جایگاه فن‌آوری‌های فضایی در توسعه پایدار و متوازن


امروزه فضا به عنوان بستری غنی برای توسعه پایدار قلمداد می گردد..همین نگرش، سبب شده تا فن آوری فضایی بتواند در حل مشکلات جهانی نقش کلیدی بر عهده گیرد.


















امروزه فضا به عنوان بستری غنی برای توسعه پایدار قلمداد می گردد..همین نگرش، سبب شده تا فن آوری فضایی بتواند در حل مشکلات جهانی نقش کلیدی بر عهده گیرد.با این وجود ، هنوز تمامی توانایی فن آوری های فضایی در توسعه اقتصادی و اجتماعی _ به ویژه در کشورهای در حال توسعه_ به طور کامل شناخته نشده است.مسائلی مانند آموزش،ارتباطات،اکتشافات،ت وسعه ی علوم فیزیک و مواد،امنیت جهانی،حفاظت از محیط زیست،کمک های بشردوستانه،تلاش برای مبارزه با کشف و قاچاق مواد مخدر، از جمله مقولاتی است که فعالیت های فضایی باید نقش به سزایی در آن به عهده گیرد.البته در موضوع فن آوری های فضایی و توسعه آن برخی ملاحظات امنیتی،از بعد ملی نیز،مطرح می باشد؛به ویژه در ارتباط با بالا رفتن وضوح تصاویر ماهواره های سنجش از راه دور_که به دلیل ارزش راهبردی و اینکه این تصاویر الزامات امنیتی را ارتقا می بخشد_نوعا صدوراینگونه فن آوری ها و یا همکاری همه جانبه،به ممنوعیت هایی مواجه می شود.

مقدمه: ایران با تمدنی چند هزار ساله،نشیب و فراز های فراوانی را پشت سر گذاشته است.زمانی از پیشگامان صنعت و علوم بوده و زمانی دیگر تحت سلطه،از این قافله عقب افتاده است.برای آنکه در قالب بومی خود،به اهداف تعیین شده دست یابیم،لازم است که:

یا در همان مسیری که کشورهای توسعه یافته طی کرده اند حرکت کنیم،که این امر ضمن عملی نبودن همواره فاصله ما را با آنها افزایش می دهد؛

یا با انتخاب مسیرهای جدید و میان بر،همزمان یا(یا با فاصله کم از کشورهای توسعه یافته)بتوانیم به فن آوری و دانش روز دست یابیم.

فن آوری فضایی از جمله مواردی است که می تواند نقش محرک برای جنبه های مختلف توسعه را ایفا نماید؛ضمن اینکه کاتالیزوری برای جبران عقب افتادگی های قرون گذشته باشد.

● نقش فن آوری های فضایی در توسعه اقتصادی و اجتماعی

نقش اصلی فن آوری های فضایی در این زمینه،جمع آوری اطلاعات صحیح در زمان مقتضی برای آن دسته از افرادی است که وظیفه تصمیم گیری برای مسایل مربوط به توسعه اجتماعی و اقتصادی کشور را بر عهده دارند. فن آوری فضایی در کنار سایر روش های کسب اطلاعات،در زمینه ی برنامه ریزی و تصمیم گیری برای نیل به توسعه اقتصادی از اهمیت بسیاری برخوردار است.از جمله کاربردهای این فن آوری در توسعه ی اقتصادی می توان موارد زیر را نام برد:

▪ مخابرات:

می توان با استفاده از ماهواره ها برای برقراری تماسهای تلفنی و انتقال داده در معاملات تجاری و همچنین استفاده از تلویزیون با مقاصد تفریحی و آموزشی اشاره کرد و نیز از طریق برقراری ارتباط با مناطق دور افتاده به بهبود وضع اقتصادی کمک کرد.

▪ دیده بانی زمین:

اطلاعات مورد نیاز برای نظارت برمنابع طبیعی _مانند جنگل ها،معادن و منابع آبی_توسط ماهواره های سنجش از راه دور تهیه می شود که وجود این اطلاعات به مراکز برنامه ریزی و تصمیم گیری اجازه می دهد در مدیریت بهینه ی این منابع تصمیمات صحیح و به موقعی بگیرند و می توان گفت، امروزه یکی از ضروری ترین ابزار مدیریت بر منابع این ابزار می باشد.

▪ ریشه یابی فقر:

با استفاده از تصاویر ماهواره ای با دقت کافی می توان خشکسالی را پیش بینی و برای مقابله با مشکلات ناشی از آن تدابیری اندیشید.

ناوبری اطلاعات،بهداشت،کاربرد های دفاعی وپییشرفت های علمی نیز از دیگر زمینه ها و کاربردهای فن آوری ماهواره است.البته لازم به ذکر است که هر کشوری مجبور نیست در تمام جوانب و شاخه های علوم و فن آورهای فضایی درگیر شود.بلکه با انتخاب خردمندانه و سنجیده،باید زمینه هایی از آن را مورد توجه و اهمیت قرار داد که می تواند در حل مشکلات ملی به روش موثرتر و ارزان تر در مقایسه با سایر فن آوری های موجود ،مفید باشد.

