اختصاصات آب آکواريوم
آب برايماهي زادگاه ، پرورشگاه ، تفريحگاه ، آموزشگاه و گاهي قبرستان است .حال اگر تعدادي ماهي را در مخزن کوچک و محدودي زنداني کرده ايم، بايد شرايط بسيار خوبي براي آنها ايجاد نماييم تا هم آنها زندگي بهتري داشته باشند و هم ما از مشاهده آنها لذت بيشتري ببريم .
آکواريوم براي ماهي ها علاوه بر آنچه گفته شد ، حکم سوپر مارکت را نيز دارد ،يعني ماهي همه چيزمورد نيازخود را بايد از داخل آن به دست آورد .درست است که غذا واکسيژن مورد نياز آنها بوسيله صاحب آکواريوم به طور مرتب تامين مي شود ، با وجود اين ماهي ها علاوه بر غذا و اکسيژن ، براي رشد ، نمو و سلامتي خود احتياج به برخي مواد ديگر مانند نيتراتها و املاح بيوژن دارند .محيط آنها بايد حتما از نيتراتهاي مضر ، گازهاي سمي و غيره بري بوده و ph و درجه سختي آب در حد مناسب باشد ، در غير اينصورت به رغم تغذيه و تهويه خوب ، بازهم مريض شده و خواهند مرد .برخي از اختصاصات آب آکوآريوم ها به شرح زير است :
اکسيژن
اکسيژن گازي است که سوخت اصلي بدن هر موجود زنده را تامين مي کند .اين گاز که يک پنجم حجم هواي اتمسفر را تشكيل مي دهد تا حدودي قابليت جذب و حل شدن در آ ب را دارد .همانطوري که اکثر موجودات خاکزي اکسيژن هوا را از طريق ريه ها گرفته و به خون انتقال مي دهند ، اکثر آبزيان از جمله ماهي ها اکسيژن محلول درآب را به وسيله آبششها گرفته و به خون انتقال مي دهند هرچه سطح آب آکواريوم بيشتر باشد ، جذب اکسيژن هوا بيشتر خواهد بود .بنابراين آکواريومهايي که به شکل مکعب مستطيل ساخته مي شوند به مراتب بهتر از آکواريومهاي استوانه اي و کروي هستند .

اولين نشان کمبود اکسيژن محلول در آب جمع شدن ماهي ها در سطح آب مي باشد .در ين هنگام بايد بلافاصله نسبت به تهويه آب اقدام شود .اگر بدلايلي پمپ هوا خراب شده و درست کردن آن ممکن است يکي دو ساعت بطول انجامد ، بايد با يک ليوان چندين بارآب از آکواريوم برداشته و از فاصله 30 سانتي متري بداخل آکواريوم ريخت تا هواي کافي در آب حل گردد .تا آماده شدن پمپ بايد هر ساعت دو سه بار اين کار انجام شود .در مواقع قطع برق نيز در صورت لزوم بايد بهمين ترتيب عمل نمود .

اگرچه تهويه آب براي ماهي ها لازم و ضروري است ، با وجود اين اگر آب بيش از حد لزوم تهويه شود حباب هاي ريز هوا که روي جدار آکواريوم و گياهان داخل آن بوجود مي آيد ممکن شود باعث ايجاد بيماري در ماهي ها بنام بيماري «حباب هوا» شود که اکثرا باعث مرگ و مير آنها مي شود .بنابراين از تهويه بيش از حد آب بايد خودداري گردد .

درجه حرارت
ماهي ها زينتي مناطق استوايي در طول مدت زندگي خود احتياج به درجه حرارت بالا دارند .اين گرما به طور ميانگِين حدود 25 درجه سانتيگراد است ولي برخي از ماهيها درجات حرارت بيشتري لازم دارند .برخي از ماهي ها براي زندگي عادي به حرارت 25 درجه و براي تخم ريزي به حرارت 28 تا 32 درجه سانتيگراد احتياج دارند .

هرگز نبايد درجه حرارت آب بطور ناگهاني کم يا زياد شود .هنگام تميز کردن آکواريوم ابتدا بايد در ظرفي، آب هم درجه آکواريوم درست شود و ماهي ها در آن قرار گيرند .پس از تميز کردن آکواريوم ماهي ها با همان آبي که قبلا تهيه شده است بايد درآکواريوم ريخته شوند .اگر احتياج به آب بيشتريدر داخل آکواريوم است بايد مازاد آب به تدريج به آکواريوم اضافه شود تا از تغيير ناگهاني درجه حرارت جلوگيري به عمل آيد .تغييرات غير ناگهاني درجه حرارت ، اثرات چندان سويي در مقايسه با تغييرات ناگهاني ندارند .براي مثال هنگام قطع شدن برق براي مدت چند ساعت ، درجه حرارت آکواريوم بتدريج کم مي شود و ممکن است گاهي 5 يا 6 درجه سانتيگراد هم کاهش يابد .در طبيعت نيز درجه حرارت آب در روز تحت تابش نورخورشيد زيادتر از شب است ولي چون درجه حرارت بتدريج سردتر يا در روز گرمتر مي شود ، اثر زيادي بر روي سلامت ماهي ندارد .

