مقالات رشته دام پزشکی

[فلفل نمك]

مواد زير در غذاي سگ استفاده نگردد هر گونه گوشت قرمز به صورت خام

جگر و شش گاو و گوسفند
قارچ پياز خام ادويه جات تند –سفیده تخم مرغ به صورت خام -شیر حاوی لاکتوز- سويا به تنهایی –سیر- .شكلات- .تخمه آفتاب گردان .تن ماهي- نان به مقدارزیاد-جگر مرغ واحشای مرغ- . سیب زمینی خام –هر گونه استخوان مرغ استخوان ماهی و ماهی- با استخوان کله و پای مرغ -وکلیه استخوانهای ریز مرغ- ماهي با استخوان حتی استخوان خیلی ریز تخم مرغ خام

همچنین گیاهان زیر از دسترس سگ بدور باش
د تنباکو -تنبا کوی وحشی-سوسن وحشی-گل شیپوری پیچی و وحشی –گل نرگس- دانه سیب- هسته هلو-مارچوبه -آزالیه -شاه بلوط هندی- کاج بودایی -گیاه همیشه سبز- نارنگی کلماتیس -کرچک هندی -سرخس نخلی -پنجه مریم –نرگس زر د -پامچال فرنگی -خون سیاوشان -سوسن سفید(خصوصا در گربه)-سرخس نخلی -پنجه مریم- نرگس زرد- پامچال فرنگی گیاه اوکالیپتوس -گل انگشت دانه –شمعدانی -گل شیپور پیچک امریکایی-زنبق رشتی -گیلاس اورشلیم -نهاله گوجه فرنگي زنبق(در گربه)درخت مو مناطق گرمسیری-پیچک -درخت نخل ساك و-پامچال-زهر الزبیع-گل صد تومانی -گل شیپوری پيچي- بلوط -بنتقنسول-سرخس- انجیر هندی -هلوی پوسیده -زنبق -پیاز-خرزهره -انجیر هندی –نرگس –دارو اش -کرچک هندی -درخت نان

[فلفل نمك]

پیاز و سیر دو ماده غذایی خطرناک برای سگ و گربه
سیر و پیاز حاوی یک ترکیب شیمیایی بنام تیو سولفات هستند که خوردن آن می تواند برای سگ و گربه خطرناک باشد.خوردن حتی مقدار کمی پیاز خام یا پخته می تواند سبب ایجاد نوعی کم خونی در سگ گردد (hemolytic anemia) .در ابتدا علائم مسمومیت که معمولا پس از چند روز ایجاد می گردد شامل حالت تهوع واستفراغ می باشد و سگ از خوردن غذا امتناع می کند.به فاصله کوتاهی سگ دچار تغییر رنگ ادرار ناشی از مواد آزاد شده از گلبول های قرمز تخریب شده در خون می گردد و علائم کم خونی به صورت بی حالی وضعف و تنگی نفس ظاهر می گردد. خوردن یک وعده پیاز البته به مقدار زیاد مثلا حدود 600 گرم و یا به دفعات متعدد مثلا 150 گرم در هر وعده غذایی در یک سگ حدودا 10 کیلو گرمئ می تواند سبب مسمومیت شدید گردد.

[فلفل نمك]

مسمومیت با شکلات
شکلات حاوی ماده ای بنام تئو برومین است که بدلیل عدم توانایی بدن سگ در متابولیزه کردن ودفع آن(بر خلاف بدن انسان )می تواند سبب مسمومیت شود.علائم مسمومیت حدود چند ساعت بعد از خوردن کاکائو و یا شکلات البته بسته به مقدار آن و نیز جثه سگ ، ایجاد می گردد.طیف اثرات سمی تئو برومین از ایجاد علایم یک مسمومیت گوارشی ساده یعنی استفراغ و اسهال تا سر دیگر طیف یعنی مرگ کشیده شده است.خطر ناکترین اثر این ماده ناشی از تا ثیرات قلبی آن به صورت افزایش ضربان قلب و ایجاد نا منظمی در ریتم قلب می باشد که متعاقب فعالیت بیش از حد سگ می تواند سبب ایست قلبی و مرگ شود.تشنج، خونریزی داخلی،اسهال،استفراغ و افزایش غیر طبیعی ادرار و تحریک پذیری سگ از دیگر علائم مسمومیت با این ماده است.لازم به ذکر است خوردن حدود ۷۰ گرم شکلات برای یک سگ ۱۰کیلوگرمی می تواندایجاد مسمومیت کرده و حتی مرگبار باشد!

ي دانيد خوردن چه چيزها يي مي تواند براي سگ ايجاد بيماري كند و حتي سمي نيز باشد!؟

خوب براي نمونه تعدادي از آنها را ذكر مي كنم .

پيا ز _ سبب ناراحتي گوارشي و نوعي كم خوني مي شود.
دانه سيب _ سمي

قارچ _ سمي

زردالو _ حالت تهوع، دل درد و اسهال

بادام _ حالت تهوع، دل درد و اسهال

ميوه بلوط _ سمي

شكلات _ حالت تهوع، دل درد ، اسهال و افزايش ضربان قلب و تعداد تنفس و حتي ايست قلبي

[فلفل نمك]

