بهداشت ، جايگاه و تغذيه دام

[فلفل نمك]

كليات :


تعريف كلي بهداشت : اموري كه در ارتباط با سلامت فرد و جامعه باشد بهداشت گفته مي شود .

تعريف بهداشت دام : اموري كه در ارتباط با سلامت دام و جمعيت دامي باشد بهداشت دام گفته ميشود با توجه به اين كه تعداد زيادي از بيماريها دام قابل انتقال از دام به انسان بوده لذا تعمين بهداشت دام كمكي به بهداشت انسان وجامعه نيز ميباشد .

از يك طرف گسترش روابط بين المللي واز طرف ديگر موضوع تجارت و از همه مهمتر سلامت و بهداشت جامعه انساني در گرو برنامه هايي است كه بتواند در زماني كوتاه منبع دامي كشور را از لوث وجود بيماريهايي كه اين جمعيت را تهديد مينمايد پاك كند اين امر هم ميسر نيست مگر آن كه بهداشت دام و جايگاه دام تعمين شده و در راه مراقبت بيماريهاي دامي و كنترل و مبازه با بيماريهاي تصميم گيريهاي دقيق ، منظم و با برنامه اي صحيح انجام داد .

اهميت بهداشت دام و جايگاه :

1 – تامين سلامت دام

2- تامين مواد غذايي و پروتئين حيواني براي مصرف انسان ( افزايش توليد )

3- كمك به تامين سلامت جامعه ،كنترل و پيشگيري بيماريهاي قابل انتقال از حيوان به انسان ( وجود بيش از 400 نوع بيماري قابل انتقال از حيوان به انسات كه سلامت انسان و جامعه را مورد تهديد قرار ميدهد )

4- با ايجاد محيط سالم براي دام محيط زندگي انسانها نيز كه در ارتباط با دام هستند سالم ميگردد

5- ايجاد زمينه براي تجارت خارجي

6- كمك به افزايش در آمد دامداريها

[فلفل نمك]

بهداشت جايگاه دام

-----------

دامداريها به سه فرم تقسيم ميشوند : فرمهاي سنتي ، فرمهاي نيمه صنعتي ، فرمهاي صنعتي

در فرمهاي صنعتي :

جايگاه دام : اصطلاحا به كليه ساختمانهايي مثل بهاربند ، شيردوشي ، بيمارستان ، زايشگاه و ساير سالنها و ساختمانهاي يك دامپروري گفته مي شود

محوطه دامداري : به فضا و سطوحي گفته مي شود كه جايگاه دام را احاطه كرده اند و شامل خيابانها ، پياده روها ، مبادي ورود و خروج دام و كاميون و خودروها و ... است اين محوطه دامداري به چاه آب ، مخزن آب دامداري و فاضلاب و سيستم هاي مربوطه نيز شامل مي شود .

همانگونه كه بهداشت ساختمانهاي دامداري مورد اهميت است بهداشت محوطه دامداري نيز از اهميت برخوردار است خصوصا در ورودي دامداري كه بايد حوضچه ضد عفوني داشته و حتما بايد هميشه از ماده ضد عفوني مناسب و موثر پر بوده و هر از چند گاهي كنترل گردد ، خصوصا بعد از بارندگيها نياز به افزودن ضدغفوني دارد .

در دامداربايد از بشكه هاي و يا ظروف مخصوص زباله استفاده گردد و در آنها محكم بسته شوند .

به هيچ وجه وسايل مورد استفاد شده مثل دستكش يك بار مصرف ظروف پلاستيكي سرمها ، شيشه هاي خالي واكسنها و يا ساير داروها ، كيسه هاي نايلوني ويا باند و پنبه هاي آلوده در محوطه دامداري انداخته نشوند .

در بهداشت محوطه دامداري و جايگاه دام بايد توجه خاص به جوندگان و موشها گردد .

از ورود و خروج حيواناتي مانند گربه و سگ به داخل دامداري جلوگيري گردد و در ضمن امكان ورود حيواناتي مثل شغال و روباه ، گرگ به دامداري نداشته باشد .

