علاقمندان و صاحبان آكواريوم ماهيان زينتي علاقه زيادي به شناسايي گونههاي مختلف آبزيان زينتي و نحوه تكثير و پرورش آنها دارند ولي متأسفانهمنابع اطلاعاتي كمي بصورت مكتوب يا الكترونيك در اين خصوص وجود دارد. اززمان معرفي و گسترش ماهيان زينتي در آكواريمها سالها مي گذرد ماهيان زينتياز ديرباز مورد توجه علاقمندان به طبيعت به خصوص در شهرهاي صنعتي بوده است .
زندگيساكت آبزيان و بخصوص ماهيها براي انساني كه از زندگي مدرن و ماشيني مملواز سرو صدا فرار مي كند آرامش بخش است. انسان وقتي به تماشاي محيط زيستيمتضاد با فضاي كنوني خود مينشيند سكوت نموده و با حوصله فراوان غرق دردنياي زيباي آبزيان مي شود. آبزيان زينتي در مقايسه با ساير آبزيان درياييبدليل امكان زندگيشان در محيطهاي مصنوعي بيشتر مورد توجه مردم شهرنشينقرار گرفته اند .
پس از جنگ جهاني دوم و با فراهم شدن امكانات حمل ونقل هوايي آبزيان زينتي به اقصي نقاط دنيا انتقال داده شدند. امروزه شاهدحضور گونه هاي ماهيان زينتي مختلفي دركشورهاي آسيايي هستيم گونه هايي كهروزگاري تنها در رودخانه هاي آفريقا ميزيسته اند و يا وجود گونه هاي آبزيمختص به رودخانه هاي آمريكا درآكواريوم خانه هاي اروپاييان و آسيايي ها استو امروزه شاهديم كشور سنگاپور با داشتن آب و هوا و شرايط اقليمي مساعدمركز جهاني تجارت و تكثير و پرورش آبزيان زينتي شده است و روزانه ميليونهاگونه آبزيان زينتي به اقصي نقاط دنيا مبادله و صادر ميشود.

پيشگامان آكواريوم
اگرچه اطلاعات دقيقي در مورد نگهداري انواع ماهي بصورت تزئيني توسط انساندر دست نيست با وجود اين مي توان گفت كه از هزاران سال قبل در چين ماهيهارا بعنوان يك حيوان خانگي نگهداري مي كردند. اولين كتاب درباره ماهي بنامكتاب ماهيهاي قرمز در قرن شانزدهم ميلادي توسط Changchi-en نگاشته شده كهبيشتر در مورد زيبايي اين نوع ماهيها و عكس العملشان نسبت به تغييراتحرارت بحث نموده است.
•اولين آكواريوم عمومي در سال 1853 در شهر لندنپايتخت انگلستان گشايش يافت و يكسال بعد از آن كتابي بعنوان نگهداريآكواريوم در منزل توسط مؤسس آكواريوم عمومي لندن بنام فليپ به رشته تحريردرآمد.
•اولين سري ماهيهاي زنده استوايي در سال 1863 به اروپا صادر گرديد.
•اولين ماهي كه صادر شد ماهي بهشتي بنام Mocropodus opercularis كه ماهي بسيار زيبا و مقاوم بوده است.
•اولين پمپ كه در آكواريوم به كار برده شد در سال 1860 در آكواريوم عمومي پاريس بود.
•اولين بار جمع آوري ماهيهاي زينتي و طبقه بندي و تكثير آنها توسط آلمانها انجام شد.