نفخ دام چیست؟
نفخ یک ناهنجاری در نتیجه انباشتگی گاز در دو قسمت ابتدایی معده نشخوار کنندگان (شکمبه و نگاری) میباشد, تولید گاز(ابتدا دی اکسید کربن و متان) نتایج طبیعی مراحل تخمیری میباشد.
گاز حاصل از طریق آروغ زدن حیوان خارج میشود اما اگر به دلایلی دام قادر نباشد گاز اضافی را خارج کند فشار گاز در شکمبه بالا رفته و بر دیافراگم فشار وارد شده و مانع از تنفس حیوان میشود و در این حالت نفخ ایجاد میشود.
در بیشتر موارد نفخ کفی میباشد, بطوریکه مواد کف آلود در سطح بالایی مواد موجود در شکمبه قرار گرفته و مانع از آروغ زدن طبیعی حیوان میشود.
بطور معمول نفخ به مدت 15 دقیقه بعد از جویدن حیوان در مرتع اتفاق می افتد.
علاﺋم بالینی:
حیوانی که دچار نفخ میشود تمایلی به خوردن غذا ندارد. دام احساس ناراحتی میکند و در حالت شدیدتر شکمبه دام مانند بادکنک متورم و متسح میشود. همچنین تکرر ادرار و مدفوع نعره زدن و تلو تلو خوردن در دام مبتلا دیده میشود و در صورت عدم درمان مرگ بر اثر تنگی نفس و نارسایی قلبی اتفاق می افتد.
در چه زمانی نفخ صورت میگیرد؟
نفخ بر اثر خوردن علوفه هایی با فیبر پایین و پروتین بالا در چراگاههای واجد گیاهان تازه در دام اتفاق می افتد. نفخ در چراگاههای واجد یونجه, شبدر سفید و شبدرسبز بیشتر دیده میشود تا در چراگاههایی شامل شبدر سر برگ.
نفخ در گاو و گوسفند در بیشتر موارد زمانی بروز میکند که اولین بار دام از گیاهان لگومینه تغذیه میکند.در مواقعی که غذای دام حداقل دارای 50 ٪ علوفه خشبی با فیبر بالا باشند نفخ اتفاق میافتد.
نفخ بطور معمول در مواقعی که دام گرسنه میباشد, به دنبال یک پرخوری یا جویدن در مراتع سبز با علوفه تازه اتفاق میافتد.
شبنم یا بارش باران در مزرعه نیز احتمال ایجاد نفخ در دام را افزایش میدهد. در دورهایی از بهار که گیاهان دارای رشد سریع میباشند یا در تابستان و پس از وقوع بارندگی احتمال وقوع نفخ افزایش مییابد.
بنابراین نفخ در اکثر موارد زیر اتفاق میافتد:
1.وقتی که دام برای اولین بار در فصل بهار وارد چراگاه میشود.
2.وقتی که دام از یک چراگاه فقیر وارد چراگاه غنی از علوفه تهزه میشود.
3.در تابستان بعد از خشکسالی و به دنبال یک ریزش باران و رشد سریع گیاهان.
چطور باید وقوع نفخ را کاهش داد؟
آغاز چرا در بهار در مواقعی که دارای علوفه یا علوفه و گندم( حداقل 50٪ علوفه) مخلوط باشد در این حالت حیوان فرصت برای سازگاری با چراگاه را خواهد داشت.
باید اطمینان داشت که دام در بهار برای اولین بار وارد چراگاه میشود سیر باشد, در این صورت از علوفه سبز کمتر استفاده کرده و به دام فرصت سازگاری با علوفه تازه را در مرتع داد, و مانع از چریدن دام در زمانی که علوفه مرطوب( شبنم یا باران ) وجود دارد شد.
دام را به تدریج وارد مرتع دارای علوفه سبزکنید. برای مثال در روز اول گاوها را در مرتع به مدت یک ساعت رها و به تدریج زمان جویدن را به 4 ساعت در روز سوم و به تدریج به طول روزهای چهارم و پنجم افزایش دهید.
اطمینان داشته باشید که فیبر لازم در جیره دام در طول دوره چرای اولیه وجود دارد و دام در حال چرا را با کمی علوفه خشک و سیلوی ذرت تغذیه کنید.
دامها را از بابت نفخ هر دو ساعت یک بار چک کنید. وقتیکه گاو و گوسفند در حال گردش در چراگاه میباشند و به سرعت به طرف مراتع جدید و علوفه تازه حرکت میکنند, اطمینان داشته باشید که دامها گرسنه نیستند.
دامهایی که با غذای تکمیلی تغذیه میشوند مستعد نفخ میباشند. برای مثال در یک گاو شیری که 50٪ از تغذیه خود را از راه چرا در مرتع تٲمین میکند احتمال بروز نفخ کمتر است از گوساله های گوشتی و گوسفندی که 100٪ از غذای ویژه تغذیه میکنند.
در جایی که نفخ یک مشکل عمده به حساب می آید توصیه به کاشتن شبدر میشود زیرا کمتر ایجاد نفخ میکند.
استفاده از پل اگزالن در زمانهایی که نفخ اتفاق می افتد توصیه میشود که در مکمل های غذایی ( پرمیکس ) و آب آشامیدنی مخلوط میشوند. اثرات این محلول بستگی به مصرف روزانه آن دارد, بنابرین میکس کردن آن با یک غذای روزانه موثرتر از استفاده از بلوک ها در محیط مرتع یا چراگاه میباشد.
برخی از دامها دچار نفخ مزمن میباشند و اگر بطور دائمی دام نفخ را نشان دهد باید آن را از محل چرا خارج کرد.
در هنگام وقوع نفخ چه کارهایی باید انجام داد؟
وقتی نفخ در گله مشاهده شد باید سریع تمام دامها را از چراگاه انتقال داده و با علوفه خشک آنها را تغذیه کرد. این عمل مشکلات نفخ را در دامها کاهش میدهد.
دام مبتلا را مجبور به راه رفتن کنید. مرگ میتواند متعاقب یک ساعت بعد از ایجاد نفخ بروز نماید بنابرین لازم است به یک درمان فوری توجه شود. دستورالعملها از طرف دامپزشکان محلی بیان میشود.
برگرفته از نشریه کشت و صنعت

[فلفل نمك]

زنبور عسل
تاثیر شهد گل و سایر مواد قندی در رژیم غذایی زنبوران عسل

مقدار عسلی که یک کلنی در طول سال به آن نیاز دارد بطور دقیق مشخص نگردیده است، زیرا اندازه کلنی، فعالیتهای تولیدمثلی و رشد و نوع شهد گل، فاکتورهایی هستند که در مقدار عسل مورد نیاز یک کلنی تاثیر دارند. قند های اصلی که در غلظت های مختلف در عسل وجود دارند شامل گلوکز، فروکتوز و ساکاروز می باشند. در بعضی از مواقع که شهد در طبیعت کمیاب می شود زنبوران عسل از مواد قندی نباتات و میوه جات استفاده می کنند.
زنبوران عسل انرژی لازم جهت پرواز را از شکستن کربوهیدراتها بدست می آورند و باید همیشه مقداری کربوهبدراتهای ذخیره شده داشته باشند.زنبوران عسل قادر نیستند انرژی لازم فوری را از مواد پروتئینی بدن خود،گرده گل و یا مواد چربی تامین کنند.








زنبورهای کارگر

کارگران از نظر جثه کوچکترین ولی فراوان ترین افراد در یک کلنی هستند . این حشرات ماده های از لحاظ جنسی ناقصی هستند که در شرایط عادی قادر به تخمگذاری نیستند . اگر در یک کلنی برای مدت حدود 10 روز ملکه بعللی وجود نداشته ، تخم و لارو جوان نیز وجود نداشته باشد تخمدانهای بعضی از کارگران فعال شده و تخم های زیادی را به طور نامنظم در داخل سلولها می گذارند . تخمهای کارگران بعلت عدم آمیختن با اسپرم ، بارور نشده و به نر تبدیل می شوند و در این حالت اصطلاحا می گویند که کندو نر ریز شده است .
در بین آنها زندگی اجتماعی به قدری خوب توسعه پیدا کرده که هیچ یک از آنها زندگی انفرادی ندارند و عملا تمام فعالیتهای کندو بوسیله کارگران صورت می گیرد.
برای روشن شدن وظیفه زنبوران کارگر در طول دوران زندگی ، ابتدا زنبورهای کارگر را به دو دسته ، زنبوران کندو و زنبوران مزرعه تقسیم نموده و به طور خلاصه به شرح فعالیتهای هر دسته می پردازیم.











زنبوران کندو

زنبوران عسل کارگر به طور طبیعی و عادی پس از خروج از سلولها تا مدت سه هفته در داخل کندو مانده و وظایف مختلفی را متناسب با سن خود انجام می دهند . در سه روزه اول زندگی وظیفه کارگران تمیز کردن سلولهایی است که به تازگی خود و یا سایر زنبورها از آن خارج شده اند . بین 3 تا 6 روزگی غذا دادن به لاروهایی که سن آنها بیشتر از سه روز است بعهده این زنبورها است . وظیفه بعدی زنبوران کارگر یعنی در سن 6 تا 12 روزگی ، غذا دادن به لاروهای جوان کمتر از سه روز است.
در هفته سوم زنبورهای کارگر وظایف بیشتری به شرح زیر انجام می دهند:
1- تمیز کردن کندو از مواد خارجی و زنبورهای مرده
2- بسته بندی گرده های گل در سلولها
3- ترشح موم و ساختن لانه های مومی
4- بستن سلولهای پر شده از عسل و یا سلولهایی که در آنها لارو تنیده است
5- گرفتن شهد گل از زنبوران مزرعه
6- تبدیل شهد گل به عسل
7- کاربرد بره موم
8- تغذیه و مواظبت از ملکه
9- محافظت از کندو
زنبوران عسل در سن 18 تا 21 روزگی بیشترین مقدار زهر را در کیسه زهر خود داشته و وظیفه آنها محافظت از کندو است.

کد:
Content visible to registered users only.





زنبوران مزرعه

پس از گذشت سه هفته از عمر زنبوران عسل کارگر ، ابتدا پرواز تمرینی شروع شده و سپس پرواز اصلی برای آوردن غذا شروع می شود . زنبوران عسل کارگر بر حسب نیاز کندو ، مواد مورد احتیاج خود را به کندو می آورند. عده ای از زنبورها شهد گل ، برخی گرده گل ، تعدادی آب و معدودی بره موم جمع آوری می کنند .

اگر یک زنبور را از ابتدای تولد تا انتهای مرگ عادی اش مورد مطالعه قرار دهیم فعالیتهایی را که بر حسب سن خود انجام می دهد عمدتا به شرح زیر است:
1 تا 3 روزگی تمیز کردن سلولها
3 تا 6 روزگی تغذیه کردن لاروهای مسن تر (بیش از سه روزگی)
6 تا 12 روزگی تغذیه کردن لاروهای جوان تر (خوردن عسل و گرده جهت ترشح ژله)
12 تا 18 روزگی ترشح موم ، ساختن شان
18 تا 20 روزگی گارد بودن و تبدیل شهد به عسل
20 روزگی به بعد چرای در صحرا ، مزرعه و باغات جهت جمع آوری شهد،گرده گل،آب ،بره موم و غیره



کد:
Content visible to registered users only.