همواره بايد توجه داشت که هرچه درجه حرارت آب بالاتر رود ، به همان نسبت از تراکم اکسيژن محلول درآب کاسته خواهد شد .بنابراين با افزايش درجه حرارت ، بايد شدت تهويه آب افزوده گردد تا تعادل برقرار شود .

گاز کربنيک
ماهي ها نيز در بازدم خود گاز کربنيک حاصله از سوخت و ساز بدن را به آب پس مي دهند .گازکربنيک يكي از گازهاي سمي است که حتما بايد از آب گرفته شود .قسمتي از آن، هنگام گرفتن اکسيژن خود به خود از آب بيرون مي رود ولي قسمت ديگر آب به صورت محلول باقي مي ماند .هرچه درجه حرارت آب بيشتر باشد ، به علت کمتر شدن قدرت جذب اکسيژن هوا ، بهمان نسبت قدرت دفع گاز کربنيک موجود در آن نيز کمتر مي شود .گياهان سبز در مقابل نور خورشيد ،يا نور لامپ الکتريکي ، گاز کربنيک را گرفته و صرف ماده سازي مي کنند .بنابراين همواره بايد بوسيله گياهان سبز بين جذب اکسيژن و دفع گازکربنيک تعادلي بوجود آيد .هنگام شب و در مواقعي که نور بداخل آکواريوم نمي تابد ، گازکربنيک محلول در آب افزايش مي يابد .در اينگونه مواقع بايد از طريق تهويه خوب به از بين بردن گازکربنيک اقدام گردد .