بهداشت زايشگاه :

1- كف زايشگاه بايد بتون ريزي بوده و شيب ملايمي به طرف فاضلاب داشته باشد

2- ديوارها از كاشي يا سنگ سفيد و قابل ضد عفوني و شعله افكني باشد

3- حرارت و تهويه در داخل زايشگا قابل تنظيم باشد

4- حرارت اطاق زايشگاه بايد در هنگام تولد گوساله حداقل 20 درجه و حداكثر 30 درجه سانتي گراد باشد پيش از زايمان مقداري كاه و كلش خشك با ضجامت كافي در كف زايشگاه ريخته شود

5- از كوران و جريان شديد هوا به داخل زايشگاه به خصوص در فصل زمستان جلوگيري شود

6- در داخل زايشگاه وسايل وابزار اوليه نظافت و ضدعفوني مثل ساولون و تركيبات يددار ، دستكش مامايي ، طناب مخصوص كشيدن گوساله و وسايل جراحي و.... در محل مخصوص وجود داشته باشد

7- بعد از زايمان كاه و كلش كه زير گاو پهن شده بود همراه با جفت و مايعات جنين و خونابه دور شوند .

8- بعد از زايمان بعد از تميز كردن زايشگاه كاملا كف و ديوارها ضدعفوني شده و از شعله افكن استفاده شود وسايل و تجهيزات مورد استفاده نيز ضدعفوني شده و براي زايمان آماده شوند

بهداشت مركز پرورش گوساله :

1- حداقل با زايشگاه بايد 10 متر فاصله ذاشته باشد

2- از رفت وآمد افراد غير مسئول خوداري شود

3- گوساله ها پس از چند ساعت كه از تولد گذشت و توسط مادر ليسيده شد و خشك گرديد و نيز پس از خوردن اولين آغوز ( ماك ) حتما به سالن پرورش گوساله منتقل شوند

4- رعايت موارد بهداشتي و ضدعفوني بسيار مهم است

به طور معمول گوسال ها از دو ماهگي به تدريج از شير گرفته و به بهار بند مخصوص گوساله هاي 3 تا 6 ماهه و بعد به بهار بند گوساله هاي 6 تا 12 ماهه منتقل مي شوند .

محل پرورش گاوهاي بالغ

1- بهار بند تليسه هاي 12 تا 18 ماهه غير آبستن

2- بهار بند تليسه هاي آبستن

3- بهار بند گاوهاي شيرده كه بنا به ضرورت به بهاربند گاوهاي كم شير و پر شير ميتون تقسيم كرد

4- جايگاه بسته

5- جايگاه باز

[فلفل نمك]

شيردوشي و بهداشت آن :


الف : بهداشت فردي كاركنان شيردوشي

1- كنترل بهداشتي و سلامتي كارگران و داشتن گواهي لازمه از مراكز مربوطه

2- داشتن لباس كار و چكمه و دقت در تميزي و ضدعفوني آنها

3- شستن و ضد عفوني دستها قبل از شيردوشي

4- قبل از شيردوشي بايد از حوضچه ضدعفوني عبور كرده و چكمه هايش را ضد عفوني نمايد

ب : بهداشت لوازم . دستگاههاي شير دوشي كه شامل ا- منبع خلع 2- مخزن شير 3- پل ساتور 4- كلاهكها 5- لايه داخلي ميباشند

شستشوي كلاهك ها بعد از اتمام دوشش هر گاو براي جلوگيري از انتقال باكتريها بسيار مهم است كلاهك و چنگگ در ابتدا با آب گرم شسته مي شود و سپس با يك محلول ضدعفوني مي شود و دو باره يك شستشوي ديگر با اب انجام ميگيرد و سپس به طور معكوس آويزان ميكنند تا براي دوشش بعدي آماده باشند ضدعفوني مورد استاده ساولن و يا هيپوكلريت سديم ميباشد

