زندگي ماهي در خشكي
حدود 400 ميليون سال قبل برخي از ماهيها از طريق ايجاد اعضاء شش مانندي درخود توانستند از هواي دنياي خارج از آب استفاده نمايند. همين امر در نهايتسبب ايجاد مهره داران زميني گرديد. در خلال دوره دونين بسياري از منابعآبهاي شيرين خشك شدند ويا بصورت مرداب درآمدند. در طول اين تغييرات تنهاماهيهائي توانستند زنده بمانند كه قادر به استفاده موقت از اكسيژن هواوجستجوي منابع ديگر آب شيرين بودند. ماهيان دو ريه اي امروزي در واقعبازماندگان همين ماهيها مي باشند.

برخي از ماهيها ميتوانند براي مدتي محيط آبي خود را ترك كنند. جالب اينكهبرخي هم مانند ماهي آناباس Anabas ميتواند با باله هاي تغيير فرم يافتهخود، از درختها بالا رود ومدتي را در آنجا مانده واز اكسيژن هوا استفادهنمايد.

نوعي گاو ماهي بنام Mudskipper كه در ايران به آن بوشلمبو گفته ميشود پساز خروج از آب ، سر خود را بالا گرفته وبا چشمان نسبتاً بزرگ قورباغهمانند خود به اطراف خيره ميشود. جالب اينكه در همين حالت به شكار حشراتوپشه ها هم مي پردازد، وبه مجردي كه احساس خطر كرد به جاي اول خودبرميگردد. اين ماهي وقتي در خشكي است با پوست دمش نفس مي كشد. اگر اينماهي مدت زيادي در خشكي بماند ، سرپوش برانشي آن ممكن است در اثر خشك شدنبه آبشش ها بچسبد.

ديده ميشود كه اين ماهي مدتي پس از قرارگرفتن در خشكي هربار يكي از كرههاي بزرگ چشمش را بداخل فرو ميبرد. اينكار براي فشار آوردن به مخزن آبياست كه درون گوش داخلي ماهي قرار دارد. در هر فشار ماهي مقداري آب را بهدرون آبشش ها وزير شكاف سرپوش برانشي هدايت مي كند تا از خشك شدن آنهاجلوگيري كند.


پرواز ماهي در آسمان :
دنياي ماهيها بسيار پرتنوع وپرجنبش است. حتي ماهيهائي وجود دارند كهبراحتي وبا زيبائي خيره كننده برروي آب پرواز ميكنند. برخي از ماهيهايپرنده ميتوانند از يك سوي كشتي بطرف ديگر آن پرواز كنند، وبرخي هم در حينپرواز روي عرشه كشتي مي افتند. طول ماهي پرنده معمولي 18 تا 25 سانتيمتراست. اين ماهي عمدتاً در آبهاي مناطق گرم واستوائي يافت ميشود.وقتي ماهيپرنده بدليلي تحريك شود سرخود را كمي بطرف بالا برده وبشدت دمش را بالرزشهاي شديد بحركت درمي آورد تا وقتي كه بدنش كاملاً از آب خارج شود. پساز خروج از آب ، ماهي باله هاي سينه اي خود را كه بسيار وسيع وپهن وبالمانند است مي گستراند در فاصله 2 تا 3 متري سطح آب بپرواز در مي آيد. دريك فاصله زماني بسيار كوتاه ماهي ميتواند تا 50 متر با همان سرعت اوليهپرواز كند واگر همزمان ، باله دمي خود را حركت دهد ميتواند تا حدود 200متر را در هوا بپيمايد. آنچه مسلم است ماهي پرنده هنگام شكافتن هوا باباله هاي خود مانند پرندگان بال نمي زند ، بلكه آنها را بطور ثابت وبصورتباز نگه ميدارد.


شناسنامه گوياي ماهيان :
خيلي ها فكر مي كنند كه فلس تنها مسئوليت حفاظت وپوشش سطح بدن ماهيها رابه عهده دارد. بعضي هم مي دانند كه از روي فلس بيشتر ماهيها ، مي توان بهسن آنها پي برد.آنچه مسلم است اهميت فلس به مراتب بيشتر است ويك فلسمعمولي در واقع شناسنامه گويايي است كه مي تواند اطلاعات لازم در زمينههاي زير را در اختيار بررسي كننده قرار دهد:

بديهي است اين ويژگيها در مورد تمامي ماهيها ونيز در همه مناطق صدق نمي نمايند.

