زرراعت و اصلاح نباتات (علف هاي هرز)

[فلفل نمك]

مقدمه
اصولا در محیطهای دست خورده‌ای که در آنها نقش بشر مهمترین عامل آشفتگی شناخته شده است گیاهان هرز به مناسبت سازش قابل توجهی که دارند بهتر رشد می‌کنند. تولید بذر فراوان ، طولانی بودن دوره خواب ، توانایی ادامه حیات در شرایط نامساعد ، قدرت رقابت و آشفته ساختن محیط ، توانایی گسترش در بعضی موارد و انتشار به طریق رویشی از اختصاصات قابل توجه اکثر گونه‌های علفهای هرز می‌باشد. ممکن است در برخی موارد گیاهان زراعی در محلی ناخواسته برویند، که در چنین مواردی این گونه گیاهان را می‌توان از علفهای هرز به شمار آورد. مانند رویش گندم در مزرعه جو.

مبدا و منشا علفهای هرز
انسانها به همان اندازه که در تغییر ارزشهای کمی و کیفی محصولات زراعی نقش مهمی دارند، در تغییرات تدریجی علفهای هرز نیز دخالت دارند. از دوران قبل از تاریخ ، یخچالها مهمترین عامل دگرگونی سیمای پوشش گیاهی کره زمین بوده‌اند. بدین ترتیب قسمت اعظم علفهای هرز نواحی معتدل گونه‌هایی هستند که در مناطق ایجاد شده به علت یخبندانها ، گسترش یافته‌اند. کشاورزی یکی دیگر از عوامل مهمی است که در سطح وسیع‌تر به شیوه‌ای سریع‌تر از یخبندانها ، موجب آشفتگی و دگرگونی محیط شده است.

بسیاری از گیاهان که امروزه علفهای هرز را تشکیل می‌دهد قبل از زندگی روستانشینی و آغاز کشاورزی وجود نداشته‌اند و احتمالا همراه با گیاهان زراعی بوجود آمده‌اند، چنانکه در بعضی موارد از اجداد و نیاکان واقعی واریته‌های کشت شده به شمار می‌آیند. بدین معنی که بعضی از گیاهان زراعی امروز ، ممکن است حاصل تغییر و تکامل علفهای هرز باشند.






سیر تحولی علفهای هرز
علفهای هرز ممکن است به دو طریق زیر بوجود آمده باشند:

گونه‌های وحشی که به مرور زمان طولانی خود را با محیطهایی که دگرگونیهای طبیعی و غیر طبیعی داشته‌اند سازش داده‌اند.


گونه یا واریته‌های جدیدی که در خلال توسعه و گسترش کشاورزی ظاهر شده‌اند.
تقسیم بندی علفهای هرز
علفهای هرز اجباری
بسیاری از علفهای هرز هرگز به صورت وحشی وجود ندارند، زیرا ممکن است که در خلال توسعه و گسترش کشاورزی ظاهر شوند. بنابراین فقط در میان گیاهان زراعی که بشر در رویش و پرورش آنها دخالت دارد می‌رویند. این قبیل علفهای هرز را علفهای هرز اجباری می‌نامند. شامل پیچک صحرایی ، تربچه وحشی هستند. مبدا چنین گیاهانی تاکنون شناخته نشده است ولی به برخی از گیاهان زراعی شباهت دارند.

علفهای هرز اختیاری
علفهای هرز اختیاری گیاهانی هستنتد که هم بطور وحشی و هم محیطهایی که دست بشر در آنها دخالت دارد، می‌رویند. گونه گل عقربی و گونه‌های مختلف پیاز و ماشک نمونه‌های از علفهای هرز اختیاری هستند.

چرا علف هرز داریم؟
انسان در بعضی مناطق مجبور شده است که کار کشاورزی خود را با شرایط اقلیمی منطقه سازش دهد. از این رو در بعضی مناطق یا نوارهای جغرافیایی ما فقط محصولات معینی ، نظیر ذرت ، گندم ، برنج و میوه کشت می‌شوند. توانایی سازگاری و تطابق گیاهان زراعی با محیط غالبا کمتر از گونه‌های بدمی بوده است. از اینرو جای تردید است که گیاهان زراعی بتوانند بدون کمک و دخالت انسان ، مدت زیادی در یک محیط دوام آورند.