ph
درجه اسيدي و قليايي آب را ph( پ- هاش ) مي گويند .مواد اسيدي و قليايي داخل آب سعي مي کنند يکديگر را خنثي نمايند .بنابراين اگر ميزان مواد اسيدي داخل آب بيشتر از قليا ها باشد آب اسيدي و برعکس قليايي مي باشد .تغييرات ph از صفر تا چهارده است . ph 7 در اين تغييرات خنثي است ، يعني ميزان مواد اسيدي و قليايي آب کاملا هم اندازه اند .هرچه از 7 به طرف صفر برويم بر شدت درجه اسيدي و هرچه از 7 بطرف 14 رويم بر شدت درجه قليايي آب افزوده مي شود .بنابراين اگر آبي دارايph 6 است درجه اسيدي آن از آبي که داراي ph 5 است کمتر و اگر آبي دارايph 8 است درجه قليايي آن از آبي که داراي ph 9 است کمتر مي باشد .برخي از ماهي ها ph کمي اسيدي و عده اي ph کمي قليايي لازم دارند که در بحث مربوط به ماهي ها در مورد هريک بحث گرديده است phآب را مي توان با کاغذ ph سنج يا دستگاههاي الکتريکي مخصوص اندازه گيري نمود .از آنجا که مناسب براي انواع ماهي ها بين 4/6 تا 6/7 است ، هنگام خريدن کاغذ ph سنج بايد کاغذي خريداري شود که تغييرات 5/5 تا 9 را اندازه گيري مي کند .بر روي جعبه کاغذ ph سنج رنگهاي مختلفي وجود دارد که تغييرات درجاتph را نشان مي دهد .براي اين منظور بايد تکه اي از کاغذ ph سنج به طول 5 سانتيمتر را کنده و به مدت 10 تا 20 ثانيه نگهداشته و رنگ حاصله را با رنگهاي استاندارد روي جعبه مقايسه و ph آنرا مشخص کرد . ph خنثي داراي رنگ سبز است .هرچه ph به طرف قليايي افزايش يابد رنگ حاصله زردتر و هرچه به طرف اسيدي رود رنگ آن آبي تر مي شود .
براي تغيير دادن ميزان ph از طرف اسيدي به قليايي يا برعکس و با توجه به نياز ماهي ها ، مي توان از افزودن برخي مواد به آب استفاده کرد .اگر آب بيش از حد اسيدي است مي توان با افزودن کمي بي کربنات سديم يا کربنات کلسيم آن را به طرف قليايي برد و اگر ph آب بيش از حد لازم قليايي است با افزودن کمي اسيد کلريدريک که به مقدار بسيار زياد رقيق شده است و يا کمي پوست درخت يا گياهان پوسيده مي توان آنرا بطرف اسيدي برد .قبلاً بهتر است مقداري از آب را برداشته و در خارج از آکواريوم تغيير ph را بررسي و سپس با محاسبه حجم آب داخل آکواريوم مقدار مواد شيميايي را که براي تغيير ph آب لازمست به آکواريوم ريخت .اگر تغيير دادن ph بدون بررسي و دقت انجام شود ، تغيير بيش از حد آن ممکن است ناراحتي بيشتري براي ماهيها بوجود آورد .در صورت لزوم تغيير ph آب و افزايش يا کاهش آن ، نبايد روزانه ph آب را 4/0 درجه بيشتر تغيير داد .تغيير 4/0 درجه نيز بايد 2 بار در روز و هر بار 2/0 درجه صورت گيرد .براي مثال اگر لازم است ph آب 2/1 درجه کاهش يابد اين تغيير بايد در عرض سه روز انجام گيرد .گياهان داخل آکواريوم کلا احتياج به ph کمي قليايي دارند و اگر ph آن اسيدي شود ، کم کم از بين خواهند رفت .
گازها و مواد سمي ديگر
به طور کلي آب در حد امکان بايد از هر نوع گاز يا مواد سمي بري باشد .برخي از اين گازها و مواد سمي بوسيله خود ماهي ها به آب ريخته مي شوند .براِي مثال ادرار ماهي در آب توليد آمونيوم ( ( nh3 مي کند که از مواد بسيار سمي است .هر کيلوگرم از وزن ماهي در عرض 24 ساعت توليد 3 سانتي متر مکعب ادرار مي کند که در آب تبديل به اوره مي شود .تبديل آمونيوم به اوره احتياج به انرژي دارد و بايد توسط باکتريها يا فيلترهاي مخصوص انجام شود تا انرژي ماهي بيهوده به هدر نرود .اگر تعداد ماهي هاي داخل آکوآريوم زياد بوده و در نتيجه عوامل داخل آکواريوم ( غير از ماهي ها ) نتوانند اين تبديل شيميايي را انجام دهند ، خود ماهي به جاي دفع ادرار اقدام به دفع آمونيوم از طريق برانشي ها مي کند .هرچه درجه حرارت بالاتر رود و تعداد ماهي هاي داخل آکواريوم بيشتر و ph آب قليايي تر باشد ، اثر سمي آمونيوم بيشتر خواهد بود.آمونيوم اضافي را بوسيله عوامل مکانيکي و يا فيلترهاي معمولي به هيچ وجه نمي توان از آب گرفت وبايد حتما توسط باکتريهاي مخصوص ، تبديل به مواد ازته بي ضرر يا نيترات گردد .خود نيتراتها نيز توسط گياهان داخل آکواريوم جذب مي شوند .اگر تجزيه شيميايي نشان دهد که تراکم آمونيوم در آب زياد است حتما بايد بتدريج قسمتي از آب آکواريوم تعويض شود .سپس بايد در ايجاد تعادل بين حجم آب ، تعداد ماهي و ميزان گياه موجود در آب اقدام کرد .
مواد معلق در آب و کدر شدن رنگ آب
آب آکواريوم حتماً بايد همواره تميز و روشن باشد .اگر غذا بيش از حد لازم به ماهي ها داده شود مازاد آن در اثر فعل و انفعالات باکترِيها تجزيه شده و باعث کدرشدن آب مي شود.بعلاوه ذرات غذا ممکن است به طور معلق در آب قرار گيرند .کدربودن آب به طور کلي ممکن است در اثر وجود مواد آلي جذب نشده در آب و يا وجود فيتو پلانکتنها باشد .اگر آلگها از مواد آلي موجود در آب تغذيه نمايند ، کم کم رنگ آب سبز و در غير اينصورت خاکستري مي شود .رنگ خاکستري در اثر فعاليت باکتريهاي موجود در آب بوجود مي آيد.اگر آب آکواريوم هميشه باين صورت است و پس از تعويض قسمتي از آب يا تمام آن باز هم رنگ آب کدر مي شود ، حتما بايد مقدار گياهان داخل آکوآريوم را افزايش داد .در آکواريومهاي تازه حتي با بودن مقدار کافي گياه ، بازهم ممکن است رنگ آب کدر شود.علت اصلي اِين است که هنوز گياهان به اوضاع آکواريوم عادت نکرده اند .براِي اين منظور حتماً بايد ماهي ها يک هفته پس از قرار دادن گياهان ، به داخل آکواريوم ريخته شوند .
آب مناسب براي مصرف در آکواريوم
آب لوله کشي شهرها براي آکواريومها بسيار مناسب مي باشد به شرطيکه ph آن در حد خنثي و کلر موجود در آن بخوبي گرفته شود .براي گرفتن کلر ، مي توان آب را قبل از ريختن در آکواريوم 48 ساعت در حرارت معمولي اتاق و يا 24 ساعت در حرارت بالاتر نگهداري نمود .آب رودخانه ها و نهرها نيز نسبتاً مناسب هستند بشرطيکه فاقد هرگونه آلودگي باشند .آب چاه به علت سختي زياد آن کمتر مورد توجه است .بکار بردن آب مقطر در آکواريوم عملي است به شرطي که قبل از ريختن در آکواريوم ، به ازاي هر چهار ليتر آب يک قاشق چايخوري نمک ( تهيه شده از سنگ نمک ) به آن اضافه شود .