سهامدارن چه حقوق و تعهداتی دارند؟


یکی از شرایط پذیرش سهام شرکت‌ها در بورس آن است که به صورت سهامی عام باشند. هر فرد با خرید یک یا چند سهم از سهام یک شرکت سهامی عام، دارای حقوقی می‌شود که امکان نقض آن وجود ندارد. حقوق ناشی از مالکیت سهم متعدد است و در موارد مختلف قانون تجارت به آنها اشاره شده است. به طور کلی، این حقوق به دو دسته حقوق مالی و غیرمالی تقسیم می‌شود.


الف – حقوق مالی
حق سهیم‌شدن در سود شرکت و حق‌تقدم در خرید سهام جدید شرکت از مهمترین حقوق مالی سهامدار است.


1- سهیم‌شدن در سود شرکت:
یکی از اهداف خریداران سهام شرکت، سهیم‌شدن در سود شرکت است. میزان سود قابل تقسیم هر سهم که درصدی از سود هر سهم است، در مجمع عمومی عادی سالانة شرکت، به صورت زیر تعیین می‌شود.
سود قابل تقسیم = سود خالص سال مالی شرکت – زیان سال‌های مالی قبل – اندوختة قانونی ( سود خالص هر سال) – سایر اندوخته‌های اختیاری + سود قابل تقسیم سال‌های قبل که تقسیم نشده است.
سود قابل تقسیم
سود قابل تقسیم هر سهم =
تعداد سهام
نحوة پرداخت سود قابل تقسیم را نیز مجمع عمومی تعیین می‌کند. اگر مجمع عمومی دربارة نحوة پرداخت سود تصمیمی نگرفته باشد، هیئت مدیرة شرکت، نحوة پرداخت را تعیین خواهد کرد. ولی در هر حال، سود سهام باید ظرف هشت ماه پس از تصمیم مجمع عمومی راجع به تقسیم سود به دارندگان سهام – در زمان برگزاری مجمع عمومی – پرداخت شود.



2- حق‌تقدم در خرید سهام جدید شرکت:
از آنجا که سهامداران شرکت خواهان حفظ حقوق و موقعیت خود در شرکت هستند، انتظار دارند در هنگام افزایش سرمایه و انتشار سهام جدید از سوی شرکت، نسبت به سایر خریداران اولویت داشته باشند. به همین دلیل، اگر شرکت بخواهد از طریق انتشار سهام جدید افزایش سرمایه دهد، سهام جدید را ابتدا به سهامداران قبلی خود عرضه می‌کند. آنها نیز در استفاده یا صرف‌نظر کردن از این حق، مختار هستند. اما از آنجا که معمولاً قیمت پیشنهادی فروش سهام شرکت، کمتر از قیمت بازار سهام است. سهامداران از این حق تقدم استفاده می‌کنند. در صورتی که سهامدار تمایلی به دریافت سهم جدید نداشته باشد می‌تواند با مراجعه به کارگزار، گواهی‌نامة حق تقدم خرید سهم خود را برپایة قیمت روز بازار، به فروش برساند. چنانچه سهامداران در مهلت اعلام شده، اقدام به پذیره‌نویسی نکنند یا از فروش گواهی حق تقدم صر‌ف‌نظر کنند، شرکت پس از اتمام دورة پذیره‌نویسی، گواهی‌های مزبور را در بورس اوراق بهادار در معرض فروش قرار می‌دهد و مبلغ حاصل از فروش را پس از کسر ارزش اسمی و هزینه‌های مربوط، به حساب سهامدار واریز می‌کند.


ب – حقوق غیرمالی
حقوق غیرمالی ناشی از مالکیت سهام عبارتند از: حق رأی، حق انتقال سهام و حق اطلاع.


حـق رأی


بدیهی‌ترین حقی که سهامدار در شرکت دارد، حق رأی است.حق رأی در واقع حق اظهار و اعمال‌نظر سهامدار است که از طریق مجامع عمومی شرکت قابل اعمال است. سهامدار با استفاده از حق رأی خود در مجامع عمومی، در امور شرکت، همچون انتخاب اعضاء هیئت مدیره و بازرسان شرکت، تغییرات سرمایه، تقسیم سود، تغییرات اساسنامه، انحلال شرکت و سایر موارد، مشارکت می‌کند. حق رأی سهامداران نسبی است و هر کس تعداد سهام بیشتری داشته باشد، حق رأی بیشتری نیز خواهد داشت. حق رأی سهامدار می‌تواند از طریق اعطای وکالت نیز اعمال شود.
حق رأی به دو صورت ساده و تجمعی اعمال می‌شود. در رأی‌گیری ساده هر سهم یک رأی دارد.
در قانون تجارت، برای انتخاب اعضای هیئت مدیرة شرکت، استفاده از روش رأی‌گیری تجمعی پیش‌بینی شده است. در این روش، تعداد آرای هر رأی‌دهنده در تعداد نامزدهایی که باید انتخاب شوند ضرب می‌شود و حق رأی برای هر رأی‌دهنده برابر با حاصل‌ضرب مذکور خواهد بود. رأی‌دهنده می‌تواند آراء خود را به یک نفر بدهد یا آن را بین چند نفری که مایل باشد تقسیم کند.
برای مثال، شرکتی را در نظر بگیرید که قصد دارد سه عضو هیئت مدیره را از بین شش نامزد موجود انتخاب کند. اگر سهامدار عمدة الف 600 سهم و سهامداران جزء ب و ج به ترتیب 300 و 100 سهم داشته باشند، با توجه به آنکه قرار است سه نفر به عنوان عضو هیئت مدیره انتخاب شوند، تعداد آراء سهامداران الف، ب و ج به ترتیب 1800، 900 و 300 رأی خواهد بود.