▪ آینده ی بشریت،فضا و ضرورت های اقدام ملی:

امروزه بسیاری از کشورهای جهان با روش های مختلف،حضور خود را در فضا تثبیت کرده اند.کشورهای صنعتی به صورت خودکفا و خوداتکا،بعضی از کشورها،به صورت همکاری با کشورهای صنعتی و برخی از کشورهای دیگر،صرفا به عنوان بهره بردار سیستم های فضایی،توانسته اند سهمی از فضای ماورای جو داشته باشند.ایران نیز باید آمادگی مواجهه با چالش های مربوط به قرن ۲۱ را داشته باشد تا بتواند ضرورت ها و اولولت های خود را درک کند و در پیشبرد آن ها بکوشد و در این راستا باید فن آوری های فضایی به ویژه آن هایی که در ارتباط با مخابرات راه دور،مشاهده ی زمینی و مدیریت منابع می باشند،به عنوان فناوری های قوی،برای افزایش ثروت ملی و رشد دانش و فناوری به کارگرفته شوند.

در چند دهه آینده جهان شاهد آغار کار ۴نوع سامانه فضایی خواهد بود که در اختیار کلیه کشورهای جهان و حتی افراد قرار خواهد گرفت:

۱) خدمات و انتقال اطلاعات و داده ها؛

۲) خدمات موقعیت یابی و ناوبری؛

۳) خدمات شناسایی(تصویربرداری)جهانی؛

۴) خدمات مخابرات جهانی؛

پیامدهای عقب ماندگی در فن آوری های فضایی

عقب ماندگی در صنایع فضایی برای هر کشوری،عواقب و پیامدهای گوناگونی در ابعاد مختلف امنیتی،سیاسی،فرهنگی ،اقتصادی و اجتماعی در پی خواهد داشت.در اینجا به برخی از آنها اشاره می کنیم:

▪ پیامدهای امنیتی و دفاعی:

شاید مهمترین نتیجه عقب ماندگی در علوم فضایی، پیامدهای دفاعی و امنیتی باشد.کنترل مرزها و کسب اطلاعت و تصاویر جدید و با فاصله های زمانی کم،از موضوعات و مناطق مورد نظر،تنها از طریق سامانه های فضایی ممکن است و از طرف دیگر امنیت مخابرات و ارتباطات نیز_که متکی بر ماهواره ها می باشد_دارای اهمیت روز افزونی می باشد.علاوه بر آن،دفاع موشکی و تهاجم موشکی از مهمتری انگیزه های توسعه در فضا می باشد.کشورهای فاقد فناوری های فضایی،به ناچار باید مخابرات خود را از طریق کانال های ماهواره ای اجاره ای که کنترل آنها در دست در دست دیگران می باشد انجام دهند؛از این رو بدیهی است که تمام ارتباطات آنها قابل کنترل خواهد بود.

▪ پیامد های فرهنگی و علمی:

اثرات فرهنگی عقب ماندگی در صنایع فضایی متنوع و متعدد است.تبلیغات سنگین کشورهای دارای فن آوری فضایی در زمینه ی موفقیت خود،نشان از اثرات فرهنگی داخلی و خارجی آن دارد.در حقیقت داشتن یا نداشتن توان در این زمینه،اثر روانی زیادی در جامعه دارد و در نهایت به اعتماد یا عدم اعتماد ملی می انجامد. کابرد روز افزون ماهواره ها و سامانه های فضایی در ارتباطات فرهنگی،اطلاع رسانی،رله ی تصاویر تلوزیونی و مواردی از این دست،باعث افزایش اتکای فعایت های فرهنگی به کشورهای صاحب این فناوری می شود .

▪ پیامدهای اقتصادی:

فضا و صنایع فضایی روز به روز از اهمیت اقتصادی بیشتری برخوردار می شوند.نقش ماهواره ها در کشف معادن و مناطق مستعد کشاورزی و ماهی گیری نمونه هایی از این دست می باشد.وابستگی اقتصاد کشورها به اطلاع رسانی،مخابرات و هدایت و ناوبری کشتی ها و هواپیما ها این نقش را برجسته تر می کند.

▪ پیامدهای صنعتی:

یکی از مستقیم ترین پیامد های عقب ماندگی در در صنایع فضایی،عقب ماندگی های فنی و تکنولوژیکی هر کشوری می باشد.در همه کشورهای پیشرفته ی جهان،توسعه فن آوری های فضایی منشا توسعه ی صنعتی است و به جرات می توان گفت اگر نو آوری های فضایی نبود،بشر به بسیاری از دستاوردهای صنعتی کنونی خود نمی رسید.

▪ پیامدهای اجتماعی

امروزه توسعه و پیشرفت اجتماعی به میزان زیادی وابسته به توسعه و امکانات مربوط به ماهواره ها و سازوکارهای فضایی است. زمینه های مرتبط با توسعه اجتماعی بسیار متعدد است که علاوه بر توسعه ی امکانات مخابراتی و تبادلات فرهنگی و غیره که در بالا به ااشاره شد؛امروزه در شهرسازی و توسعه راه ها ومناطق روستایی نیز،از اطلاعات و تصاویر و نقشه های هوایی_ که ماهواره ها تهیه کرده اند_استفاده می گردد.همچنین در تعیین محل سدها و توسعه ی کشاورزی نیز،از این ابزار استفاده می شود.