ملکه

طول بال ملکه نسبت به طول بدن در مقایسه با افراد نر و کارگر کوتاهتر است و شکم به نحو بارزی کشیده است . وقتی که ملکه زنبور عسل به رشد کافی رسید، با آرواره هایش درپوش سلول خود را می برد و از آن خارج می گردد. ملکه پس از خروج از سلول، ابتدا مقداری عسل می خورد،پس از آن شروع به گردش در کلنی می کند. در فاصله کوتاهی به جستجوی رقبای بالقوه خود می پردازد و آنها را می کشد. در این هنگام اگر ملکه به ملکه دیگر (خواهران خود) برخورد کند با آنها می جنگد تا یکی از آنها فاتح شود، پس از آن در جستجوی سلولهای بسته ملکه برمی آید و نوزاد ملکه داخل آنها را می کشد.
جفت گیری ملکه در فاصله 6 تا 10 روز پس از خروج ملکه از سلول صورت می گیرد. قبل از پرواز جفتگیری، ملکه چندین پرواز آشنایی انجام می دهدکه 2 تا 30 دقیقه ممکن است طول بکشد پرواز یا پروازهای جفتگیری ممکن است 5 تا 20 دققیقه طول بکشد. بیشتر، پروازهای جفتگیری درروزهایی که درجه حرارت بیشتر از 20 درجه سانتیگراد باشد در ساعات بین 2 تا 4 بعدازظهر صورت می گیرد.
در خلال جفتگیری ملکه به اندازه تمام عمرش اسپرم دریافت داشته و آن را در کیسه اسپرم جای می دهد . تخمگذاری ملکه معمولا 2 تا 3 روز پس از بازگشت به کندو شروع می شود و تا آخر عمر، مگر در اواخر پاییز در هنگام نبودن گرده ادامه دارد.
شخصا به تجربه دیده ام که ملکه اولین تخمهای خویش را در همان کادری می گذارد که در آن متولد شده است .
ملکه از خود موادی را ترشح می کند که باعث می گردد کلنی به صورت یک واحد متشکل در آید و همچنین باعث می شود که کارگران نتوانند ملکه جدیدی تولید کنند و نیز مانع رشد تخمدان کارگران کلنی میگردد.
حال این سوال برای ما پیش می آید که ملکه خوب دارای چه علائمی است؟
یکی از علائم یک ملکه خوب وضعیت تخم ریزی آن است در یک ملکه خوب وضع استقرار تخمها منظم و بهم فشرده است و سلولهای خالی در بین آن کمتر دیده می شود. توضیح اینکه در اثر پیری ملکه و یا همخونی ملکه این وضعیت مشاهده نمی شود و حجره هایی که در آن تخمگذاری صورت گرفته است به صورت پراکنده است که این ملکه را باید از بین برد و ملکه سالمی را جایگذین آن کرد.
باید دست و پای ملکه سالم باشد تا بتواند بخوبی بر روی کادرها گردش کند. در صورتی که ملکه از نظر دست و پا مشکلی داشته باشد بخوبی نمی تواند تخمگذاری کند و زنبوردار از این جهت متضرر می گردد. همچنین باید ملکه دارای بالهای سالم باشد.
ملکه بایستی از نظر بدنی چون دست و پا سالم باشد. برخی از مشکلاتی که در برخی از ملکه ها دیده می شود انحراف در شکم است که در اولا در هنگام جفتگیری به مشکل برخورده و ثانیا در صورتی که موفق به جفتگیری شود در هنگام جفتگیری به مشکل برمی خورد و نمی تواند به خوبی تخمگذاری کرده و مشاهده شده که در هر حجره بیش از یک تخم می گذارد.

کد:
Content visible to registered users only.




جهت یابی توسط زنبور عسل

مهمترین وظیفه زنبور کارگری که بیش از 20 روز از عمرش گذشته است چرای در مزارع، باغات و صحرا جهت جمع آوری شهد، گرده گل، آب و صمغ یا بره موم می باشد. به منظور انجام اینگونه از فعالیت ها این گروه از زنبورها مجبور به انجام پروازهای شناسایی و جهت یابی می باشند.
برای انجام پروازهای شناسایی ابتدا از کندو خارج شده و در اطراف آن به مدت حدود 5 دقیقه پرواز می کنند. این پرواز در هنگام بعدازظهر انجام می شود و بعدا به کندو مراجعت می کند. در اینگونه پروازها زنبورها اختصاصا محل دقیق کندوی خود را شناسایی میکنند. برای شناسایی دقیق محل کندو از علائم زمینی اطراف کندو مثل درختان، بوته ها، جویبارها و هر علامتی که نزدیک کندو باشد استفاده می کنند (Lindauer,1954).
در مرحله بعدی پرواز دیگری بنام پرواز جهت یابی انجام می دهند. زنبورهای کارگر معمولا برای جمع آوری شهد و گرده تا مسافت چند کیلومتری را طی می کنند لذا لازم است جهت مراجعت به کندو، راه خود را تشخیص داده و ضمنا از کوتاهترین راه به کندو بازگردد.
زنبورهای کارگر ، برای جهت یابی از نور خورشید بعنوان یک قطب نما استفاده می کنند.
به این ترتیب زنبور کارگر قادر به تشخیص شمال، جنوب، شرق و غرب خواهد بود (Lindauer,1954). پس از انجام پرواز شناسایی و جهت یابی و پس از آنکه منبع غذایی یافت شد، زنبورهای چرا کننده به کندوی خود مراجعت کرده و با انجام رقصهای مخصوص و دادن مقداری از شهد به سایر زنبورها، محل دقیق منبع غذا را اطلاع می دهند. در مورد منبع گرده گل، علاوه بر انجام رقصهای مخصوص، بوی گرده گل آورده شده نیز ملاک مهمی جهت یافتن آن منبع توسط سایر زنبورها است


طول دوران زندگی زنبور عسل
طول دوران زندگی زنبوران عسل در زمانهای مختلف سال بسیار متغیر است. زنبوران کارگر بطور متوسط در تابستان و فصل فعالیت کندو حدود 6 هفته و در زمستان حدود 6 ماه زنده می مانند.زنبورهای نر بطور متوسط 22 روز عمر می کنند. ملکه به طور معمول و متوسط 3 سال زندگی می کند .


مراحل رشد و نمو زنبوران عسل
ملکه تخمهای خود را در ته سلولهای شان و عمود بر محور شان با مواد چسبنده ای که ترشح می کند می چسباند. پس از گذشت سه روز تخم ها باز شده و از آن ها لاروهای کوچک سفید رنگی خارج گردیده و بلافاصله توسط مواد غذایی که کارگران تهیه می کنند احاطه می گردند.لاروها در ته سلولها چمبره زده و به تغذیه و رشد خود ادامه می دهند.لاروها وقتی به حداکثر رشد رسیدند به دور خود پیله تنیده و کارگران سر این نوع سلولها را با موم می پوشانند.
در داخل سلولهای سر پوشیده لاروها به شفیره تبدیل شده و پس از پایان دوران شفیرگی، حشرات کامل پیله و سرپوش سلولهای مومی را پاره کرده و از آن خارج می شوند.
تغییرات دوران دگردیسی (مراحل مختلف رشد و نمو از تخم تا حشره کامل) به تدریج و طی دوعمل از بین رفتن بعضی از خصوصیات لاروی و بوجود آمدن اعضا و ضمائم حشرات کامل در دوران شفیرگی صورت می گیرد. مراحل رشد و نمو زنبوران کارگر، نر و ملکه با هم شبیه بوده اما از نظر طول هر دوره با هم فرق دارند.
طول دوران رشد زنبور کارگر، نر و ملکه با هم مقایسه شده اند.
اثر کمبود گرده بر روی افراد یک کلنی
1- نرها بسرعت از کندو حذف می شوند و آنهایی که باقی می مانند اسپرم کمی دارند.
2- هر ملکه ای که بوجود آید از رشد طبیعی برخوردار نبوده و جانشین می شود.
3- اگر گرده ذخیره شده در کندو نباشد، مقدار پروتئین موجود در بدن زنبور در پاییز کم می شود . چنین زنبورهایی پیله را جویده، غذای خشک شده لاروها و مواد دفعی را لیسیده و ضمن پاره کردن بدن زنبوران مرده از محتویات داخلی بدن آنها استفاده می کنند.