زیرا علفهای هرز که سازش بیشتری با محیط دارند به سرعت رشد کرده تمام مزارع را اشغال می‌کنند و موجب از بین رفتن گیاهان زراعی می‌گردند. بنابراین یکی از علل تسلط علفهای هرز به گیاهان زراعی سازش کم گیاهان اخیر با محیط است. بعضی از روشهای کشاورزی نوین ، زمینه گسترش و نفوذ علفهای هرز را بیشتر فراهم می‌سازند بدین صورت که:






کاشت خطی گیاهان زراعی سبب می‌شود که در فواصل باقی مانده و بدون گیاه ، محیطی مناسب برای اجتماع و نفوذ گونه‌های دیگر گیاهی باشد.


غالبا در مزارعی که حفظ گیاه زراعی خاصی کشت می‌گردد گیاه زراعی که آنطور که باید و شاید موفق به بهره برداری کامل از امکانات کشت نمی‌شود. در این موارد می‌توان گفت که هر گیاهی دارای سیستم ریشه‌ای خاص است که فقط قادر به بهره داری از آب و مواد غذایی موجود در طبقه معین از خاک می‌باشد مثلا گندم دارای ریشه افشان بوده و مواد غذایی مواد را از طبقات سطحی زمین بدست می‌آورد در صورتی که کاهو و هویج با دارا بودن ریشه راست از قسمت عمق خاک مواد غذایی لازم را تهیه می‌کنند.

ضمنا کوتاه بودن دوره نمو و گسترش کم و محدود ریشه‌ها در بعضی از گیاهان زراعی نیز از عوامل دیگری هستند که بهره برداری از امکانات زمین و کشت را دچار اشکال می‌سازند و چه بسا همین موضوع موجب کندی نمو برگها شده و در نتیجه گیاه نتواند از آفتابی که در دسترس دارد به اندازه کافی استفاده نماید. در چنینی حالاتی علفهای هرز قادرند به راحتی از این منبع استفاده نماید. بعضی از علفهای هرز رشد و نموی همانند گیاهان زراعی دارند.

بطوری که دانه‌های آنها همزمان با دانه‌های گیاهان زراعی می‌رسند و درو می‌شوند و در موقع کشت نیز همراه با آنها کاشته می‌شوند، مانند بعضی واریته‌های نی که در زراعتهای گیاهان زراعی مانند ذرت ، قیاق ، می‌رویند و نظیر آنها رشد کرده و سنبله‌هایشان همزمان با آنها می‌رسد. در حالی که دوره خواب و قابلیت شکنندگی ساقه این علفهای هرز بیش از قیاق است.
آینده بحث
با توجه به اینکه هر گیاه به نوبه خود از ساحختار پیچیده و شگفت آوری تشکیل شده است که در آن هزاران فرایند حیاتی با نظم و ترتیب معین به انجام وظیفه مشغولند بایستی این ساختارها و فرایند در بومهای کشاورزی مربوطه به خوبی شناخته شوند و نقاط حساس و متمایز کننده آنها نیز ، از نظر مقایسه بین گیاهان زراعی و علف های هرز وابسته ، به خوبی مشخص شود فقط در این صورت است که می‌توان زمینه‌های کنترل و مهار علف‌های هرز را فراهم کرد و به گیاهان زراعی مورد علاقه فرصت رشد و بالندگی بخشید.
منبع:رشد

[فلفل نمك]

دم روباهي باريك
Alopecurus myosuroides

Foxtail grass(Slender foxtail)

از علفهاي هرز يكساله با ساقه هاي باريك است.از خانواده poaceae كه توسط بذر تكثير مي يابد .با ساقه هايي كه درازاي ان تا60سانتي متر ميرسد و به صورت توده هاي نزديك به هم ديده ميشوند.در انتهاي هرساقه، سنبله باريك و طويل ريشكدار به طول 3-10سانتيمتر قرار دارد.گل اذين از نوع Spike و متراكم ،شبيه به دم روباه است. برگها داراي ليگول غشايي و محل اتصالشان به ساقه متورم است.

