باغباني(بن ساي)
بن سای آمیزه ای از هنر و باغبانی
بن سايمجموعه اي از باغباني و هنر است كه به واسطه آن گياه با يك تغيير شكل تحميل شده به يك مجسمه زنده تبديل مي شود. هنرمند با استفاده از مفاد زيبايي، وهمي از طبيعت را در غالب شكل مينياتوري پديد ميآورد. بنساي يك آرايش غيرطبيعي نيست بلكه در قالب يك تغيير شكل ساده، طبيعت اصلي را ذهن آدمي تداعي ميكند.
بن ساي در اصل واژهاي ژاپني و به معني كاشت گياهان در گلدانهاي كم عمق است . به اين ترتيب كه گياه در گلدانهايي كم عمق با خاك كم و در شرايط محدود كننده از نظر رشد قرار ميگيرد و با آرايش زيبا وتربيت صحيح به درختي مسن ولي كوچك تبديل مي شود. براي تحقق اين هدف تمام قسمتهاي گياه اعم از ريشه ها، تنه، شاخه ها، ميوه ها و گلها حايز اهميت هستند.
ريشه ها:
ريشه هاي گياه بنساي شده، در عين استحكام، سلامت و گستردگي، بايد ظاهري كهن به درخت ببخشند. درروشهاي متقارن، نامتقارن و اريب، ريشه ها در تمام جهات گسترده شده اند. اما در روشهاي بادزده، صخره،رويشي و .... ريشه ها غالباً در جهت خلاف انحناي تنه گسترده شده اند. تا بدين ترتيب به گياه ظاهري متقارن ببخشند. تعدادي ازريشه ها روي خاك قرار داده ميشوند تا قدمت درخت را از نظر ظاهري افزايش دهند و تصور فرسايش خاك را در سالهاي گذشته در ذهن القا كنند. براي تحقق اين مهم، در زمان انتقال گياه به گلدان بزرگتر، تعدادي از ريشه ها را روي خاك قرار مي دهند و روي آنها را با خزه اسفاگنوم و مقدار كمي خاك مي پوشانند. در طي آبياري هاي مكرر، اين پوشش نازك، از بين ميرود و پوست ريشه در معرض نور خورشيد، سخت ميشود و بدين ترتيب هدف ما در القاي تصور كهن بودن گياه تحقق مي آيد.
براي تشكيل ريشه هاي جديد در جهت مناسب، مي توان ريشه را تا لايه كامبيوم خراش داد و روي آن را با خاك و خزه پوشاند. بعد از چند هفته، در محل زخم ريشه هاي جديدي ايجاد ميشود.
تنه:
گرچه همه قسمت هاي گياه بن ساي شده مهم است ، اما تنه گياه اولين قسمتي است كه توجه ناظر را به خود جلب ميكند .تنه بن ساي بايد پوستي ضخيم ، يك پارچه و تودرتو داشته باشد . تنه بايد به گونه اي باشد كه هرچه به راس نزديك ميشود ضخامت آن كمتر شود . روي يك تنه خوب نبايد آثار زخم ناشي از سيم پيچي ديده شود .
شاخه ها:
گياهان در طبيعت ممكن است شاخه هاي در هم پيچيده داشته باشند . ولي در بن ساي با سيم پيچي ، شاخه ها را به گونه اي تربيت مي كنند ، كه گياه زيبا جلوه كند . معمولاً شاخه ها از نظر قطر و طول تفاوت دارند . شاخه هاي پايين تر ضخيم تر و بلندتر هستند و بخوبي در همه جهات گسترده مي شوند . شكل هر شاخه به تنهايي نيز مد نظر است . در هنر بن ساي بسياري از شاخه هاي گياه مطلوب به نظر نمي رسد . از اين رو اين شاخه ها را قطع مي كنند .
برگها:
در يك بن ساي خوب برگ ها سبز ، متراكم و كوچك است . گياهاني كه برگهاي بزرگ دارند يا تعداد برگ آنها كم است ،براي بن ساي مناسب نيستند . گياهاني كه برگ هاي كمي دارند ،درختي خزان كرده را تداعي مي كنند . برگ هاي بزرگ نيز نسبت به اندازه كلي درخت بن ساي شده، نامتناسب به نظر مي رسند، براي آن كه اندازه برگها كوچك شود ، از روش بيبرگي يا هرس برگ استفاده مي كنند. اين روش در كاهش اندازه برگ موثر است ولي در تغيير اندازه گلها و ميوه ها زياد مورد توجه نيست.
