تاریخچة حجامت و مبارزه طب استعماری با آن
اشاره:
گفتيم كه، گفت‌وگوي مهدوي، سرآغاز نقد همة ساحت‌هاي فرهنگي و تمدّني، به مدد دريافت‌ها و بايسته‌هاي فرهنگ ولايي و علوي است. در شمارة پيشين، به همين مناسبت به معرّفي اجمالي طبّ اسلامي اهل بيت(ع) پرداختيم. در اين شماره، يك روش مهمّ اين طب، يعني حجامت را به شما ارائه مي‌كنيم. نويسندة فقيد اين مباحث، خود، از اساتيد و صاحب‌نظران اين حوزه مي‌باشند.

قدیمی‌ترین سند موجود دربارة حجامت، مربوط به 3300 سال قبل از میلاد مسیح است که در مقدونیه عمل حجامت انجام می‌گرفته و سپس به یونان باستان رخنه می‌کند. هم‌زمان با تأسیس دانشگاه جندی‌شاپور توسط یونانیان در ایران، حجامت توسط آنها به ایران آورده شد. 400 سال قبل از میلاد مسیح سقراط نحوة‌ عمل حجامت و موارد کاربرد آن را به رشتة تحریر درآورد. در اوراق پاپیروس که در مصر باستان به دست آمده ـ حدوداً 2200 سال قبل از میلاد مسیح ـ حجامت امری رایج بوده است. همچنین در نوشته‌های باستانی هند «آیورو ودا» یعنی 1500 سال قبل از میلاد مسیح در هندوستان حجامت انجام می‌گرفته است.

جالینوس 120 سال بعد از میلاد، مطالب متنوعی دربارة‌حجامت در آثار خود نوشته است که همة آن اطلاعات در کتاب Paracelsus (1493ـ1541) تکرار شده و حاصل آن همه تجربیات در جملات زیر خلاصه می‌شود:

«در جایی که طبیعت دردی را حادث می‌نماید، در آنجا موادّ مضری انباشته می‌گردد، چنانچه طبیعت قادر به خنثی کردن این مواد زائد نباشد، وظیفة پزشک است به کمک تیغ زدن آن نقطه را باز کند و به کمک بیمار بشتابد».

از این جملات درمی‌یابیم که حجامت یکی از مؤثرترین روش‌های معالجه بوده است.

در قرن 16 میلادی در تمام کشورهای اروپایی، حجامت امری متداول و رایج بود. پزشکان معروفی در این قرن از جمله Fallopio و Vidius و Dallacroce هر کدام ابزار خاصی جهت حجامت ابداع کرده بودند. معروف‌ترین پزشک قرن نوزدهم آلمان به نام «کریستف وبلی بالدهوفلند» امر حجامت را درمانی معجزه‌آسا برای بیماری‌‌های چشم، ریه، قلب، عروق و بیماری‌های درد پشت توصیه می‌کرد. از اوایل قرن بیستم تا به امروز، عمل حجامت عمدتاً از سوی مراکز درمان طبیعی انجام می‌گیرد و بعضی از پزشکان طبّ جدید هم به این امر مبادرت می‌ورزند.

سرشناس‌ترین چهرة علمی و پزشکی اتریش که در سال 1883 متولد شد به نام «برنهادر آشتر» همواره از طرفداران جدّی امر حجامت و درمان‌های طبیعی بود. وی که بعداً به درجة پروفسوری در آلمان نائل آمد در اصل متخصص رماتیسم بود و عملاً مبادرت به درمان‌های طبیعی می‌نمود و از جمله بیماری‌های رماتیسمی،‌ افسردگی‌ها، دیسک کمر، آرتروز و بی‌نظمی در قاعدگی‌های زنان را به این شیوه معالجه می‌نمود و اکنون کتاب‌های وی مرجع علمی غنی برای طرفداران طبّ سنتی به شمار می‌آید.

1400 سال قبل که اسلام ظهور نمود 533 بار از دهان مبارک حضرت رسول(ص) و دیگر ائمة هدی تأکید بر انجام حجامت شده است به طوری که حدیث مشهور نبوی «الحجامـ［ دواءٌ لکلّ داءٍ؛ حجامت درمان هر دردی است». در رأس همة احادیث قرار دارد.


توطئة طبّ استعماری علیه حجامت
در کشور ایران نیز حجامت سابقه‌ای دیرینه دارد. دلایل فراوانی وجود دارد که قبل از اسلام در ایران حجامت وجود داشته به نحوی که در زمان خلافت عباسی در جامعة ایران رایج بوده و هارون‌الرشید به توصیة یکی از حجّام‌های ایرانی حجامت کرده و از مرگ نجات یافته است و در هزار سال قبل، بوعلی سینا حجامت را به عنوان یک رکن درمانی مطرح کرده و استفاده‌های گوناگونی از آن می‌کند. همچنین سایر دانشمندان طب در ایران مانند جرجانی و حکیم محمد بن زکریای رازی و دیگران همه از حجامت بهره گرفته‌اند و از آن پس نیز حجامت در فرهنگ ما جایگاه ویژه‌ای داشته است و به عنوان یک سنت مؤکّد جزء اعتقادات مردم بوده است. بزرگ‌سالان در حمام حجامت می‌نموده‌اند و در بهاران، کودکان خود را ملزم به انجام حجامت می‌کرده‌اند. مردم براساس توصیة رسول اکرم(ص) که می‌فرماید «نعم العید عید الحجامـ［؛ بهترین عید، دورة حجامت است»، عید خون می‌گرفتند و روز مشخصی از سال را برای این کار تعیین می‌کردند.