نتیجة رأی‌گیری
__________________________________
900
200
700
0
0
1200

___________________________________

نامزدها
___________________________________
a
b
c
d
e
f


___________________________________

تعداد آراء تعداد سهام نام سهامدار
___________________________________
1800 600 الف

__________________________________
900 300 ب

__________________________________
300 100 ج

__________________________________




ملاحظه می‌شود که در این شیوة رأی‌گیری سهامدار عمدة الف آراء خود را بین سه نامزد موجود تقسیم کرده است، در حالی که سهامداران جزء ب و ج از طریق تجمع آراء خود توانسته‌اند یک نفر را به هیئت مدیره بفرستند و نماینده‌ای در هیئت مدیره داشته باشند.
بنابر آنچه بیان شد، سهامداران می‌توانند نظرات خود را دربارة شرکت در مجامع عمومی اظهار و از طریق حق رأی اعمال کنند. برگزاری مجامع عمومی در چارچوب شرایط خاص و براساس قانون تجارت صورت می‌گیرد. در قانون تجارت نیز پیش‌بینی شده است که علاوه بر مدیران و بازرس یا بازرسان شرکت، سهامدارانی که دست کم مالک یک پنجم سهام شرکت باشند حق دارند که دعوت صاحبان سهام را از هیئت مدیره خواستار شوند. در صورت انجام‌شدن تشریفات مقرر برای تشکیل مجمع توسط هیئت مدیره، حداکثر ظرف بیست روز، درخواست‌کنندگان می‌توانند دعوت مجمع را از بازرس یا بازرسان شرکت خواستار شوند. بازرس یا بازرسان نیز موظف‌اند با رعایت تشریفات مقرر، مجمع مورد نظر را حداکثر تا ده روز دعوت نمایند در غیر این صورت، صاحبان سهام حق خواهند داشت به طور مستقیم و با رعایت کلیة تشریفات، به دعوت مجمع اقدام کنند.



حـق انتقال سهام

هر سهامدار حق دارد سهام خود را به دیگری منتقل کند. انتقال سهام با نام، از طریق امضای دفتر ثبت سهام شرکت از سوی سهامدار یا نمایندة قانونی وی انجام می‌شود. انتقال سهام از یک سهامدار به فرد دیگر در شرکت‌های سهامی عام، نیازی به موافقت هیئت مدیره یا مجمع عمومی ندارد. مراحل و تشریفات ثبت و انتقال سهام شرکت‌های پذیرفته شده در بورس، توسط کارگزار فروشنده و به وکالت از سوی سهامدار صورت می‌گیرد.


حـق اطلاع
سهامداران به منظور بررسی و اظهارنظر در مورد فعالیت‌های شرکت و اعمال نظر و رأی خود در مجمع عمومی شرکت، نیازمند اطلاعات کافی دربارة وضعیت فعالیت شرکت هستند. بنابراین، سهامدار حق دارد در چارچوب قوانین به این اطلاعات دسترسی داشته باشد. هر سهامدار می‌تواند از پانزده روز قبل از برگزاری مجمع عمومی در مرکز شرکت، به صورتحساب‌ها مراجعه کند و از ترازنامه و حساب سود و زیان و گزارش عملکرد مدیران و گزارش بازرسان رونوشت بگیرد. همچنین با توجه به آن که اساسنامه نوعی قرارداد بین مؤسسان و سهامداران است، هر یک از سهامداران حق دارند نسخه‌ای از اساسنامه را دریافت کنند.



تعهدات سهامدار
تعهد سهامدار در شرکت سهامی، پرداخت مبلغ سهم است و اگر به این تعهد خود عمل کند، به عنوان صاحب سهم تعهد دیگری ندارد. سهامدار هیچگونه تعهد شخصی در قبال طلبکاران شرکت ندارد و اگر شرکت بنا به دلایلی قادر به پرداخت دیون خود نباشد، نمی‌تواند به سهامداران رجوع کند. همچنین تعهدات سهامداران همان است که قبول کرده‌اند و نمی‌توان با تغییر اساسنامه تعهد جدیدی بر عهدة آنان گذاشت یا تعهدات فعلی آنان را افزایش داد. در این زمینه قانون نیز به صراحت عنوان کرده است که هیچ مجمع عمومی نمی‌تواند تابعیت شرکت را تغییر دهد و با هیچ اکثریتی نمی‌تواند بر تعهدات صاحبان سهم بیفزاید.