راس ساقه:
تنه به تدريج باريك مي شود ، تا در انتها به راس منتهي شود. هرگاه به ارتفاع كمتري نياز باشد، مي توان راس آن را قطع كرد و شاخه پايينتر از راس را كه در راستاي تنه است يا زاويه كمي با راستاي تنه دارد ،به عنوان راس انتخاب و باپيچيدن سيم آن را تربيت كرد. در هر حال درخت بنساي شده بايد داراي راس باشد.
پشت و روي يك بنساي
بنساي را نبايد به صورت يك گياه طبيعي در گلدان رها كرد. بلكه بايد آن را طبق طرح مورد نظر كاشت و تربيت كرد. بنساي بايد در نظر يك ناظر به خوبي جلوه گري كرده و قسمت جلو و پشت آن با هم فرق كند. كاملترين قسمت، قسمت جلو است . برآمدگي تنه نبايد در جلو قرار گيرد.انتهاي تنه بايد قابل رويت بوده و تنه در يك طرف انحنا داشته باشد. نوك ساقه يا راس در قسمت جلو بايد به طرف ناظر باشد.در قسمت جلو نبايد شاخهها درهم پيچيده باشند. همچنين نبايد به طرف جلو رشد كنند و بايد تمام شاخه ها به وضوح قابل ديد باشند. قسمت پشت ، عمق مشخص و ديدگاه سه بعدي به گياه مي دهد، لذا يك يا دو شاخه در اين قسمت تعبيه مي گردد.
طرق مختلف پرورش بنساي
پرورش نهالي
1- مابوري يا پرورش نهالي كه از طبيعت گرفته مي شود.
2-پرورش نهالي كه از طريق خوابانيدن به وجود مي آيد.
3-پرورشنهالي كه از طريق جدا كردن به وجود مي آيد.
4-پرورش نهالي كه از قلمه زدن به وجود مي آيد.
5-پرورش نهالي كه از طريق پيوند زدن به وجود مي آيد.
6-پرورش نهالي كه از طريق كاشت بذر به وجود ميآيد.
7-پرورش نشا كه از يك خزانه فراهم شده است .
مشهورترين بنساهاي ژاپني به همين طريق پرورش يافته اند. نهالي كه در طبيعت به دليل شرايط نامناسب رشد، خود به خود كوتاه و كوچك مانده است ، براي مبدل شدن به يك بنساي زيبا تنها احتياج به يك تربيت صحيح دارد.گياهاني نظير كاج سياه ژاپني ، كاج قرمز ژاپني ، كاج سوزني ، عرعر و ... را ميتوان از اين طريق بنساي نمود.
مزيت اين روش ، صرفه جويي در وقت است . زيرا براي تهيه بنساي از طريق كشت بذر، حداقل به 5 الي 10 سال زمان نياز داريم. در ژاپن گياهاني را كه با توجه به خصوصيات بنساي از طبيعت جمع آوري ميكنند، «آراكي» مي نامند. بسياري از گياهاني كه در صخره ها و كوهستانهاي مناطق گرمسيري و معتدل در شكاف صخره ها رشد كرده اند ، به علت شرايط خاص موجود در منطقه و محيط كشت، خود به خود بنساي و تبديل به درختاني مسن، با ارتفاع كم شده اند.
خصوصياتآراكي:
گياهي كه از طبيعت انتخاب وجمع آوري مي شود مي بايستي واجد خصوصيات زير باشد:
- در عين كامل بودن به اندازه كافي كوچك باشد تا در گلدان كم عمق و كوچك جاي گيرد.
- ريشه هاي قوي و گسترده داشته باشد.
- شاخه ها بايد به نحو مطلوب ، بسته به شيوه بنساي مورد نظر، آراسته باشند.
- شاخه ها بايد به نحو زيبا و دلپذيري در اطراف تنه اصلي پراكنده شده باشند.البته اگر شيوه بنساي مورد نظر روش نردباني باشداين خصوصيت مورد توجه قرار نمي گيرد.
- به اندازه كافي سرزنده ، شاداب ، سالم و قوي به نظر برسد، تا نياز به مراقبت و نگهداري ويژه نداشته باشد.
- ارتفاع زيادي نداشته باشد.
- گياه انتخابي بايد از نوع درختاني باشد كه طول عمر زيادي دارند.