[فلفل نمك]

تاثیر سه واریته سورگوم دانه ای بر کمیت و کیفیت تخم مرغ مرغ های تخمگذار
چکیده:

بهمنظور ارزیابی سه واریته سورگوم با سطوح مختلفت تانن بر عملکرد کمی و کیفی تخم مرغمرغهای تخمگذار ٬ ۱۹۵قطعه مرغ تخمگذار لگهورن به ۶۵ گروه ۳تایی تقسیم شد و تاثیر سهواریته سورگوم (کم ٬ متوسط و پرتانن)که در سطوح ۲۵ ٬ ۵۰ ٬ ۷۵ و ۱۰۰ درصد جایگزینذرت در جیره شاهد شد در طی ۱۲ هفته تولید مورد مطالعه قرار گرفت. جایگزینی سورگومبجای ذرت باعث افزایش تولید و وزن تخم مرغ شد٬ اما فقط افزایش وزن تخم مرغ معنی داربود(۰۵/۰>P).تاثیر واریته و سطح جایگزینی سورگوم بر خصوصیات کیفی سفیده معنی دارنبود اما با افزایش تانن مصرفی نسبت وزن سفیده به وزن کل تخم مرغ کاهش نشانداد.تاثیر واریته بر تمام صفات کیفی پوسته و وزن زرده معنی داربود(۰۵/۰>P)٬بطوری که کمترین و بیشترین وزن زرده به ترتیب مربوط به واریته متوسطتانن و پرتانن بود.مصرف تانن همبستگی مثبت و معنی داری با وجود لکه درزرده(۰۵/۰>P و۱۴/۰=r)نشان داد.اثر خطی و درجه دو مقدار مصرف تانن در اکثر صفاتمعنی دار (۰۱/۰>P) بود ٬ بجز برای دو صفت مقاومت و وزن پوسته که تنها اثر خطیمعنی دار شد.ضرایب رگرسیون نشان داد که چنانچه مقدار مصرف تانن در کل دوره تخمگذاریاز ۷/۱ درصد فراتر نرود عملکرد مرغان تخمگذار تحت تاثیر قرار نخواهدگرفت.
کلید واژه ها: سورگوم٬تانن٬مرغ تخمگذار٬کمیتوکیفیت تخم مرغ.


Effects of three sorghum grain cultivars on egg quantity and quality in laying hens




Abstracr:

In order to assessement of three sorghum grain cultivar (SGC) containing low tannin , medium tannin and high tannin (LTS, MTS, HTS) on egg quantity and quality in laying hens 195 White Leghorn hens were divided to 65 triple group.Four SGC were substituted for corn in a control diet in levels of 25, 50 , 75 and 100 percent, and their effects were studied for 12 weeks.Results showed that substitution of SG for corn increased egg production and egg weight, but egg weight increasing was significant only (p<0.05). Cultivar and level of substitution had no significant effects on albumen quality.Also, when tannin intake increased albumen weight/ egg weight ratio decreased (p>0.05).Effect of cultivar was significant on yolk weight and shell quality (p<0.05).Tannin intake had a significant positive correlation on yolk malting (r=0.14, p<0.05) and a negative correlation on shell tickness(r=-0.14 , p<0.05). linear and quadratic effects of tannin intake were significant on most of the uaits.Regression coefficient showed that if tannin intake was less than 1.7% had no any negative effect on laying hens performance.


Key words: sorghum grain, tannin, laying hens, egg quantity and quality.


1,3,4 : Isfahan Research Center for Natural Resources and Animal Sciences


2 : Isfahan Technology University

مقدمه:افزایش تولید مرغ و تخم مرغ ٬ افزایش هزینه های تولید٬شرایط آب و هوایی و سیاستهای اقتصادی از عواملی هستند که امروزه پرورش دهندگان طیوررا بیشتر از پیش ترغیب می کند که در تنظیم جیره به منابع جایگزین از حیث قیمت٬ ارزشغذایی٬ قابلیت دسترسی و تاثیر آن بر کمیت و کیفیت محصول توجه ویژه ای داشته باشند. با توجه به قرار گرفتن کشورمان در کمربند خشک زمین و مشکل کمبود آب٬ همچنین افزایشقیمت جهانی ذرت و حجم واردات این غله و سهم آن در جیره طیور به نظر می رسد سورگومبا دارا بودن خصوصیات ویژه زراعی و ارزش غذایی تقریبا مشابه٬ جایگزین مناسبی برایذرت باشد.
با مطالعه بر روی ارقام مختلف سورگوم که مناسب برای شرایط آب وهواییایران معرفی شده بودند مقدار انرژی آنها از ۳۵۵۲-۲۵۸۷ کیلوکالری در کیلوگرم وپروتیین ۹۸/۱۳-۴۸/۹ درصد و تانن ۰۲/۰-۹۹/۰ درصد تعیین شد.این دامنه تفاوت درترکیبات شیمیایی مطالعه ارقام مختلف را ضروری می سازد.جهت تعیین اثرات سورگوم وتانن بر کمیت و کیفیت تخم مرغ در ایران هیچ مطالعه ای انجام نشده و گزارشات منتشرهدر مورد تاثیر تانن های سورگوم در این زمینه در جهان اندک است.لیکن مطالعات انجامشده با استفاده از اسید تانیک٬ بعنوان منبع تانن٬ از کاهش تولید وکیفیت تخم مرغخبر می دهند. تولید تخم مرغ مرغهای دارای زرده خال دار و یا زرده بدون رنگ در مرغانتخمگذار تغذیه شده با جیره های حاوی ۲ یا ۴ درصد اسید تانیک افزایش یافت٬ اما واردنمودن سورگوم های حاوی تانن بالا تا سطح ۴۰ درصد هرچند گرایش به سمت کاهش تولید تخممرغ را نشان داد موجب اثرات مشابه نشد.طی آزمایشی با مصرف کنجاله گلوتن سورگوم درمرغان تخمگذار کاهش معنی دار درصد تخمگذاری گزارش گردید اما هیچ تاثیری بر رنگزرده٬ ضخامت پوسته٬ واحدها و یا وزن تخم مرغ دیده نشد.هرچند در برخی دیگر ازآزمایشات کاهش معنی داری در تولید تخم مرغ٬ ضخامت پوسته و رنگ زرده در مکرغانتخمگذار تغذیه شده با جیره های حاوی سورگم پر تانن و پروتئین خام پایین گزارش شدهاست.


لذا به منظور تعیین ارزش غذایی و ارزیابی واریته های مختلف سورگوم با توجهبه سطح تانن در جیره مرغهای تخمگذار و بررسی اثرات کمی و کیفی آنها بر تخم مرغمطالعه حاضر طراحی و اجرا شد.