گلومهاي آن نوك تيز و مايل به سفيد است كه سه رگبرگ سبزرنگ،ان را از گلوم ساير گندميان متمايز ميكند،پوشينه هاي دم روباهي باريك،به درازاي گلوم آن است و ريشكهاي ان نيز خميده هستند.در محل غلاف،زبانك بزرگ غشايي ديده ميشود.

از گونه هاي ديگر دم روباهيA.agrestis,A.pratensisرا ميتوان نام برد.

دم روباهي از علفهاي هرز مزارع گندم،جو،بادام زميني،ذرت،باغهاي سبزي و صيفي و نيز زمينهاي ايش است.

روشهاي کنترل:

در مزارع غلات از علفكش فلم پروپ-ام-ايزوپروپيل(EC20%) (سافیکس بی دیلیو) به ميزان3ليتر در هكتار در مرحله2-4برگي علف هرز استفاده ميشود.

[فلفل نمك]

بو مادران
Achillea Spp

Western yarrow

بومادران گياهي است معطر و دوساله،از خانواده Asteraceae (Composite) كه از طريق بذر و ريزوم تكثير مي يابد.با ساقه هايي به ارتفاع30تا60سانتي متر،پوشيده از كركهاي ظريف و ريزي كه از ريزوم هاي رونده ضعيفي به وجود مي ايند.برگهاي پرمانند،نرم و نيزه اي شكل،با بريدگي هاي متعدد و باريك به فواصل مساوي از يكديگر،روي محور ساقه قرار دارند.

گل اذين به صورت كلاپرك كه مجموع انها گل اذين ديهيم را در انتهاي ساقه و انشعابات ان به وجود مي اورد.قطعات گل 5تايي است.تعداد پرچم ها5عدد و مادگي از دو برچه تشكيل شده ،مجموعه گلها به رنگ زرد مشاهده مي شود،ميوه فندقه،بذر كوچك و مسطح،بيضي شكل به رنگ سفيد مايل به خاكستري به طول تقريبي 2ميليمتر مي باشد.بومادران بويي زننده و تند دارد و به عنوان گياهي دارويي مورد استفاده قرار مي گيرد.

از گونه هاي ديگر ان كه رفتار علف هرزي دارند شاملA.lanulosa ,A.santolina ,Amicrantha مي باشد.

بومادران از علفهاي هرز مزارع،گندم،جو،توتون، پنبه،چغندرقند، سبزي و صيفي و باغهاي ميوه و زمينهاي باير محسوب مي شود.

[فلفل نمك]

گون
Astragalus bisulcatus

Two grooved milk vetch

گون گياهي است چندساله كه ارتفاع ان تا 75 سانتيمتر ميرسد.از خانواده Leguminoseae كه توليد مثل ان از طريق بذر صورت ميگيرد. ساقه هاي رشد يافته ان به رنگ بنفش تيره است برگهاي ان مركب از برگچه هايي است كه،به صورت متقابل به تعداد11تا30جفت در محورهر برگ قرار گرفته اند.گلهاي ان معمولا به رنگ ارغواني،گاهي ابي يا سفيد بوده،نزديك به انتهاي شاخه هاي گل دهنده قرار دارند.

اين گياه در برابر خشكي مقاوم ودر خاكهاي شور به خوبي رشد ميكند و داراي بوي تند سلنيوم است. بسياري از گونها سمي هستند و باعث مسموميت گاوها، گوسفندان و اسبها ميشوند.در طول فصل رويش گون،ماده سمي گلوكوزيد توليد ميشود كه باعث ايجاد اختلالات تنفسي و فلج حيوانات ميشود.از گونه هاي ديگر اين جنس ميتوانA.alpinus ,A.cicer ,A.pendulilorus ,A.arenarius، A.norvegicusرا نام برد.