نصب و راه اندازي آكواريوم
اگر تعدادي ماهي را در مخزن كوچكي قرار دهيم بايد شرايط مساعدي براي آنفراهم سازيم تا از تماشاي اين محيط مصنوعي لذت ببريم. بدليل اينكه ماهيبايد مواد غذايي و اكسيژن مورد نياز خود را از آب آكواريوم تهيه نمايد لذابطور پيوسته بايداز تامين غذا وفراهم شدن اكسيژن آب اطمينان حاصل كرد وفعاليت در زمينه تكثير و پرورش ماهيان زينتي نيز همانند كار با سايرماهيان پرورشي داراي ويژگي ها و مسائل خاص خود است كه مي توان ازجمله بهتهيه و ساخت يك آكواريوم مناسب تهيه ماهيان زينتي مناسب تغذيه وغذا دهيبهداشت و بيماريهاي ماهيان زينتي اشاره نمود.
بعضي اوقات مشاهده شده كه علاقمنداني بدون داشتن اطلاعات در زمينه نگهداريو تكثير و پرورش ماهيان زينتي براي خريد ماهي و آكواريوم به فروشگاه هايماهيان زينتي مراجعه مينمايند واقدام به خريد گونه هاي مختلف ماهي وآكواريوم نامناسب از نظر ظرفيت نگهداري مي نمايند و پس از راه اندازيآكواريم در منزل يا محل كار خود آكواريوم دچار مشكل شده و علاقه خود را ازدست مي دهند. اين عزيزان بهتراست قبل از خريد ماهي يا آكواريوم اطلاعاتمختصري از گونه هاي آبزي مورد علاقه خود بدست آورند و در ابتداي كار بهموارد زير توجه فرمايند:
اختصاصات ظرفيت آكواريوم
ظرفيت آكواريوم را بايد به نسبت تعداد گونه مورد علاقه خود انتخاب نمودتراكم بيش از اندازه ماهي در آكواريوم بعلت بوجود آمدن پس ماندههاي غذاييو ازدياد فضولات ماهي موجب كمبود اكسيژن و سريع آلوده شدن آب آكواريومميشود. فضولات ماهي در آب آكواريوم توليد آمونيوم نموده و در محيط با فعلو انفعالات شيميايي توليد سم مي نمايد كه باعث مرگ ماهيان زينتيدرآكواريوم مي شود.
با عنايت به ظرفيت هر آكواريوم و توجه به اين نكته كه ماهيان از لحاظرفتاري داراي گونه هاي مختلف صلح جو پرخاشگر و تهاجمي مي باشند قرار دادنآنها در يك آكواريوم مشكلات مهمي را براي صاحب آكواريوم بودجود خواهد آوردلذا رعايت اين نكته توصيه جدي ميشود و بايد توجه داشت كه چرخه زندگيدرآكواريوم فعاليتي بيولوژيكي محسوب مي شود از اينرو رعايت تعادل بينگياهان آبزي و ماهيان زينتي درمحيط آكواريوم ضروري مي نمايد .
درزمانيكه محيط آكواريوم بصورت طبيعي يا مصنوعي روشن مي باشد گياهان توليداكسيژن ميكنند و زمانيكه محيط تاريك مي شود گياهان مصرف كننده اكسيژنميشوند. بدين ترتيب عدم تعادل تراكم ماهي و گياه آبزي باعث كمبود اكسيژندرآب آكواريوم ميشود كه در صورت زياد بودن تراكم گياهان آبزي آكواريومخصوصا در هنگام تاريكي خطر جدي از جهت كاهش اكسيژن ماهيان آكواريوم راتهديد مي كند. همچنين بايد توجه داشته باشيم كه ماهيان زينتي به دو صورتزنده زا و تخم ريز تكثير مي شوند لذا ممانعت از قرارگيري توام آنها در يكآكواريوم ضروري است .