در پايان شيردوشي بهتر است ابتدا به به مدت 10 دقيقه با آبگرم تمام لوله هاي برنده شير شسته شده و و سپس با محلول 2 تا 3 در صدي هيپوكلريت سديم به مدت 15 دقيقه شستشو و ضدعفوني شوند ميتوان ار ساولن 100/1 تا 200/1 نيز استفاده نمود

بهتر است تمام سطوح داخلد لوله ها هر هفته 2 الي 3 نوبت با سود كاستيك 2 تا 3 درصد ( محلول ولرم ) ضدعفوني شوند در عمل ضدعفوني بايد بعد از استفاده از مواد ضدعفوني تمام لوله هاي مجاري انتقال شير از ابتدا تا انتها با آب گرم شسته و آبكشي شوند

در پايان عمليات شير دوشي بايد ديوارها و كف سالن شيردوشي با آب گرم پر فشار بخوبي شسته شده و بهتر است اين كار با آب گرم انجام گيرد و فضولات از طريق فاضلاب به بيرون هدايت شده و بعد كف سالن و ناحيه چال شيردوشي با ستريميد c با رقت 30/1 ضد عفوني شود از لحاظ احتياط بهتر است كه هفته اي دو نوبت از سود كاستيك 5 درصديبه جاي ستريميد استفاده شود از ساولن و هيپوكلريت سديم 5 درصدي نيز مي توان استفاده كرد .

انبار علوفه و مواد غذايي : در انبار علوفه و مواد غذاي خصوصا به كنترل رطوبت و درجه حرارت بايد دقت بيشتر گرديده و از رشد قارچها و باكتريها پيشگيري گردد و در ضمن به وجود حيوانات مثل موش دقت شود

بهترين روش براي خلاص شدن از كود ، انبار آن در كنار زمين هاي زراعي در فاصله اي دور از گاوداري است و براي جلوگيري از رشد مگس و ساير حشرات پاشيدن پودر اهك خشك روي كود مي باشد ( مقدار 5 كيلو گرم آهك خشك بر روي سطح 100 مترمربع )

فرم سنتي :

در فرمهاي سني محل پرورش دام معمولا در كنار محل سكونت دامدار ميباشد ولي بايد در ساخت محل پرورش دام در روستاها نكات ذيل مورد توجه قرار گيرد :

1- از منازل مسكوني دور بوده تا بو و حشرات باعث ناراحتي افراد نشود

2- جهت محل پرورش طوري انتخاب گردد كه حداكثر نور و آفتاب به آن بتابد

3- نور وتهويه بايد رعايت شود

4- كف بايد صاف بوده و شيب آن به طرف بيرون هدايت شود و نظافت آن ساده باشد

در فرمهاي سنتي باتوجه به اين هرگز محل زايشگاه و يا محل مخصوصي براي زايمان در نظر نميگيرند لذا دامها در همان محل پرورش دام زايمان ميكنند و اين امر هم باعث عوارض گوناگوني و حتي تلفات در دامها و گوساله ها و بره ها ميگردد جهت انجام زايمان معمولا ميبايست دامهاي آبستن را چند روز قبل از زايش كه با علايمي مانند بزرگ شدن پستان و تورم آلت تناسلي ظاهر ميگردند استراحت داد . در هنگام زايمان طويله و آغل تميز شده و كف آن از يك لايه نرم از كاه و يا خاك اره تميز پوشانده شود و هرگز نبايد با دستهاي كثيف و بدون ضد عفوني در زايمان مداخله نمود

[فلفل نمك]

بهداشت تغذيه

-------

غذا به موادي گفته مي شود كه پس از خوردن قابل هضم و جذب باشند و مورد استفاده حيوان قرار گيرند ولي به طور عموم و مصطلح وازه غذا به مواد خوراكي گفته مي شود مثلا با اينكه تمامئ اجزاي سازنده علف تازه و علف خشك قابل هضم نيست باز هم غذا ناميده مي شود .