مواد و روش ها:در این تحقیق سیزده جیرهمورد مطالعه قرار گرفت.در جیره شاهد غله غالب ذرت بود و دوازده جیره دیگر شامل سهواریته سورگم کم تانن (۱۳۸/۰٪)٬متوسطتانن(۲۴۱/۰٪)و پر تانن(۳۷۷/۰٪)بودند که در چهارسطح ۲۵٬ ۵۰٬ ۷۵٬و۱۰۰ درصد جایگزین ذرت در جیره شاهد شدند.جیره ها بر اساس احتیاجاتغذایی مرغان تخمگذار بطوری تنظیم شدند که همگی از نظر انرژی و پروتئین یکسانبودند.جهت بررسی این جیره ها ۱۹۵ قطعه مرغ تخمگذار از نژاد لگهورن سویه هایلایندرون ۶۵ قفس و در هر قفس سه قطعه مرغ قرار گرفتند٬بطوری که برای هر گروه تیماری ۵تکرار در نظر گرفته شد.مدت آزمایش ۱۲ هفته٬از سن ۲۵ هفتگی تا ۳۷ هفتگی بود. تولید ووزن تخم مرغ٬ مصرف غذا و ضریب تبدیل در پایان هر هفته تعیین و محاسبه می شد.جهتبررسی صفات کیفی تخم مرغ در سه روز آخر هفته های چهار٬ هشت و دوازدهم آزمایش تخممرغها جمع آوری و از هر تکرار سه عدد تخم مرغ انتخاب و مورد بررسی قرار گرفت. برایبررسی کیفیت سفیده با استفاده از دستگاه اندازه گیری ارتفاع سفیده و تعیین واحد هاو ٬ شاخص زرده با استفاده از کولیس٬ و تعیین ارتفاع و قطر زرده٬ مقاومت پوستهبوسیله دستگاه مقاومت سنج و ضخامت پوسته با دستگاه میکرومتر تعیین گردید. برایبرآورد اثر جیره های آزمایشی بر روی صفات مذکور آنالیز داده ها در قالب طرح کاملاتصادفی صورت گرفت. برای تعیین اثر سطوح مختلف جایگزینی و نیز تاثیر رقم سورگوم برروی صفات مذکور تیمار شاهد حذف و با استفاده از مدل دیگری داده ها در قالب طرحکاملا تصادفی به روش فاکتوریل مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت.همچنین برای برآورد اثرتانن دریافتی و تاثیر آن بر صفات مذکور و تفکیک سایر عوامل ٬ تانن مصرفی بعنوان یکمتغیر کمکی منظور شد و اثر آن از طریق تجزیه کوواریانس برآورد شد.آنالیز داده ها بااستفاده از نرم افزار SAS صورت گرفت

[فلفل نمك]

پرورش تمساح در ایران
سالانه ۲ میلیون طاقه پوست کروکودیل در دنیا تجارت می‌شود که هر طاقه آن ارزشی معادل ۱۰ هزار دلار دارد. ارزش هر کیلو‌گرم از گوشت این حیوان حرام‌گوشت نیز به ۱۷ دلار می‌رسد.
اما آنچه باعث شده تا شیلات ایران موافقت اصولی ایجاد اولین مزرعه پرورش تمساح را در ایران صادر کند، استفاده پزشکی‌ای است که از خون، استخوان و حتی گوشت این حیوان دوزیست می‌شود؛ هرچند در این میان سود اقتصادی ناشی از صادرات پوست و گوشت کروکودیل بی‌تاثیر نبوده است.
مهندس تاجیک، مدیر کل دفتر توسعه منابع آبزی و ماهیان آب شیرین سازمان شیلات در گفت‌وگو با همشهری در این زمینه می‌گوید: بحث پرورش کروکودیل به عنوان یک موجود آبزی و دوزیست پیش از این در شیلات ایران سابقه داشته است اما علم و آگاهی لازم و اراده برای پرورش این حیوان در ایران نبود. وی در ادامه می‌افزاید: در یک سال اخیر بحث سرمایه‌گذاری برای پرورش تمساح مطرح شد و به دنبال فتوایی که شهریورماه پارسال به‌کوشش نماینده ولی فقیه در سازمان دامپزشکی برای مجاز بودن این فعالیت صنعتی در ایران صادر شد، شرایط برای فراخوان متقاضیان پرورش تمساح در ایران مهیا شد.
پروانه پرورش تمساح تنها در صورتی به متقاضیان ارائه می‌شود که علاوه بر رعایت نکات بهداشتی و نیز حداقل نکات زیست محیطی، از تحصیلات مرتبط برخوردار باشند و از اصول علمی لازم برای نگهداری این حیوان آگاه باشند: «ما پیش از این مواردی داشته‌ایم که متقاضیان برای پرورش ماهی از دانش لازم بی‌بهره بوده‌اند و در نتیجه نه تنها در کار خود با شکست مواجه شده‌اند، بلکه در باز‌پرداخت تسهیلاتی که استفاده کرده بودند نیز با مشکل روبرو شدند، در نتیجه این بار فقط با درخواست کسانی موافقت می‌کنیم که از دانش لازم بهره‌مند باشند و طرح قانع‌کننده‌ای برای اجرا به ما ارائه دهند. »
تحصیلات آکادمیک در رشته‌های دامپروری، دامپزشکی، زیست‌شناسی جانوری، شیلات و محیط‌زیست پیش‌شرط اعطای مجوز به متقاضیان است؛ ضمن اینکه این افراد باید مدرکی معتبر مبنی بر گذراندن دوره‌های لازم برای پرورش تمساح را ارائه دهند و طرح اجرایی ایجاد مزرعه‌شان از سوی متخصصان شیلات و سازمان دامپزشکی مورد تایید باشد. به گفته مدیرکل دفتر بهداشت و بیماری‌های آبزیان سازمان دامپزشکی که از صدور کد مربوط به بازرسی زمین‌ها توسط سازمان حفاظت از محیط زیست خبر داده است، کار نخست سازمان دامپزشکی قبل از صدور پروانه بهداشتی این است که حداقل‌های مورد نیاز برای یک مرکز پرورش تمساح را به متقاضی اعلام کند و او را ملزم به رعایت آنها سازد تا هم بخت تولید موفق را افزایش دهد و هم از احتمال خروج این خزنده از مرکز و ورودش به منابع طبیعی جلوگیری کند. دکتر محمد عزیز‌زاده می‌افزاید: اگر قرار باشد تخم و یا بچه تمساح برای تکثیر وارد کشور شود، تخم و بچه را بر اساس بیماری‌های اعلامی دفتر بین‌المللی مبارزه با بیماری‌های واگیر (OIE) کنترل می‌کنیم و به محموله‌هایی اجازه ورود به کشور می‌دهیم که فاقد بیماری و یا عوامل بیماری‌زا باشند.

● تمساح یا دارو؟

برای پرورش تمساح توجیهات علمی و البته اقتصادی فراوانی ذکر می‌شود و به همین دلیل هم‌اکنون در بیش از ۵۰کشور جهان، پرورش این خزنده برای بهره‌برداری از پوست، گوشت و خون آن رایج است. علاوه بر ساکنان جنوب شرقی آسیا که از خوردن گوشت هیچ جنبنده‌ای نمی‌گذرند و مرفهانی که باید کیف و کفششان از پوست کروکودیل باشد، مصارف پزشکی از خون و گوشت این حیوان است که به پرورش آن وجهه علمی بخشیده است. به گفته محققان، گوشت تمساح دارای خواص دارویی زیادی است و در درمان برخی بیماری‌ها مانند آسم، دردهای عضلانی و تقویت قوای بدنی کاربرد دارد. وجود عاملی به‌نام «کروکودیلین» در خون این جانور که قدرت آن تا ۵۰۰بار قوی‌تر از آنتی‌بیوتیک‌های موجود است و توانسته ویروس ایدز را در محیط آزمایشگاهی به‌آسانی از بین ببرد، این امید را در دل دانشمندان ایجاد کرده که با خون تمساح به جنگ ایدز روند. هم‌اکنون در کشورهای مختلف تحقیقات برای یافتن دارویی با استفاده از خون تمساح برای درمان این بیماری مهلک ادامه دارد.
بر اساس اطلاعات مأخوذ از دفتر بهداشت و مقابله با بیماری‌های آبزیان سازمان دامپزشکی، چند خاصیت دارویی در حال بررسی دیگر نیز به اجزای تمساح نسبت می‌دهند که استفاده از کروکودیلین در درمان عفونت‌های مقاوم به تمامی آنتی‌بیوتیک‌ها در سیستم تنفسی، ادراری از جمله آنهاست. همچنین از پودر استخوان تمساح برای درمان سرطان پوست که یکی از شایع‌ترین سرطان‌های شناخته شده است، استفاده می‌شود.استفاده از خون تمساح در سرم‌سازی و سم‌زدایی مجروحان شیمیایی مورد دیگری است که تاجیک به آن اشاره می‌کند و می‌گوید: تحقیقاتی انجام شده که نشان می‌دهد از خون این خزنده می‌توان در سم‌زدایی از بدن مجروحان شیمیایی استفاده کرد، البته تا آنجایی که ما اطلاع داریم در ایران هنوز تحقیقات جدی در این زمینه انجام نشده است. وی در ادامه می‌افزاید: هماهنگی‌هایی با مراکز مربوط مانند انستیتو ‌پاستور، موسسه تحقیقات و سرم‌سازی رازی و ... انجام داده‌ایم تا همزمان با تاسیس مزارع پرورش کروکودیل در ایران، تحقیقات روی خواص دارویی این حیوان را شدت ببخشند.