براي مثال در مورد ماهيهاي غير مهاجر، و نيز ماهيهاي استوائي ، همه اين ويژگي ها قابل بررسي نيستند.


خاصيت تغيير رنگ :
گروهي از ماهيها مي توانند هنگام لزوم و بمنظور محافظت خود در برابردشمنان ، در زمان بسيار كوتاه رنگ وطرح بدن خود را بگونه اي خيره كنندهتغيير دهند كه دشمن را گيج ومنحرف سازند. اين تغييرات در نوعي ماهي هامور،چاقو ماهي و فرشته ماهي دريايي وجود دارد.

كنفرانس دلفين ها :
دلفين ها نه تنها جانوران خوبي براي آموزش دادن هستند ، بلكه در دنياي خودآنها نيز اكثراً موارد و نكات بسيار جالبي ديده مي شود. دلفين ها قبل ازانجام كار دسته جمعي كنفرانس تشكيل مي دهند. براي اين منظور گروهي از آنهابه اعماق آب رفته و روبروي هم قرار مي گيرند. سپس هر كدام در كمال احترامنسبت به ديگران به نوبت شروع به حرف زدن مي كند و
پس از مشورت با هم شروع به انجام آن كار مي نمايند.


زبان ماهيها :
همه ماهيها زبان دارند وزبان آنها با اينكه سخت ومحكم است ولي برخلافپستانداران فاقد اسكلت مخصوص زبان هستند كه باعث تحرك همه جانبه آنها ميگردد. بنابراين زبان ماهيها عملاً ثابت است وتنها مي تواند با حركت اسكلتزير زبان تحركي محدود در جا داشته باشد.


آواز نهنگ :
نهنگ ها مي توانند صداهاي گوناگوني را ايجاد كنند كه نهنگهاي ديگر توانشنيدن آنها را از فواصل دور داشته باشند. نوع صداي نهنگ ها بستگي به صحبتكردن آن براي نر يا ماده ، در خطر بودن ، ويا صحبت كردن عادي در زمينه آبوهوا يا غذا دارد. بررسي هاي دقيق دانشمندان نشان داده كه زبان نهنگ دارايعلائم ، اصوات پيشوندي وغيره است كه حاكي از ارتباطلات پيچيده آنها ميباشد. نهنگ گوژپشت نر براي ماده خود آواز جالبي ميخواند كه بصورت صفحه ضبطشده و يكي از پرفروش ترين صفحات آوازي مي باشد. درفصل جفت يابي ، نهنگ هادور هم جمع شده ودريك جشن جالب ، بيش از يك روز كامل آواز ميخوانند. يكآواز معمولي آنها حدود 10 تا 20 دقيقه طول ميكشد. هر آواز معمولاً داراي 8ريتم موسيقي مختلف است كه پشت سرهم تكرار ميشود. آواز نهنگ ها در طولحياتشان تغييراتي پيدا ميكند. هر گروه از آنها‎آواز مخصوص به خود راميخوانند. در ابتداي مراسم جشن و به ياد سال گذشته، آخرين آوازي را كه باهم خوانده اند ، يكبار ديگر ميخوانند. با پيشرفت فصل جفت يابي ، نهنگ هاروي صداها كار كرده وملودي جديد وويرايش يافته اي را اضافه مينمايند. نهنگهاي باله دار صداهائي را توليد ميكنند كه ممكن است از صدها مايل شنيدهشود. در اعماق مشخصي از آب ، صدا بطور طبيعي ومعمولي پخش نميشود. اثراتفشار آب ، درجه حرارت وشوري باعث متراكم وكاناليزه شدن صدا ميگردد. اگرنهنگي بتواند از انتهاي يكي از كانالهاي زيرآبي فرياد بزند ، صداي او قبلاز اينكه آنقدر ضعيف شود كه توسط نهنگ هاي ديگري شنيده نشود ، تمامي مسيراقيانوس ها را خواهد پيمود!