اصولا يك نوع غذا به تنهايي نميتواند تمام احتياجات حيوان را مرتفع بسازد بنابرين غذاي روزانه حيوان مجموعه اي است از غذاهاي مختلف اين مجموعه را جيره غذايي ميناميم كه برحسب احتياج حيوان و تركيب غذا با توجه به جنبه اقتصادي آن تنظيم ميگردد .

برخي از غذاها براي يك دسته از حيوانات غذاي كاملي است در صورتي كه تكافوي احتياجات دسته ديگر را نمي نمايد مثلا شير كه برا حيوانات شيرخوار تا مدتي غذاي كاملي است از سن معيني به بعد بايد با مواد ديگر توام شود تا احتياجات حيوان را تامين نمايد .

احتياجات غذايي دامها از دو منبع گياهي و حيواني تامين ميگردد ولي بطور كلي گياهان بخش عمده اي از غذاي روزانه آنها را تشكيل مي دهند .

[فلفل نمك]

انواع مخاطرات بهداشتي غذا :

مخاطراتي كه در غذا سلامت حيوان را تهديد مي كند عبارتند از عوامل زيست شناختي ، شيميايي و فيزيكي

عوامل زيست شناختي يا ميكرو ارگانيسمي ، خود شامل باكتريها ، ويروسها ، انگلها ( تك ياخته ها و كرمها ) و قارچها هستند .

باكتريها منشا عفونتها و يا مسموميتها ي غذايي ميباسند عفونتها و مسموميتها در اثر بلعيدن تعداد كافي از باكتريها ي پاتوژن و واكنش بدن نسبت به حضور يا رشد و تكثير و يا ترشح سم در بدن به وجود مي آيند .

ويروسها ذرات بسيار كوچكي بوده كه انگل اجباري داخل سلولي ميباشند و در خارج ميزبان قادر به تكثير نميباشند به همين دليل ويروسها در غذا قادر به رشد و تكثير نبوده اما ممكن است به طور مستقيم ويا غير مستقيم به غذا منتقل شوند .

انواع گوناگوني از انگلها ( شامل تك ياخته ها ، نماتود ها ، سستود ها و ترماتودها ) ميتوانند ازطريق غذا و يا آبي كه به مدفوع دامها ي بيمار آلوده شده اند به دامهاي سالم منتقل و ايجاد بيماري نمايند .

عوامل شيميايي ممكن است در مواد غذايي وجود داشته ويا در مراحل برداشت ، نگهداري ، حمل ونقل وتهيه جيره غذايي به مواد غذايي وارد شوند اين عوامل هر چند كه از عوامل زيست شناختي در ايجاد بيمار نقش كمتري دارند ولي در مواقعي ايجاد بيماري و حتي مرگ مينمايند سموم شيميايي طبيعي منشاء گياهي ، حيواني و يا زيست شناختي دارند بطور مثال مايكوتوكسين ها در شرايط خاص توسط انواعي از قارجها ترشح شده كه نيايد در مواد غذايي وجو داشته باشد

عوامل فيزيكي عبارتند از وجود هر گونه جسم خارجي كه در غذا يافت شده كه نيايد وجود داشته باشند و در مواقهي اي اجسام خارجي آسيب هاي جسمي را به حيوان وارد نموده و حتي در مواقعي موجب مرگ ميگردند .

[فلفل نمك]

ضد عفوني و سمپاشي :

------------

ضد عفوني يا گند زدايي به معني عمومي مبارزه بر عليه امراض واگيردار و عوامل مولده آنها است

بعارت ديگر مبارزه بر عليه عواملي كع ناقل باكتريها ، ويروسها ، انگلهاي تك ياخته اي نيز ميباشد

ضد عفوني كنندها بر دو گرو : 1- عوامل فيزيكي 2- عوامل شيمايي تقسيم مي شوند

عوامل فيزيكي عبارتند از : نور خورشيد ، اشعه ، حرارت ( حرارت خشك و حرارت مرطوب ) ، پاستوريزاسيون ، فياتراسيون ، انجماد

عوامل شيمايي : گندزداهاي شيميايي به موادي گفته ميشوند كه در غلظت هاي مختلف سبب توقف رشد و يا از بين رفتن جرمهاي عفوني مي گردند كه بر دو نوع تقسيم مي شوند : 1-آنتي سپتيكها يا موادي كه در غلظت هاي زياد باكتري كش و در غلظتهاي كم سبب توقف رشد باكتريها ( باكتريوستاتيك ) ميشوند اين مواد كلا يا برروي بافت ( بدن ) و يا جهت استفاده باي ضد عفوني كردن وسايل جراحي و ... به كار ميروند .