● خانم‌ها با کروکودیل‌ها سازگارترند!

۶۰ تا ۷۰ درصد پرورش‌دهندگان تمساح در دنیا را خانم‌ها تشکیل می‌دهند. تاجیک با ارائه این آمار و با بیان اینکه پرورش این حیوان کاری دقیق و پر از ظرافت و ریزه‌کاری است که خانم‌ها از عهده آن بهتر بر می‌آیند، اولین پرورش‌دهنده کروکودیل در ایران را هم یک خانم معرفی می‌کند؛ جانورشناسی که در مالزی دوره‌های مخصوص پرورش کروکودیل را گذرانده است.
اما آیا تمام متقاضیان این صنعت باید راهی دیگر کشور‌ها شوند تا از اصول پرورش این خزنده آگاهی یابند؟ تاجیک در پاسخ به این سوال می‌گوید: در حال حاضر ما در کشور مدرسی نداریم که به این علم آشنا باشد، اما برنامه‌ای برای اعزام متخصصان شیلات به کشور‌های صاحب تکنولوژی داریم تا در آینده نزدیک توان ارائه تسهیلات به متقاضیان را داشته باشیم.
به گفته این متخصص در جنوب ایران با توجه به شرایط آب و هوایی و وجود آب شور، پتانسیل پرورش تمساح‌های آب شور وجود دارد و در مناطقی چون دشت مغان، گلستان و خراسان رضوی امکان پرورش گونه‌های آب شیرین تمساح وجود دارد. مهندس تاجیک با بیان اینکه اولین مجوز مزرعه کروکودیل ایران برای جزیره قشم صادر شده می‌افزاید: برای اینکه کروکودیل‌ها پوست لطیف و مرغوبی داشته باشند، لازم است منطقه پرورششان دست کم در سه چهارم از طول سال گرم و مرطوب باشد.مدیر کل دفتر توسعه منابع آبزی و ماهیان آب شیرین شیلات، گونه کروکودیلی که قرار است در اولین مرحله در مزرعه ایرانی پرورش یابد را Porosus ذکر می‌کند و می‌گوید: این گونه، بومی استرالیاست و در آب شور زندگی می‌کند و در مناطقی چون مالزی، تایلند، هند و پاکستان هم دیده می‌شود.
اولین محموله از بچه پروسوس‌ها و مولد این نوع کروکودیل تابستان سال آینده وارد قشم می‌شود و ۴‌تا‌۵ سال آینده می‌توان ایران را هم در زمره کشور‌های صاحب این صنعت به شمار آورد، البته مشروط بر آنکه فرآیند‌های اخذ مجوز از محیط زیست، تملک زمین و ساخت و ساز مزرعه، اعطای وام بانکی و تسهیلات مورد نیاز و ... همه و همه به خوبی پیش روند.

● مزرعه تمساح‌ها
حداقل فضا برای پرورش هر قطعه تمساح، یک مترمربع است. هر تمساح اغلب سالی یک بار و گاه دو بار و هر بار ۲۰ تا ۶۰ تخم می‌گذارد و دارای سرعت رشد بالایی است، به‌طوری که به‌ازای مصرف هر یک کیلوگرم ماده غذایی، ۱/۱کیلوگرم افزایش وزن دارد. بهترین دما برای پرورش تمساح، بین ۲۸ تا ۳۴ درجه سانتیگراد است و بهترین رطوبت برای پرورش این حیوان بین ۷۵ تا ۹۰درصد است، یعنی جانور تقریبا به‌طور مرتب باید در آب باشد.
نوزادان تا یک سالگی باید در فضای سرپوشیده نگهداری شوند و جانوران بیش از یک سال در صورت فراهم بودن شرایط هوایی مورد نیازشان ( ۳۰درجه به بالا) می‌توانند در محیط باز پرورش یابند و در غیر این صورت باید در گلخانه‌های بزرگ با آبگیرهای جداگانه نگهداری شوند.
تمساح برای تغذیه نیاز به جیره غذایی کامل شامل پروتئین، قند، ویتامین و املاح دارد که این غذا را می‌توان از ضایعات کشتارگاهی و تلفات دامداری‌ها و مرغداری‌ها البته زیر نظر ادارات دامپزشکی و ضایعات صید آبزیان به اضافه افزودنی‌های مجاز تامین کرد.در ایران نوعی از تمساح، موسوم به پوزه‌کوتاه با نام محلی «گاندو» که جانور ویژه هندوستان است، به تعداد محدودی در حوزه رودخانه فصلی باهوکلات و تالاب‌های اطراف آن، در منتهی الیه جنوب شرقی استان سیستان و بلوچستان زندگی می‌ کنند

[فلفل نمك]