ماهي هاي عجيب وقريب :
ـ طوطي ماهي رنگين كمان : طوطي ماهي رنگين كمان هنگام استراحت شبانه نوعي تار بنام لباس شب بدور خود مي بندد.

ـ ماهي تيرانداز ميتواند با پرتاب قطرات آب بسوي حشرات، آنها را بداخل آب انداخته وبخورد.

ـ باله هاي عقرب ماهي ، داراي شعاعهاي باله بلند وجدا از يكديگرست كه بعضي از آنها سمي مي باشند.



ـ ماهي دمنده مثل جوجه تيغي مي تواند شكم خود را باد كرده وخارهاي روي بدنش را بصورت گسترده نگهدارد تا دشمنان نتوانند آن را ببلعند.



ـ ماهي ديسكوس داراي بدن پهن است ولي بدن آن پهلو به پهلو پهن و فشرده مي باشد

نوزادان اين ماهي بطريق غير عادي از مخاط روي بدن والدين تغذيه ميكنند.




ماهي چهارچشم :
همانگونه كه چشمان ما نمي توانند براي ديدن دنياي زير آب مانند چشم ماهيهاتعديل گردند، ماهيها نيز فاقد اين توان براي ديدن دنياي خارج از آب ميباشند. جالب اينكه ماهي چهارچشم يا آناب لپس Anableps مي تواند هم دنيايداخل آب وهم دنياي خارج ازآب را ببيند،عجيب تراينكه اين ماهي ميتواندهمزمان اين دودنياي متفاوت رانظاره نمايد.


اين ماهي معمولاً در سطح آب شنا ميكند وبگونه اي خود را نگه ميدارد كه نصفكره هر چشم آن در آب ونصف ديگر درون هوا قرار گيرد . هر چشم در حقيقت ازدو چشم كه در يك عدسي ويك كره چشم شريك هستند درست ميشود. در پشت عدسيها ،آن قسمت از هر چشم كه از آب بيرون مي ماند، داراي يك مردمك و يك شبكيه است ، همين امر در مورد قسمت پائيني هر چشم صدق مي كند. ماهي چهار چشم با اينويژگي ميتواند با قسمتهاي بالايي چشمها مواظب ماهيخوارهاي خارج از آب ،وبا قسمتهاي پائيني چشمها مواظب عبور طعمه هاي احتمالي باشد.



ماهيان سريع :
بطور كلي سرعت شنايماهي بستگي به طول آن دارد. هر چه طول ماهي بيشتر باشد ، سرعت شناي آنبيشتر است. يك ماهي آزاد بطول 40 سانتيمتر مي تواند با سرعتي حدود 5/22كيلومتر در ساعت شنا كند. يك باراكوداي 80 سانتيمتري ، حداكثر ميتواند باسرعت 45 كيلومتر در ساعت شنا نمايد.

سريعترين آبزي در سطح جهان ماهي ملوان ياsailfish است كه ميتواند با سرعتيحدود 110 كيلومتر در ساعت شنا نمايد. ناگفته نماند كه شمشير ماهي وماهيمارلين هم با سرعتهاي زيادي در آب شنا ميكنند. آنچه مهم وقابل توجه است ،اين hست كه هيچ ماهي نمي تواند زمان طولاني را با سرعت زياد شنا كندومعمولاً سرعت شناي ماهيها در شرايط معمولي بمراتب كمتر از حداكثر سرعتاحتمالي آنهاست.



كمربند سينه اي لقمه ماهي:
باله هاي سينه اي نقش مهمي را در تحرك وجابجايي لقمه ماهيها به عهده دارند ، به همين دليل رشد و نمو واسكلت بندي اين باله ها جالب توجه است.در اينماهيها باله هاي سينه اي توسط كمربند سينه اي قوي و محكمي به ستون فقراتمتصل مي گردد.


مي آيد يا مي رود (ماهيان بي سروته):
روي باله پشتي نوعي پروانه ماهي يك چشم كاذب وجود دارد كه باعث گمراهيدشمنان مي شود. هنگاميكه ماهي حركت مي كند دشمن براحتي نمي تواند تشخيصدهد كه ماهي در حال آمدن است يا رفتن وهمين راهي براي فرار ماهي از خطراست.