2- باكتريسيتها ( ضد عفوني كننده ها ) معمولا اثر ميكروب كش داشته و براي از بين بردن ميكروارگانيسمها بكار ميرود اين مواد عموما در ضد عفوني سالنها ، جايگاه پرورش دام و طيور و ابزارها بكار ميروند

روشها ضد عفوني و سمپاشي :

1- اسپري كردن

2- جتينگ اسپري

3- دوش ثابت

4- گرد باشي

5-روش موضعي

6- حمام دادن

[فلفل نمك]

حمامهاي ضد كنه :

حمامهاي ضد انگل خارجي دام در مجموع بهترين و رايج ترين وسايل مبارزه بر عليه انگلهاي خارج بدن دام ميباشد

رعايت موارد مهم در هنگام استحمام دامها :

---------------------------

1- تمام مراتب حمام دادن بايد تحت نظر افراد مجرب و كارآزموده به اجرا در آيد

2- سموم بايد طبق توصيه كارخانه سازنده ابتدا با مقداري كم آب حل شده و سپس به آب داخل حوضچه افزوده شود

3- هرگز سموم مختلف باهم مخلوط و مورد استفاده قرار نگيرند

4- آب به مقدار كافي در اختيار باشد

5- پيش از حمام به سلامت بودن دام دقت شود

6 – دامها خسته ، زخمي ، ضعيف ، تشنه ، فحل ، آبستن سنگين هرگز نبايد حمام كنند

7-دامهاي تشنه پيش از حمام سيراب شوند

8- پشم گوسفندان چند روز قبل از حمام كوتاه شوند

9- بهتر است دامها زير سه ماه حمام داده نشوند

10 – جبران كاستي محلول حمام طبق بروشور سم عمل شود

11- درجه حرارت هوا بايد معتدل باشد

12 –بهتر است زمان استحمام با زمان فعاليت انگلها ( بخصوص كنه ها ) هماهنگ باشد و فواصل استحمام حداكثر 10 روز باشد

13 -بعد از حمام ، دامها نبايد به مدت طولاني زير آفتاب بماند و آب آشاميدني كافي بايد در اختيارشان قرار داد

14 - بهتر است استحمام دام همزمان با سمپاشي جايگاه دام باشد

[فلفل نمك]

رعايت موارد مهم در سمپاشي بدن دام :


1- انجام عمليات سمپاشي بايد توسط افراد مجرب و كارآزموده انجام گيرد

2- پيش از هر كاري بايد ار درستي كار سمپاش مطمئن شد

3- مواد غذايي بايد ار حيطه نفوذ انتشار سموم دور شوند

4- آبشخورها بايد تخليه شوند

5- هر گونه كود ف زباله از محوطه خارج شوند

6- خوردن و آشاميدن مواد غذايي در هنگام سمپاشي مجاز نيست و خطرناك است

7- عاملين سمپاش از لحاظ حفاظتي بايد ملبس به لباس كار ، ماسك تنفسي ، عينك ف كلاه ، چكمه و دستكش باشند

8 –سم بايد طبق توصيه سازنده كارخانه ، مقدارش به آب اضافه گردد

9-محلول سم با دقتو حوصله كافي به تمام سطوح بدن دام پاشيده شود اين دقت در باره سطوح مختلف ساختماني نيز بايد رعايت شود

10 – در باد شديد در هواي آزاد سمپاشي نبايد انجام گيرد در صورتي كه باد ملايم باشد شخص عامل پشت به ديوار قرار گيرد