گون از علفهاي هرز مناطق كويري، زمينهاي باير، مزارع چغندر قند، نيشكر،سبزي و صيفي است

[فلفل نمك]

بيدگياه(علف گندمي)
Agropyrum repens

Quack grass

گياهي است علفي چندساله و ريزوم دار كه مبارزه با ان كار چندان ساده اي نيست.از خانواده Poaceae كه از طريق بذر و ريزوم تكثير مي يابد.اين ريزوم ها تا اندازه اي آبدار،سفيد مايل به زرد با انتهاي تيز و مقاوم بوده وقادر به نفوذ در خاكهاي سخت و حتي در غده ها و ريشه هاي گياهان ديگر است.

بيد گياه داراي گوشك كوچك بوده و در مرحله رويشي، برگهايش در نزديك نوك ، به صورت افقي مچاله شده است. گل آذين آن از نوع سنبله است و سنبلچه هاي آن به صورت دو رديف بلند مانند تخت خوابيده، بر روي ساقه قرار گرفته اند.هر سنبلچه از دو پوشينه يا گلوم بزرگ و مشخص تشكيل شده است.

ساقه ها راست ،منشعب،برگها به صورت شل و ول(Lax leaves) و سبزرنگند. در قسمت بالايي برگها تعداد كمي وجود دارد و داراي ليگول غشايي است كه روي هم قرار گرفته اند(Clasping)و داراي4-7گلچه كه در هر خوشه چه قسمتهاي پهن در مقابل محور خوشه قرار گرفته اند.

بيد گياه از علفهاي هرز مزارع گندم و جو ميباشد.

در مورد مبارزه با اين گياه كار تحقيقاتي انجام نشده و در حال حاضر وجين دستي انجام ميشود.

[فلفل نمك]

هویج وحشی [/

نام علمی: Dacus carota
نام تیره:Umbellifera
نام فارسی: هویج وحشی
نام انگلیسی:Wild carrot

گیاهی است معمولا دو ساله، با بذر تکثیر و انتشار می یابد. دارای ریشه دوکی شکل، عمودی با بافت چوبی، به رنگ مایل به سفید است. به خاک خشک و مکان گرم احتیاج دارد.

دوره رویش: بهار

برگ ها کوتیلدونی:نیزه ای، خیلی باریک وکشیده، با برگ های دم بلند
برگ های شاخه: برگ ها دو شانه ای تا سه شانه ای شکاف دار، نیزه ای ، نوک تیز، با موهای زبر کوتاه تا بلند درهم، منتهی به غلافی با نمو نسبتا زیاد و پهنک منقسم به بریدگی های باریک و نازک، غلاف در محل اتصال به ساقه باد کرده و پهن است.
ساقه: افراشته، شیاردار، معمولا منشعب، به بلندی 80-30 سانتی متر
گل: به رنگ سفید تا سفید مایل به زرد، دارای 5 گلبرگ، گل ها کوچک مجتمع به صورت پهن یا اندکی قوسی در چتر های مرکب، اغلب دارای گل ناقص، با لکه ای سیاه تا ارغوانی در مرکز می باشد.
دوره گلدهی: اوایل تابستان تا پاییز
مشخصات دانه: شکل ظاهری دانه کشیده، تخم مرغی، در انتهای بالا دارای 140 زائده ساقچه ای، سطح پشتی برامده با 4 دندانه واضح که بوسیله خارهای زرد سفید و شکننده پوشیده شده که فورا خارها می شکنند و در بذر های تجارتی وجود ندارند. سطح رویی به رنگ خاکستری زرد تا خاکستری قهوه ای مات می باشد.
مناطق انتشار در ایران: آذربایجان، گرگان، فارس، زنجان، یاسوج

جمع آوری:
لیلا فراهانی- کارشناس گیاهپزشکی
الهام فراهانی- کارشناس ارشد اصلاح نباتات