گرماي مغز شمشيرماهي
دماي حفره مغزي شمشيرماهي 10 تا 14 درجه سانتيگراد گرمتر از دماي آب محيطزيست ماهي مي باشد. اطراف مغز اين ماهي ، يك بافت تخصص يافته وجود دارد كهبا عضلات يكي از چشمها عمل مي كند وكار بصورت يك بخاري انجام مي شود.تجزيه اين بافت حاكي از آنستكه ايجاد حرارت از طريق يك سوخت وساز غيرطبيعي صورت
مي گيرد.در اطراف اين بافت يك جريان عكس تبادلات حرارتي ، خون مورد نيازرا تأمين مي نمايد.لايه اي از چربي دراطراف مغز كار عايق را انجام مي دهد.اين لايه از افت گرماي مغز جلوگيري مي كند.



كوسه آب شيرين
بيشتر مردم فكر مي كنند كه كوسه ها فقط در درياها زندگي مي كنند. امااينطور نيست ، برخي كوسه هاي دريائي مي توانند گاهي به رودخانه ها واردشوند. در آب شيرين گونه اي از كوسه به نام گوسه گاوي زندگي مي كند، اينكوسه در درياچه هاي نيكاراگوئه ، جامور، گينه نو وبرخي از رودخانه هايآمريكاي شمالي وجنوبي ، آفريقا ، آسيا ، استراليا وفليپين زندگي مي كند.

در رودخانه گنگ هند گونه اي بنامcharcharhinus gangeticus زندگي مي كند كهظاهراً منحصر به آب شيرين است ولي احتمالاً اين كوسه نيز از نوع دريازي آنمشتق گرديده است.



ماهي طلايي و نژادهاي امروزي
امروزه در دنيا حدود 20 نژاد ماهي طلايي وجود دارد كه بسياري از آنها زينتبخش منازل ، ادارات ، پاركها و فروشگاه هاي معتبر مي باشند. اين ماهي هابه اندازه اي زيبا هستند كه در بسياري از كشورهاي آسيايي به ويژه چينوژاپن هر ساله مسابقاتي براي انتخاب زيباترين آنها برگزار مي شود وجوايزارزنده اي به بهترين ها تعلق مي گيرد. جالب اينكه همه اين نژادهاي زيبا ازماهي وحشي كه شكل وساختمان طبيعي كپور ماهيان را دارد به وسيله انسان وازطريق گزينش وكارهاي ژنتيكي حاصل گرديده اند. اختلافات ظاهري ساختمانيوگوناگوني رنگ اين نژادها تا حدي است كه خيلي ها فكر نمي كنند كه اين ماهيها همگي از يك نژاد باشند واز همين ماهي حوض كه قرمزهاي آن زينت بخش سفرههفت سين نوروز است مشتق شده باشند.



بچه ماهيان بي سرپرست
اكثريت عظيمي از ماهيان دريا نسبت به ادامه نسل خود بي تفاوت مي باشند،نرها وماده ها فقط تخمريزي مي كنند وسپس هريك بدنبال سرنوشت خود مي روند.نطفه ها كه پيش از تولد يتيم شده اند ، بحال خود رها مي گردند . نوزادهايبي دفاع ، پيش از آنكه سر از تخم درآورند ،بسياري از آنها بوسيله انواعآبزيان شكارچي بلعيده مي شوند.

ماهيان رودخانه اي در مقايسه با ماهيان دريايي ، جزء بهترين والدين ميباشند. بسياري از آنهاتخمها را در زيرلايه هاي زيرين كف رودخانه ، زيرگياهان مختلف وسنگ هاي كف رودخانه مخفي كرده وآنها را در مقابل جريان آبوشكارچيان پنهان مي نمايند. 1ـ نوع وتا حدي گونه ماهي 2ـ سن ماهي 3ـ تعداد دفعات تخم ريزي (بيشتر در ماهيهاي مهاجر) 4ـ سن ماهي در هر بار تخمريزي 5ـ طول ماهي در آخر هر سال از عمر گذشته آن 6ـ وزن ماهي در آخر هر سال از عمر گذشته آن 7ـ تعداد دفعات وسالهايي كه ماهي مريض شده است.