بعد از انتخاب آراكي دورتا دور گياه را خالي كرده و گياه را سالم و بارعايت نكات باغباني از محل رويش خارج ميكنند.و با حصير يا گوني دورتادور ريشه را ميپوشانند. سپس با نخ و سيم، گوني يا حصير را مي بندند. قطع ريشه ها تا يك فاصله معيني از تنه، ضروري است. روش برش بايد به صورت مورب باشد. گياه را بعد از انتقال به گلخانه، در گلداني مي كارند. ته گلدان شن درشت، سپس يك لايه خاك و شن و پس از آن يك لايه ماسه و كود حيواني و بعد شن شسته شده،ريخته ميشود.
گياه بعد از ترميم، آماده بنساي و تربيت مخصوص شيوه مورد نظر است.
چند تذكر در اين مورد ضروري به نظرميرسد:
1- نبايد گياه را در معرض باد قرار داد.
2- خاك اطراف گياه نبايد خشكشود.
3- در 2 روز اول نبايد گياه در معرض نور مستقيم قرار گيرد، ,مگر آن كه نورتنها به گلدان گياه بتابد.
4- به گياهي كه كاملا ريشه نگرفته نبايد زياد كودداد.
5- در صورتي كه گياه جوانه هاي متعددي توليد كرد، با توجه به شيوه بنسايانتخابي، جوانه هاي مناسب را نگه داشت و از توليد شاخه توسط بقيه جوانه ها جلوگيري كرد.
6- پس ازآن كه گياه كاملا شكل گرفت، ميتوان آن را به گلدان زيباتري منتقلكرد.اين عمل بايد در ماه فروردين و ارديبهشت صورت گيرد.
پرورش به طريقخوابانيدن :
دومين روش آسان پرورش بنساي، روش خوابانيدن است . درختاني براي اين روش مناسب هستند كه بتوانند از طريق تنه يا شاخه، ريشه توليد كنند. براي نمونه ميتوان از درختاني نظير انار، افرا، نارون و يا صنوبر نام برد. درابتدا شاخهاي را كه جلوه مناسبي براي ايجاد يك بنساي دارد، انتخاب و قسمتي از شاخه را حلقه برداري ميكنند. سپس آن را با اسفنج يا خزه اسفاگنوم مي پوشانند . و اطراف آن را با پلاستيك مسدود ميكنند. بعد از يكي از دو سال ميتوان ساقه را قطع كرد و قسمت مورد نظر را به گلدان منتقل كرد. پس از آن روشهاي تربيتي و سيم پيچي آغاز ميشود.
سايرروشها
براي بنساي كردن گياه از روشهاي ديگري مانند پيوند زدن نيز استفاده ميشود. در اين روش از گياهاني كه به شرايط محدود بنساي، مقاوم هستند، به عنوان پايه استفاده ميشود. پيوند آن نيز از نوع زينتي است.
شيوه هاي بنساي:
درختان در طبيعت در شرايط و موقعيت مختلفي رشد ميكنند. بعضي از آنها عوامل رشد مناسب را در اختيار دارند در حالي كه برخي از گياهان در كوهستانها و مناطق شيبدار يا در كنار دريا و بادهاي تند رشد ميكنند. به همين دليل مجبورند در برابر اين عوامل نامساعد مقاومت كنند. اين مبارزه، باعث تغيير شكل در گياه ميشود و شكلهاي گوناگوني كه غيرقابل شمارش هستند؛ پديد مي آيد. در يك بنساي خوب، سعي ميشودكه از اشكال اصلي كه در طبيعت وجود دارد تقليد شود. براي انتخاب شيوه بنساي آگاهي از طبقه بندي آنها ضروري است.
بنسايهايي كه زير 15 سانتيمتر ارتفاع دارند بنساي مينياتوري ناميده ميشود.بن ساي كوچك 15 تا 32 سانتيمتر ؛ بن ساي متوسط 32 تا 60 سانتيمتر و بن ساي بزرگ بيش از 60 سانتيمتر ارتفاع دارند . اندازه يك بن ساي بايد با اندازه يك درخت روييده شده در طبيعت متناسب باشد . براي مثال بوته هايي مانند رزهاي پا كوتاه يا شاه پسند درختي ؛ وقتي به رشد كامل مي رسند 5/0 تا 2 متر ارتفاع دارند . بنابراين براي بن ساهاي مينياتوري يا كوچك متناسب هستند . درختاني كه در طبيعت ارتفاع آنها به 2 تا 4 متر مي رسد ؛ مثل ختمي درختي براي بن ساهاي متوسط مناسب هستند . درختاني كه تا ارتفاع زيادي رشد مي كنند مثل چنار ؛ كاج ها و .......... براي بن ساهاي بزرگ مناسب هستند .