[فلفل نمك]

کیسه کشیش

نام علمی: Capsella bursa-pastori
نام تیره:Crucifera
نام فارسی: کیسه کشیش
نام انگلیسی:Shepherd

گیاهی یک ساله، با بذر تکثیر می یابد. دارای ریشه ای دوکی شکل، در تمام خاک ها رشد می نماید و نیاز کمی در خاک دارد، ولی خاک ترد و پوک را ترجیح می دهد.
دوره رویش: تقریبا در تمام طول سال مخصوصا پاییز
برگ ها کوتیلدونی:تخم مرغی کشیده، خیلی کوچک، برگ دم کوتاه
برگ های شاخه: در ابتدا مدور یا قاشقی شکل، اولین برگ معمولا کامل و بدون دندانه، برگ های بعدی کشیده، دندانه دار یا با لوب های حاشیه مواج تا عمیقا شکاف دار، همه برگ ها دارای برگ دم، برگ های ساقه نیزه ای اغلب بدون شکاف، بدون برگ سر نیزه ای شکل.
ساقه: افراشته، ساده یا با یکی دو انشعاب آشکار، صاف یا با کرک های پراکنده، بلندی تا 50 سانتی متر
گل: کوچک، سفید، انتهایی، در ارایش خوشه ای
دوره گلدهی: تقریبا در تمام مدت سال
مشخصات دانه: میوه خورجین قلبی شکل، به طول 9-4 میلی متر، ریشه چه به وسیله یک شیار باریک محدود می شود. ریشه چه به انداره لپه ها و یا کمی بلند تر از لپه هاف به رنگ زرد تا قهوه ای ، مات، صاف تا کمی زبر
مناطق انتشار در ایران: در تمام نواحی ایران از جمله: تهران، کرج، غرب ایران، کرمانشاه، گیلان، مشهد، نیشابور، کرمان، همدان و . . .

جمع آوری:
لیلا فراهانی- کارشناس گیاهپزشکی
الهام فراهانی- کارشناس ارشد اصلاح نباتات

[فلفل نمك]

پنیرک صحرایی

نام علمی:Malva sylvestris
نام تیره:Malvaceae
نام فارسی: پنیرک صحرایی
نام انگلیسی:Common mallow

گیاهی است دو ساله تا پایا و ندرتا یک ساله، بوسیله بذر تکثیر و انتشار می یابد. گیاه هرز مکان های خشک و آفتابی است. به خاک های غنی از مواد غذایی و غنی از هوموس، لومی و شنی احتیاج دارد.
دوره رویش: بهار تا پاییز
برگ ها کوتیلدونی:قلبی شکل، پایه بلند، لبه پایینی قلبی در قسمت پایه
برگ های شاخه: متناوب، مدور-قلوه ای شکل،لوب دار پنجه ای، 7-3 لوب با چین های بی قاعده، در رگبرگ ها دارای کرک، برگ دم بلند
ساقه: افراشته، راست، منشعب، کرک دار، قسمت پایین ساقه چوبی، بلندی ساقه 120-25 سانتی متر
گل: مجتمع در دسته های 6-2 عددی جانبی، جام گل بلند 5/2-3 سانتی متر، 4-3 برابر درازتر از کاسه گل، عمیقا حاشیه دار، به رنگ ارغوانی با نوارهای طولی تیره
دوره گلدهی: اواخر بهار تا پاییز
مشخصات دانه:گرد با یک شکاف ضعیف، سطح پشتی راست،لبه ها پهن گرد،سطوح جانبی صاف تا برامده،دانه خاکستری قهوه ای با شیارهای ظریف،درازای دانه 6/1-9/1میلی متر، دانه ها به تعداد 9 تا 11 عدد در میوه ای با شکل ظاهری گرد دیسک مانند با یک شکاف که سطح پشتی آن پوشیده از حفره های مشبک و دندانه ای، سطوح جانبی دارای دندانه های صاف تا ضعیف.
مناطق انتشار در ایران: اطراف تهران، آذربایجان، اراک، فارس، کرمان، ارومیه، اصفهان، تربت حیدریه، بروجرد

