كه در سال 97 بیش از 2 میلیارد عدد از آنها در جهان فروخته شده بود دیگر نفسی نمی‌كشند.


اما به صورت قطعی در كشور خودمان نمی‌شود از مرگ آنها حرف زد. اگر سری به سازمان‌ها و وزارت‌خانه‌های كشور خودمان بزنید هنوز دیسكت‌ها را روی میزها پیدا می‌كنید كه كلی از اطلاعات حساس را جا به جا می‌كنند.


این دیسكت‌ها هنوز در خیلی از ادارات ما برای خودشان اعتبار دارند. اما واقعیت در دنیا این است كه دیسكت‌ها دیگر تبدیل به خاطره شده‌اند. هر چند شاید بشود هنوز صفحه‌های گرامافون را پیدا كرد و كلی خاطرات گذشته را با آن مرور كرد اما همه مرگ آن را قبول دارند.


آلن شوگارت هم آن قدر به خاطر مرگ فرزندش غصه خورد كه همین چند ماه قبل سكته كرد و مرد. دنیای تكنولوژی همین است دیگر. محصولات جدید قبلی‌ها را از دور خارج می‌كنند. همین الان DVD با ظرفیت‌ تا 9 گیگابایت دارد جا را برای دیگران كم می‌كند.


همین‌ها هم به زودی با آمدن دیسك‌های بلوری با ظرفیت تا 50 گیگابایت فراموش می‌شوند. در این توفان تكنولوژی شاید فقط وقت كنیم دلمان برای خاطره‌ها تنگ شود. برای یك داس 2/6. یك دیسكت برای فرمت كردن و یك c:\>Format a: /q.
دیسكت هم خدابیامرز شد. اما دنیای تكنولوژی، فكر می‌كنید به این CDها و DVDهای تازه به دوران رسیده وفا می‌كند؟