صول تغذیه دام وطیور

نقش تغذیه درموجودات زنده برهیچ کس پوشیده نیست.هرموجود جانداردارای ویژگی دریافت انرژی ازمحیط اطراف خود وتغییروتبدیل ومصرف انرژی می باشد. چگونگی دریافت انرژی ومواد مغذی مورد نیازجهت مصرف انرژی وادامه حیات موضوع علم تغذیه می باشد،علم تغذیه ترکیبی ازدانش بیوشیمی و فیزیولوژی درجهت بررسی ویژگیهای مواد خوراکی و چگونگی استفاده ازآنها توسط دستگاه گوارش موجود زنده می باشد.
تغذیه فرآیندی است که درطی آن سلولهای بدن حیوان قابلیت استفاده ازمواد شیمیایی مورد نیاز خود را جهت انجام مطلوب واکنشهای متابولیکی و شیمیایی برای رشد، نگهداری (Maintenance)،کاروتولید دریافت می نماید. شناخت روابط بین مواد موجود در خوراک ها و نیاز سلولهای موجود زنده قبل از استفاده عملی و خوراک دادن، ضروری می باشد. در آغاز بررسی علم تغذیه نیاز به شناخت کلیه این روابط از نظر بیوشیمی و فیزیولوژی داریم.
بطور کلی مواد خوراکی، تشکیل دهنده غذا هستند و غذا ماده ای است که موجود زنده قادر به خوردن آن و سپس انجام مراحل هضم و جذب بر روی آن باشد. در اغلب غذاها، کلیه مواد شیمیایی موجود در غذا جهت موجود زنده قابل استفاده نیستند و مقداری از آن از طریق دستگاه گوارش دفع می گردد.در علوم دامی با توجه به هدف ما از پرورش دامها که ایجاد منابع غذایی با کیفیت جهت انسان میباشد و دیدگاه های اقتصادی نیز در آن حائز اهمیت میباشند. ضرورت شناخت فرآیندهای غذایی آشکار می باشد.در پرورش حیوانات اهلی قسمت اعظم هزینه تولید مربوط به هزینه تغذیه میباشد که در برخی از شاخه های دامپروری تا 80% از کل هزینه پرورش دام را هزینه تغذیه شامل میشود. بنابراین در شرایط متعارف مدیریت تغذیه بالاترین اهمیت اقتصادی را در پرورش دام به خود اختصاص می دهد.
هدف ما در بخش دامپروری تکمیل مواد موجود در خوراک جهت پاسخگویی دقیق به مجموع احتیاجات غذایی بدن دام میباشد. امروزه علاوه بر خوراکهای طبیعی جهت تکمیل جیره های غذایی به آنها مواد مصنوعی افزودنی مانند ویتامینها، نمک و اسیدهای آمینه مصنوعی نیز اضافه میکنیم اما هیچکس نمیتواند اطمینان داشته باشد که غذایی کاملاً مطابق با نیاز حیوان تهیه نموده است بلکه تلاش ما در جهت نزدیک کردن هرچه بیشتر ترکیب خوراک به نیاز دام میباشد. ویزگی یک متخصص تغذیه موفق، شناخت دقیق مواد خوراکی و اثرات متقابل بین مواد خوراکی و نیز شناخت دقیق ساختار فیزیولوژیک و آناتومیک دستگاه گوارش دام میباشد. پس از شناخت مواد خوراکی و نحوه پاسخ دام به ماده خوراکی، متخصص تغذیه باید قادر باشد غذایی با کاملترین ترکیب و با حداقل هزینه جهت تولید باکیفیت و اقتصادی، تهیه نماید. روشهای تهیه خوراک و تنظیم جیره غذایی در ادامه دروس تغذیه مورد بررسی قرار خواهند گرفت.مواد مغذی(Nutrients) ترکیبات شیمیایی آلی و معدنی هستند که حاصل از فعالیتهای کاتابولیسم و آنابولیسم در موجودات زنده هستند و درصورتی که موجودی قادر به ساخت آن در بدن خود نباشد، جهت ادامه حیات نیاز به دریافت آن ماده مغذی از طریق خوراک دارد. از جمله مواد مغذی میتوان از آب، کربوهیدراتها، چربی ها، پروتئینها، املاح معدنی و ویتامینها را نام برد.دردرس اصول تغذیه دام به بررسی كليه این مواد مغذی خواهیم پرداخت.
بطورکلی بخش زراعت با هدف تولید مواد خوراکی جهت مصرف مستقیم توسط انسان و مصرف توسط بخش دامپروری به فعالیت تولید کشاورزی میپردازد. بخش عمده خوراکهای مورد استفاده در پرورش دام با منشاء گیاهی میباشند. گیاهان با استفاده از انرژی خورشید و فتوسنتز قادر به ساختن مواد مغذی مورد نیاز خود هستند و مواد مغذی تولید شده را در جهت ایجاد اندامهای گیاهی و به منظور تولیدمثل جهت تولید دانه ها استفاده مینمایند. این مواد مغذی ذخیره شده دربافتهای گیاهی، مورد استفاده دام قرارمی گیرد. معمولاً تراکم مواد مغذی موجود در دانه بیش از مواد مغذی ذخیره شده در سایر اندامهای گیاهی میباشد و دانه ها ارزش بیشتری در تغذیه دام دارند.مواد مغذی دریافتی توسط دامها جهت رفع نیازهای رشد، نگهداری و تولید مورد استفاده قرار می گیرد.پروتئینها نقش ساختمانی و نقش تنظیمی و نقش کاتالیتيک را در بدن برعهده دارند و از اسیدهای آمینه تشکیل شده اند که برخی از اسیدهای آمینه توسط بدن دامها قابل سنتز نیستند و باید از طریق خوراک وارد بدن شوند(اسیدهای آمینه ضروری).
کربوهیدراتها در بدن نقش ذخیره انرژی شیمیایی(گلیکوژن) و نیز انتقال انرژی شیمیایی در درون بدن را برعهده دارند.لیپیدها وظیفه ذخیره انرژی شیمیایی جهت بدن و نقش تنظیمی و نیز نقش در فراهم نمودن ویتامینهای محلول در چربی دارند.معمولاً عمده مواد خوراکی مورد مصرف در دامپروری دارای منشاء گیاهی هستند و بخش اندکی از منابع خوراکی از بقایای جانوران و محصولات فرعی تغذیه انسان فراهم میگردند. اما در هر دو بخش ترکیب مواد تشکیل دهنده خوراکها یکسان میباشد و به شکل زیر قابل طبقه بندی هستند. این نوع طبقه بندی در شناخت دقیق انواع مواد شیمیایی موجود درخوراکها حائزاهمیت است.

[فلفل نمك]

هضم مقایسه ای درنشخوارکنندگان وغیرنشخوارکنندگان:
همان گونه که درفصل قبل اشاره کردیم غذا معمولاً ازبیومولکولها که تشکیل دهنده ماکرومولکولها مانند پروتئینها، چربیها و پلی ساکاریدها می باشند تشکیل یافته است که این مولکولها در دستگاه گوارش بصورت دست نخورده(Intact) قابلیت جذب ندارند و نمی توانند به همان گونه که تغذیه می شوند، وارد جریان خون گردند. بلکه بايد مورد تغییرودگرگونی قرارگیرند و به مواد ساده ترشکسته شود(Breakdown)، تا قابل جذب درخون و لنف گردند. به مراحل شکسته شدن اجزای غذا، هضم(گوارش) (Digestion) می گوئیم. و پس از انجام عمل هضم، مواد هضم شده از دیواره دستگاه گوارش جذب(Absorption) می گردد. جهت انجام عمل هضم اندامهای تخصصی در جانوران فراهم آمده اند که با کمک یکدیگر و با انجام عملیات مختلف مکانیکی و شیمیایی عمل هضم و جذب را انجام می دهند. برخی از جانوران(نشخوارکنندگان) علاوه بر دو بخش مکانیکی و شیمیایی دارای بخش هضم میکروبی(Microbial digestion) می باشند.
به منظور بررسی دقیق ترابتدا هضم درحیوانات تک معده ای را مورد بررسی قرارمی دهیم و سپس به ویژگیهای هضم درحیوانات نشخوارکننده می پردازیم.
هضم در تک معده ای ها
دستگاه گوارش در حیوانات تک معده ای شامل بخشهای دهان(Mouth)، مری (Esophagus)، معده(Stomach)، روده کوچک(Small intestine)، روده بزرگ(Large intestine)، روده کور(Secum) و مخرج(Anus) میباشد. غدد برون ریز جگر(Liver) و لوزالمعده(Pancreas) نیز وظیفه تولید شیره گوارشی را برعهده دارند.
- دهان:
در حیوانات تک معده ای که دارای دندان در محوطه دهانی میباشند، اولین بخش هضم بصورت مکانیکی توسط خرد کردن غذا بوسیله دندانها آغاز میگردد. جویدن موجب کوچکتر شدن قطعات خوراک و نیز مخلوط کردن غذا با بزاق(Saliva) میگردد. بزاق از غدد بزاقی (شامل غدد Parotid، تحت فکی Submaxillary و تحت زبانی Sublingual) ترشح میگردد که در تک معده ای ها دارای PH حدود 3/7 میباشد.
بخش اعظم بزاق(99%) را آب تشکیل میدهد. سایر مواد تشکیل دهنده بزاق شامل پروتئین موسین(Mucin) و یونهای تشکیل دهنده بافر و آنزیم آمیلاز و آنزیم لیزوزیم میباشد. بزاق نشخوارکنندگان فاقد آمیلاز میباشد.
آنزیم آمیلازباعث شکستن میزان اندکی آمیوز تشکیل دهنده نشاسته در دهان می گردد. آنزیم لیزوزیم موجب تخریب اتصالات گلوکزآمین موجود در دیواره سلولی باکتریها می گردد و موجب ازبین رفتن برخی باکتریهای موجود در غذا می باشد. بنابراین درمحوطه دهان هضم فیزیکی و اندکی هضم شیمیایی برروی خوراک ایجاد می گردد.
درحیوانات تک معده ای فاقد دندان (طیور) هضم مکانیکی در دهان انجام نمی شود اما بزاق بعنوان تسهیل کننده عبور ذرات غذا از محوطه دهان، ترشح می گردد. به دلیل عدم وجود دندان، اندازه ذرات مواد خوراکی جهت طیور محدود می باشد و غذا به سرعت از دهان عبور می نماید وهیچگونه عمل هضمی درمحوطه دهان انجام نمی گیرد. به همین دلیل توانایی چشایی درطیورنیزبسیارکم است (تعداد 24 پرزچشایی درمقابل 9000 پرز چشایی درانسان).
پس ازعبورغذا ازدهان، وارد مری که مسیری مشابه لوله می باشد می گردد وتوسط آن ذرات غذا ازانتهای دهان تا معده یا چینه دان (درطیور) منتقل می گردند.
- معده:
درمعده حیوانات تک معده ای مواد خوراکی مورد هضم شیمیایی قرار می گیرند. دیواره معده دارای غدد ترشحی می باشد که شیره معده را ترشح می نمایند.
شیره معده از دو بخش اصلی اسیدکلریدریک و آنزیمهای معده می باشد که در محیط آبی به داخل معده ترشح می شوند. وظیفه اصلی اسید کلریدریک تبدیل پپسینوژن ترشح شده به پپسین می باشد. پپسین باعث شکسته شدن پیوندهای کووالانسی بین پپتیدها می گردد. عمل پپسین برروی اتصال بین اسیدهای آمینه آروماتیک (Tyr , Try , Phe) شدیدتر از سایر پیوندهای پپتیدی انجام می گیرد. آنزیم رنین (Renin) از سلولهای معده ترشح می گردد و موجب انعقاد پروتئینهای شیر می گردد. تعداد اندکی آنزیم لیپاز نیز توسط معده تولید می گردد. در طیور شیره معده توسط پیش معده (Preventricalus) ترشح می گردد و وظیفه شکستن پروتئینها را بر عهده دارد، اما به دلیل عبور سریع خوراک از پیش معده معمولاً تاثیر اصلی آنزیم پپسین در محل سنگدان می باشد و هضم آنزیمی به میزان اندکی در پیش معده انجام می شود.
سنگدان (Gizzard) یا معده عضلانی عضو بعدی دستگاه گوارش در طیور می باشد که با داشتن عضلات قوی و مخاط ضخیم عمل هضم فیزیکی را بر روی ذرات غذا انجام می دهد و ذرات بزرگ را به ذرات کوچکتر تقسیم می نماید.
- روده کوچک:
درحیوانات تک معده ای غذا پس ازعبورازمعده یا سنگدان (درطیور)، وارد روده کوچک می گردد. هضم آنزیمی مهمترین فعالیت در روده کوچک می باشد. ترشحات کبد و پانکراس در محوطه دوازدهه به داخل روده کوچک وارد می شوند. کبد صفرا (Bile) را به داخل روده ترشح می نماید. صفرا از نمکهای سدیم و پتاسیم به همراه اسیدهای صفراوی، رنگریزه های بیلی وردین (Biliverdine)، بیلی روبین (Bilirubin)، کلسترول (Cholesterol) و پروتئین موسین (Mucin) میباشد. وظیفه اصلی صفرا تبدیل چربیهای موجود در خوراک به شکل امولیسیون (Emolcified) و کمک به فعال کردن آنزیم لیپاز ترشح شده از پانکراس میباشد. املاح صفراوی خاصیت دوگانه دوست (Amphipathic) دارند و دارای دو بخش هستند، بخش محلول در چربی و بخش محلول در آب. منوگلیسیریدها و اسیدهای چرب در داخل این نمکهای صفراوی بخوبی حل میشوند. نمکهای صفراوی علاوه بر ویژگی حل نمودن چربیها در خود، قابلیت تشکیل میسل (Micelle) را دارد. ترکیبات موجود در میسلها طوری مرتب شده اند که گروه های قطبی آنها در سمت خارج میسل قرار گرفته اند. قطر میسلها حدود 30 تا 100(آنگستروم) می باشد.