جمع آوری:
لیلا فراهانی- کارشناس گیاهپزشکی
الهام فراهانی- کارشناس ارشد اصلاح نباتات

[فلفل نمك]

تاتوره

نام علمی:Datura stramonium
نام تیره: Solanaceae
نام فارسی: تاتوره
نام انگلیسی: Thorn-apple

گیاهی یک ساله، قوی، سمی، که بوسیله بذر تکثیر و انتشار می یابد. ریشه این گیاه بسیار منشعب، سفید رنگ، دوکی شکل است.حرارت و گرما را ترجیح می دهد. نیاز به خاک های سبک، غنی از ازت و مکان های گرم و آفتابی دارد.
دوره رویش: اواخر بهار
برگ ها کوتیلدونی:دراز، باریک، نیزه ای نوک تیز، با برگ دم کوتاه
برگ های شاخه: با برگ دم بلند، برگ ها تخم مرغی نوک تیز، در قاعده گوه ای شکل، لبه موجی دندانه دار، سطح رویی برگ به رنگ سبز تیره، و سطح زیرین برگ روشن تر
ساقه: افراشته، مدور، بدون کرک
گل: با دم گل کوتاه، به رنگ سفید، افراشته راست، منفرد در محل انشعابات شاخه، جام گل قیف مانند، با لبه های پهن چین خورده که پس از باز شدن کامل صاف می شوند. کاسه گل لوله ای دراز با پنج دندانه درشت.
دوره گلدهی: تابستان تا پاییز
مشخصات دانه: طول 8/3-3/3 میلی متر، عرض 3-8/2 میلی متر، به شکل مسطح، قلوه ای تا تقریبا نیم دایره، ناف نوک تیز یا سه گوش به رنگ زرد-سفید، دانه کهنه به رنگ قهوه ایو دانه تازه روشن تر. سطح رویی دانه به رنگ خاکستری تیره تا قهوه ای سیاه با برجستگی های ظریف زگیل مانند و چین دار.
مناطق انتشار در ایران: اطراف تهران، کرج، شهرری، اراک، گرگان، آذربایجان، گیلان، خراسان، کرمان، سیستان و بلوچستان

جمع آوری:
لیلا فراهانی- کارشناس گیاهپزشکی
الهام فراهانی- کارشناس ارشد اصلاح نباتات

[فلفل نمك]

نیلوفر پیچ

نام علمی:Convolvulus sepium
نام تیره: Convolvulaceae
نام فارسی: نیلوفر پیچ
نام انگلیسی: Hedge bindweed

گیاهی است یک ساله، بوسیله ریشه و ساقه های خزنده زیرزمینی انتشار می یابد. با بذر تکثیر می یابد. نیاز به خاک تازه تا مرطوب و خاک های غنی از زات دارد.
دوره رویش: بهار تا پاییز
برگ ها کوتیلدونی: تقریبا چهار گوش، خیلی بزرگ، ساقه دار دراز
برگ های شاخه: برگ دم دار، تخم مرغی، نوک تیز، در قاعده قلبی تا تیرکمانی
ساقه: بالا رونده پیچنده یا خزنده، با ساقه های خزنده در قاعده ساقه، 3-1 متر درازا
گل: معمولا سفید خالص، بزرگ، جام گل بلند تا 7 سانتیمتر، گل ها عصر ها باز میشوند، کاسه گل دارای دو برگچه بزرگ سبز رنگ قلبی شکل، بدون بو
دوره گلدهی: تابستان
مشخصات بذر: تخم مرغی،مسطح، ناف بزرگ به رنگ روشن تر به رنگ سیاه قهوه ای و مات
مناطق انتشار در ایران: گیلان، لاهیجان، ارومیه، لرستان، فارس

جمع آوری:
لیلا فراهانی- کارشناس گیاهپزشکی
الهام فراهانی- کارشناس ارشد اصلاح نباتات