11- پس از اتمام سمپاشي جايگاه دام بايد آبشخورها و غذا خوريها ي دام با آب تميز شسته شوند

شعله افكني :

يك وسيله بسيار خوب خصوصا براي ضدعفوني كف و ديوارها و محوطي خارج از سالنها ميباشد

1- قبل از استفاده از شعله افكن كف دامداري از كود و فضولات تميز شوند

2- وسايلي كه امكان آتش گرفتن دارند و يا در اثر حرارت موجب خسارت ميگردد از محوطه خارج شوند

3- در استفاده از شعله افكن دامها از محوطه دور نگه داشته شوند

4- در و پنجره ها باز تا جريان هوا داشته و گاز توليد شده خارج شود

5- در دامداريهايي كه از چوب و تخته و يا وسايل ديگر آتش گير استفاده شده ازشعله افكني استفاده نگردد .

6- فرد عامل حفاظت ايمني داشته باشد .

در دامداريها به هيچ وجه مواد سوختني به كف و ديوارها ريخته و آتش نزنيد چون

1- امكان آتش سوزي بسيار زياد است

2- به آن صورت ضدعفوني انجام نميگيرد

3- امكان باقي ماندن مواد در كف و ديوار ها بوده كه موجب مسموم شدن دام يا عوارض ديگر وجود دارد

[فلفل نمك]

اصول پيشگري :


پيشگيري به معناي ساده جلوگيري از بوجود آمدن بيماري قبل وقوع آن است

در مفهوم متداول پيشگري شامل اقداماتي است كه از آنها براي بوجود نيامدن بيماري و يا قطع ويا آهسته كردن سير بيمار استفاده ميشود .

نكته مهم در كنترل و پيشگيري بيماري درك نحوه پراكندگي بيماري است كه بايد بدانيم : 1- دامداريها متراكم و نيمه متراكم در چه منطقي واقع شده است 2- ميزان شيوع و نوع بيماري حاضر در مناطق 3- راههاي انتقال

پيشگيري و كنترل بيماري در دام مشتمل بر فعاليتهاي ذيل ميباشد :

1- اقدامات اختصاصي حفاظتي ( مصون سازي = واكسيناسيون )

2- كنترل تردد دام و نقل و انتقال ( قرنطينه )

3- ارتقاي بهداشت محيط ، دامداري ، عمومي

4-مراقبت بيماريهاي دامي

5-ضد عفوني

6- كشتار و امحا

مسلما واكسيناسيون ارزانترين و موثرترين راه كنترل و پيشگيري بيماريها ميباشد بكارگيري واكسيناسيون استراتژيك : اولا سطح شيوع بيماري در بعضي از منطق كشور كاهش پيدا كرده كه اين خود موجب جلوگيري از بروز هر گونه ضرر و زيان اقتصادي به دامداران و سرمايه ملي ميباشد ثانيا ريشه كني بيماري را تسريع مي نمايد

ايجاد ايمني دسته جمعي دامها از مفيدترين عمليات هدايت شده در جهت مقابله با بيماريها است

[فلفل نمك]

موارد مهم در واكسيناسيون :


-----------------

1- نگهداري واكسن در شرايط مناسب از توليد تا تزريق به بدن دام

2- حفظ برودت مناسب ( حفظ زنجيره سرد )

3- رعايت شرايط ستروني بهنگام تلقيح واكسن

4- رعايت دزاژ توصيه شده در واكيسناسيون

5- واكسيناسيون به موقع و در فصل مناسب

قرنطينه دام:

-----------

در بين بيماريهاي عفوني ميكروبي و ويروسي در دامها بعضيها هستند كه نه تنها باعث تلفات بسيار سنگين و صدمات مالي فراواني مي شوند بلكه سرعت انتشار و همه گيري شديدي در زمان كوتاه به وجود مي آورند و همچنين بعضي از بيماريها اين بيماريهاي دامي خطر جدي براي انسان وجامعه بوجود مي آورند