لوازم مورد نياز يك آكواريوم:
افرادي كه علاقمند به داشتن آكواريوم هستند مي توانند يكدستگاه آكواريومرا بصورت آماده خريداري كنند و يا اينكه خود يك آكواريوم مناسب بسازنند. البته در صورت خريد آكواريوم آماده وسايل آنرا هم دريافت ميكنند اما درصورت حوصله و گذاشتن كمي وقت ميتوانند آكواريوم مورد نظر خود را در ابعادمختلف بسازند كه دراينصورت هم ارزانتر تمام مي شود و هم لذت بيشتري برايسازنده آن دارد.
بهتراستآكواريوم بصورت مكعب مستطيل تهيه شود چون از مزاياي اين نوع آكواريوم سطحتهويه زياد آب درآن است ماهيها نيز فضاي بيشتري از سطح را در اختيار داشتهو تميز كردن آكواريوم بمراتب آسانتر مي باشد .ضخامت شيشه آكواريوم ها باتوجه به كوچك يا بزرگي آن مختلف است . در يك آكواريوم با حجم 30 ليتر ميتواناز شيشه 4ميليمتري استفاده كرد ولي براي ساخت آكواريوم هاي بزرگتر بايد ازشيشه 6 و 10 ميلمتري استفاده نمود .
ارتفاع آكواريوم بايستي بين 30 تا 40سانتي متر و عرض آن بهتر است به اندازه بلندي آن باشد طول آكواريوم بستگيبه محل قرار گرفتن آكواريوم دارد. بايد بر روي آكواريوم سرپوشي قرار گيردكه اندازه آن حداقل به اندازه طول آكواريوم و عرض آن 15 سانتي متري باشدكه در قسمت جلوئي آكواريوم تعبيه مي شود . يكي از ضروريترين وسايل موردنياز آكواريوم پمپ هوا ميباشد پمپ ها از طريق لرزش هوا را به داخل آكواريومميفرستند البته نوعي از پمپ ها نيز وجود دارند كه در داخل آنها موتورمخصوصي براي هوادهي وجود دارد.
در موقع تهيه پمپ حتما بايد ابعادآكواريم را در نظربگيريدپمپ درآكواريوم اساسي ترين كار را جهت تهويه آب ازطريق جريان دادن حبابهاي هوا بداخل آكواريوم و جريان دادن آب بداخل فيلتربه منظور تميزكردن آب انجام ميدهد.خاستگاه اكثر ماهيان زينتي مناطق گرم واستوايي ميباشد بنابراين بايد محيط آبي گرم در حدود 23 الي 26 درجهسانتيگراد درآكواريوم براي ماهيها مهيا شود كه اين عمل توسط بخاري انجامميگيرد.
جنس بخاريها شيشه اي پيركس (نشكن) و بصورت لوله اي هستند كه داخلآنها يك لوله چيني تعبيه شده است و روي آن سيم پيچ بخاري قرار دارد و درقسمت بالايي بخاري ترموستات نصب شده كه مي توان با آن درجه حرارت آبآكواريوم را تنظيم نمود. همچنين بايد قدرت بخاري مورد نظر را براي حجم آبموجود در آكواريوم و تعداد ماهي قابل نگهداري در آن مورد توجه قرار داد. براي اندازه گيري درجه حرارت و كنترل دماي آكواريوم از گرماسنج استفادهميشود.
آب آكواريوم بعلت وجود موجودات زنده گياهي و جانوري درآن كمكم تيره و كدر مي شود و حالت شفافيت خود را از دست ميدهد. از آنجا كهتعويض دائمي آب آكواريوم كاري دشوار است و هر بار تعويض آب موجب بوجودآمدن استرس در ماهيان ميشود لازم است با بكاربردن فيلتر مرتبا مواد زائد ومعلق داخل آب آكواريوم گرفته شود تا آب هميشه براي ماهيان صاف و شفاف باقيبماند.
البته بديهي است پس از مدتي در اثر پر شدن حفرات ريزفيلتر كم كم از قدرتفيلتر كردن آن كاسته خواهد شد و هر چند وقت يكبار بايستي فيلتر تميز شودتميز كردن فيلتر بستگي به حجم آب و نحوة تغذيه ماهيها درآكواريوم دارد هر چهروش تغذيه صحيحتر باشد و كمتر مواد غذايي اضافي وارد آب شود طبعا عمرفيلترآكواريوم بيشتر خواهد شد. براي صيد ماهيها بخصوص در هنگام تميز كردنآكواريوم يا بيرون آوردن ماهي بيمار بايستي از تورهاي دستي مخصوص كه انواعمختلفي دارند استفاده نمود. جنس اين تورها بايستي در حد امكان نرم و لطيفباشد تا صدمه اي به بدنماهي وارد نشود.

عوامل اصلي در نگهداري يك آكواريوم:
پس از تهيه آكواريوم و تامين وسايل مورد نياز اوليه كه براي نگهداري و حفظسلامت ماهيان آكواريومي ضرورت دارد توجه و رعايت برخي از نكات باعث داشتنماهيان زيبا و شاد ميشود كه رضايت هر بيننده اي را به خود جلب مينمايد. اينعوامل عبارتند از :
1- اكسيژن كافي
اكسيژن مورد نياز ماهيان زينتي را بايستي توسط گياهان آبزي و تهويه مداومآب آكواريوم بوسيله پمپ هوا و بطور همزمان تأمين نمود كمبود اكسيژنخطرناكترين عاملي است كه باعث تلفات سريع ماهي درآكواريوم ميشود .عوامليكه در تأمين اكسيژن بطور مستقيم و غير مستقيم دخالت دارند عبارتند از:
تعداد ماهي در آكواريوم:
هر چه تعداد ماهيدر آكواريوم زيادتر باشد توليد اكسيژن نيز در آن بهمان نسبت بايستي بيشترباشد .اكثرا هر جفت ماهي به حدود 20 الي 50 سانتي متر مربع از وسعت سطحآكواريوم نياز دارد البته اين مقدار به اندازه ماهي نيز بستگي دارد مثلاماهي گوپي در حدود 20 سانتي متر به فضاي آكواريومي نياز دارد در حاليكهماهي دم شمشيري بزرگ به حدود 50 سانتي مترفضا نياز دارد. يك ماهي 9 سانتيمتري در حدود 65 سانتيمتر فضا نياز دارد در اين فضاي محدود فقط ماهيهازنده هستند و براي رشد و نمو به سه برابر اين فضا نياز دارند.
سطح آب آكواريوم
يكي ديگر از عوامل توليداكسيژن سطح آب آكواريوم است كه هر چه سطح آب آكواريوم در مجاورت هوابيشتر باشد ميزان تبادلات گازي و در نتيجه اكسيژن محلول در آب افزايش خواهد يافت . زياد بودن سطح آب توانايي جذب اكسيژن هوا توسط ماهيها را در موقع قطعبرق و كم شدن اكسيژن محلول در آب زيادتر خواهدكرد.
گياهان آبزي
يكي از مهمترين عوامل تاميناكسيژن آب آكواريوم گياهان آبزي هستندكه در مقابل تابش نور خورشيد يا نورمصنوعي با عمل فتوسنتز توليد اكسيژن در محيط آبي مي كنند.