این روند ادامه داشت تا اینکه در سال 1334 (دو سال بعد از کودتای 28 مرداد) و هم‌زمان با وضع قانون نظارت در درمان، به شکل گسترده‌ای با حجامت مبارزه شد و ژاندارم‌ها حجامتگران را در سراسر کشور دستگیر می‌کردند و بدین ترتیب این سنت الهی پرسابقه از روند رفتارهای سنتی جامعه خارج گردید و تنها در مناطقی از کشور که تحت تسلط کامل دولت نبود این سنت اجرا می‌شد و مردم بیماری‌های خود را به وسیلة آن مداوا می‌کردند و وضعیت به همین منوال ادامه داشت تا در سال 1365 در جمعی که به انگیزة کشف یک راه درمانی ساده و فراگیر و ارزان قیمت و به منظور ارائة یک روش درمانی پیشگیرانه تشکیل شده بود، این سنت پیشنهاد و مورد توجه و تحقیق قرار گرفت و پس از آن در سال 1368 در قالب «مؤسسة تحقیقات حجامت ایران» به ثبت رسید. در ابتدای کار تعریف مشخصی از حجامت وجود نداشت. اطلاعات لازم پیرامون حجامت بسیار پراکنده و ناقص بود؛ تجربیات درمانی حجامت فقط در اذهان معدود پیرمردانی وجود داشت که در اقصی نقاط کشور حضور داشتند. تأثیرات کاربردی حجامت و شیوة انجام آن نیز در کتابی تدوین نگردیده بود. جمع‌آوری این اطلاعات قبل از اینکه یک کار پژوهشی در گوشة کتابخانه‌ها و آزمایشگاه‌ها باشد یک کار تحقیقی، فرهنگی و مردم‌شناسی بود. علاوه بر آن در سال 69 با درک این مطلب که منطق تجویز حجامت به نقش جاذبة ماه بر روی مایعات زمین و بالاخره بر روی بدن انسان ارتباط دارد، روند مطالعات اوّلیه تغییر کرد و مطالعه بر روی تغییرات جوی و جاذبة ماه و خورشید و جذر و مد آب دریا نیز به آن اضافه شد و زمانی تأثیر قطعی حجامت بر بیماری‌ها در مؤسسات مشاهده شد که ضوابط ایام حجامت رعایت گردید.

روند منسوخ شدن حجامت به تناسب فراگیر شدن طبّ شیمیایی در سراسر جهان، پیشرفت داشته و همراه با نفوذ فرهنگ استعماری در جوامع مختلف، به تناسب زدایش خودباوری‌های فرهنگی و دینی جوامع، روش طبابت جدید نیز جای باز نموده و روش‌های درمان دینی و سنتی از روند رفتارهای اجتماعی خارج شده است و به دلیل اینکه برنامه‌های فرهنگی استعماری به شکلی سیستماتیک طراحی گردیده و گردونه‌های به هم‌پیوسته‌ای دارد، توانسته است این روش بهداشتی دینی فراگیر و بسیار باسابقه و مؤثر را از ردیف رفتارهای بهداشتی و درمانی جامعه خارج نماید و مردم جهان را نسبت به آن جاهل و ناآگاه نگه دارد.

حذف نام حجامت از صفحات کتب طبی دانشگاه و تنظیم سیستم نظام پزشکی و قوانین نظارت بر درمان متناسب با روش‌های درمانی تدریس شده در دانشگاه و ضدیت شدید با روش‌های درمانی سنتی و در اختیار داشتن ابزار و نیروهای حکومتی، قدرتی را به این سیستم داده است که توانسته است به وسیلة آن در مدت زمان کوتاهی یک سنت الهی ریشه‌دار تاریخی را از متن جامعه بشری بزداید و آثاری از آن باقی نگذارد.

حضرت امام خمینی(ره) در کتاب «رساله نوین» بخش مربوط به فقه پزشکی ماهیت فرهنگ استعماری، از جمله طب استعماری را این‌گونه تعریف فرمودند: «غرب همه چیزی استعماری دارد: طبّ استعماری، فرهنگ استعماری که برای کشورهای عقب‌افتاده صادر می‌کند. آنها می‌خواهند ما وابسته باشیم و چیزهایی که به ما می‌دهند وابستگی می‌آورد. اگر می‌خواهید رشد حقیقی پیدا کنید و مستقل شوید، اوّل این وابستگی فکری و قلبی را کنار بگذارید».