روش تربيت بن ساي ساقه
راست متقارن:
در اين روش درخت در يك مسير مستقيم رشد مي كند . ريشه ها نيز در همه جهات عمود بر ساقه گسترده شده اند . در اين روش ، درخت را به گونه اي تربيت مي كنند كه درختي رشد كرده در شرايط كاملاً مناسب و طبيعي ، در ذهن تداعي شود . براي ايجاد شكل ساقه راست متقارن ، بايد پايين ترين شاخه را در حدود يك سوم ارتفاع تنه حفظ كرد و با سيم پيچي مانع حركت آن به سمت جلو شود. آشفتگي شاخه ها باعث پنهان شدن قسمت عقبي و پشت درخت ميشود. تعيين اولين شاخه مهم است زيرا موقعيت شاخه دوم با توجه به شاخه اول معين ميشود. دومين شاخه بلند در قسمت ديگر وكمي بالاتر باشد. اين شاخه بايد كمي به قسمت پشت متمايل باشدو به گونهاي پرورش داده شود، كه مقداري از قسمت زير شاخه در ديد ناظر قرار گيرد. اين شاخه به تاج درخت عمق ميبخشد. سومين شاخه در قسمت عقب و كمي بالاتر از دومين شاخه قرار ميگيرد. چهارمين شاخه در راستاي دومين شاخه است. شاخه هاي ديگر نيز به همين ترتيب و به صورت متناوب قرار خواهند گرفت. شاخه ها نبايد در ديد ناظر بالاي سر يكديگر قرار گيرند زيرا در اين صورت به يك ميزان از نور خورشيد و جريان هوا، بهره مند نخواهند شد.
روش ساقه راست نامتقارن:
در اين روش، مانند روش متقارن، درخت رو به بالا رشد ميكند ولي تنه داراي انحناهاي بسيار زيبايي است. انحناها بيشتر به صورت زيگزاگ است. اما شاخه ها وضعيتي مشابه با روش متقارن دارند. در اين روش راس ساقه اندكي به يك طرف كج شده است.
روش اريب:
اين روش بسيار آسان است و براي افراد مبتدي در نظر گرفته ميشود، در زماني كوتاه نيز ميتوان آن را ايجاد كرد. در اين روش تنه درخت با انحنايي حدود 45 درجه به طرف راست يا چپ متمايل ميشود. بدين ترتيب تنه ابتدا به يك طرف مايل شده و دوباره بعد از طي فاصله كوتاه درمسير اولي قرار ميگيرد. اولين شاخه، قوي و نيرومند است و در مكاني كه انحناي تنه شروع ميشود، واقع شده است. اين شاخه يا به صورت افقي گسترده ميشوديا روبه بالا متمايل ميگردد و بيشترين نور را دريافت ميكند. روش تنه كج، درختي را درذهن القا ميكند كه در اثر نيروهاي طبيعي، به اين شكل درآمده است.
گستردگي ريشه بيشتر در خلاف انحناي تنه است. اين روش خلق يك بنساي و يك نمونه جالب را براي هنرمندان امكانپذير مي سازد.
روش بادزده:
در روش بادزده، يك بنساي را بايد آن گونه شكل داد كه همانند يك درخت يا گروهي از درختان باشد كه در يك مكان بادخيز يا در مجاور ساحل يا در نوك تپه رشد كرده اند.
در اين روش تنه مستقيم است، ولي با زمين زاويه ميسازد( عمود بر زمين نيست). زاويه خط تنه از راستاي شاقولي حدود 45 درجه است. راس ساقه نيز در مسيرخميدگي است. شاخه ها بايد همچنان به صورت افقي حفظ شوند. خميدگي درخت و وضع شاخه ها، اين تصور را درذهن ناظر القا ميكند كه درخت در پيكاري طولاني با بادهاي شديد است.
روش نردباني:
اين روش، كه بسيار ساده است، براي بنساي كردن گياهاني كه از طريق خوابانيدن ريشهدار شدهاند. استفاده ميشود. اين گياهان را به گونهاي تربيت ميكنند كه تمام شاخه هاي آنها در يك جهت قرار گيرند. سپس تنه گياه را به صورت افقي، به طوري كه شاخه ها رو به بالا قرار گيرند، دريك ظرف قرار ميدهند و روي آن خاك مي ريزند. براي تسريع ريشه زدايي، در زير هر شاخه قسمتي از تنه را زخمي ميكنند.
ميتوان بين شاخه ها قطعات سنگ قرار داد تا بنساي نماي كوهستاني به خود بگيرد. بدين ترتيب سيماي يك جنگل در ذهن القا ميشود
پاسخ با نقل قول