2- نور كافي
گياهان و ماهيها مانند اكثر موجودات زنده براي رشد و نمو و سلامت خوداحتياج به نور دارند. بيشتر گونه هاي ماهيان زينتي مي توانند در نور كمسالم و زنده بمانند ولي رشد ، نمو و توليد مثل آنها ممكن است بطور طبيعيانجام نشود زماني كه گياه آبزي در داخل آكواريوم وجود ندارد بايد آكواريومروزانه چندين ساعت در معرض تابش نور قرار گيرد.
بنابراين همواره بايستي آكواريوم در جايي قرار گيرد كه روزانه باندازهكافي نور خورشيد بطورغيرمستقيم به آن بتابد. در صورت استفاده از نورمصنوعي آكواريوم را در هر نقطه اي از اتاق مي توانيم قرار دهيم اما درموقع تاريكي مطلق روشن كردن ناگهاني چراغ باعث ناراحتي ماهيها ميشود وگاهي اوقات در اثر روشن شدن ناگهاني چراغ ماهيها از آكواريوم به بيرونپريده و باعث مرگ و مير خود ميشوند.

3- درجه حرارت مناسب
اغلب مردم فكر مي كنند كه ماهيان زينتي بايد در درجه حرارت بالا نگهداريشوند ولي بعلت اينكه برخي گونه هاي ماهيان زينتي جزو گونه هاي مناطقغيراستوايي و يا معتدل محسوب ميشوند نگهداري همه ماهيها در يك درجه حرارتيكسان كار درستي نمي باشد. ماهيها مي توانند 5 تا 6 درجه تغيير حرارت رادر حالت طبيعي و يا بصورت تغييرات طبيعي تحمل نمايند و بعلت اينكه درطبيعت در شبها دماي آب حداقل چند درجه از روز كمتر ميشود اين تغيير درجهحرارت تاثير ناگواري بر روي ماهيها حتي ماهيهاي باردار و يا تخم دار و نيزتخمها و نوزادهاي آنها نخواهد داشت.
بطوركلي افزايش درجه حرارت آب از حد مجاز خطرناكتر از كاهش آن مي باشد زيرا باافزايش درجه حرارت بهمان نسبت از اكسيژن محلول در آب كاسته خواهد شد. بطوركلي درجه حرارت لازم براي نگهداري ماهيان زينتي بين 22 تا 25 درجه سانتيگراد مي باشد.

4- بهداشت آكواريوم
آكواريوم در صورت تميز و سالم بودن باعث لذت بيشتر آبزيان درون خود است. تميز بودن آكواريوم و سلامت ماهيها تا حدودي لازم و ملزوم يكديگر ميباشند. مواد زائد غذائي حاصله از تغذيه غير صحيح تابش بيش از حد نور تهويهنامناسب و عدم دقت كافي در گزينش و به كار بردن آنچه كه بايستي در داخلآكواريوم قرارگيرد باعث اختلال در كار آكواريوم و خراب شدن آب و نامساعدشدن محيط زيست ماهيها و سرانجام آماده شدن محيط براي رشد و نمو انگلها، ميكربها و ساير عوامل بيماريزا و در نتيجه از بين رفتن ماهيها ميشود.

5- تغذيه صحيح
تغذيه صحيح اثر بسيار مطلوبي در سلامت ماهيها و مقاومت آنها در برابرانواع بيماريها و انگلها دارد. هرچه شرايط داخل آكواريوم بهتر باشد ماهيهاسالمتر بوده و در برابر بيماريها مقاومتر خواهند بود. هر ذره از موادغذايي زائد در داخل آكواريوم مي تواند باعث رشد و نمو عوامل ناخواسته و درنتيجه آلوده شدن آب گردد. اين مواد نه تنها رشد و نمو ميكربها وفيتوپلانگتونها را تسريع مي كند بلكه باعث رشد و نمو قارچها و ساير عواملآلودگي زا مي گردند.
درتغذيه ماهيها بايستي دقت كافي بعمل آيد تا پس از چند دقيقه هيچگونه غذايزائدي در كف آكواريوم باقي نماند. اگر به ماهي كمتر از نيازش غذا داده شودبهتر از اين است كه آنقدر به آن غذا داده شود كه نتوانند بخورند و در كفآكواريوم جمع شود و باعث رشد و نمو باكتريها گردد.

مؤلف :‌حجت اللهطارمي

منبع: عماديحسين. آكواريوم ماهيان آب شيرين