[فلفل نمك]

چربیهای وارد شده به دوازدهه ابتدا به کمک نمکهای صفراوی تشکیل قطرات امولسیون چربی را با قطر حدود 5000می دهند. سپس لیپاز ترشح شده از لوزالمعده موجب جدا شدن اسیدهای چرب از تری گلیسیرید میگردد و اسیدهای چرب به همراه مونوگليسريدها و نمکهای صفراوی تشکیل میسلها را می دهند. لیپازبه شکل زیر تری گلیسیریدها را به دی گلیسیرید و مونوساكاريد تبدیل می نماید:
پانکراس نیز ترشحات خود را به نام شیره پانکراس در محل دوازدهه به دستگاه گوارش وارد می نماید. ترشح شیره پانکراس توسط ورود غذا به دوازدهه آغاز می شود. با حضور اسید در دوازدهه، سلولهای مخاطی این بخش اقدام به ترشح هورمون سکرتین (Secretin) به داخل خون می نماید و هورمون سکرتین از طریق گردش خون موجب تحریک سلولهای پانکراس و ترشح بی کربنات به داخل روده می گردد. همچنین ورود پپتیدها و مواد غذایی از معده به روده موجب ترشح هورمون کوله سیستوکینین (Cholecystokinin) از سلولهای اپيتليال دوازدهه می گردد، این هورمون نیزازطریق جریان خون به پانکراس منتقل شده و موجب ترشح آنزیمهای تریپسینوژن (Trypsinogen)، کیموتریپسینوژن (Chymotrypsinogen)، پروکربوکسی پپتیدازهای A و B،  α–آمیدز، لیپاز، لستینازها (Lecithinases) و نوکلئازها (Nucleases) می باشد.
بی کربنات ترشح شده به محیط دوازدهه نقش تنظیم (افزایش) pH مواد تخلیه شده از معده و خنثی نمودن اسید را برعهده دارد و pH این مواد گوارشی را به pH اپتیمم جهت فعالیت آنزیمهای پانکراس (7-9pH=) (7←pH→9) می رساند.
آنزیمهای پپتیداز(***نده پروتئین) موجود در شیره لوزالمعده به شکل پیش آنزیم می باشند. تریپسینوژن توسط آنزیم انتروکیناز (Entrokinase) که از سلولهای اپیتلیال دوازدهه ترشح می شود، به تریپسین تبدیل می شود. حضور آنزیم تریپسین در ادامه خود باعث افزایش سرعت تبدیل تریپسینوژن به تریپسین می گردد. عمل آنزیم تریپسین شکستن پیوند پپتیدی تشکیل شده توسط عامل کربوکسیل اسیدهای آمینه لایزین و آرژنین می باشد. نقش دیگر تریپسین، فعال ساختن کیموتریپسینوژن و تبدیل آن به کیموتریپسین می باشد. کیموتریپسین موجب شکستن پیوندهای پپتیدی تشکیل شده توسط گروه کربوکسیل اسیدهای آمینه آروماتیک می باشد (Tyr, Trp, Phe).تریپسین موجب تبدیل آنزیمهای پروکربوکسی پپتیداز به کربوکسی پپتیداز می گردد. آنزیمهای کربوکسی پپتیداز موجب جدا کردن اسیدهای آمینه از انتهای کربوکسیل زنجیر پلی پپتیدی می باشند.
آنزیم α–آمیلاز ترشح شده از لوزالمعده موجب شکستن پیوندهای 4→1α بین ملکولهای گلوکز موجود در نشاسته یا گلیکوژن و آزادسازی گلوکز می گردد.
دوآنزیم لستیناز (Lecithinase) وظیفه شکستن ملکول لستین و جداسازی یک ملکول اسید چرب را برعهده دارند. اسیدهای نوکلئیک موجود در خوراک توسط آنزیمهای Deoxyribonuclease و Ribonucleas شکسته می شوند و به نوکلئوتیدها تبدیل می شوند و سپس مجدداً نوکلئوتیدها توسط این گروه از آنزیمها شکسته شده و به اجزای تشکیل دهنده خود یعنی فسفر، قند و باز پورین یا پیریمیدین تبدیل می شوند.
دیواره روده باریک با تولید آنزیمهای مالتاز، لاکتاز و ساکاراز موجب شکسته شدن دی ساکاریدهای ماتوز،لاکتوز وسوکروز(Sucrose) به منومرهای تشکیل دهنده خود می گردند. در طیور آنزیم لاکتاز ترشح نمی گردد.بنابراین منطقه فعال هضمی درروده باریک، منطقه دوازدهه می باشد. دو بخش ژوژنوم (Jejunum) و ایلئوم (Ileum) که بخشهای میانی و انتهایی روده باریک می باشند در جذب مواد مغذی هضم شده فعال هستند.
باقیمانده غذا که از روده باریک خارج می شود بیشتر مواد هیدرولیز شده خود را توسط روده جذب نموده است. اما بخشهای غیرقابل هضم مانند سلولز و همی سلولز و لیگنین و مقداری از پروتئینها و کربوهیدراتها که درداخل این بخشهای غیرقابل هضم بخصوص در داخل لیگنین به دام افتاده اند، به روده بزرگ وارد می شوند.
- روده بزرگ:
اولین بخش ازروده بزرگ،روده کور(Secum) نامیده می شود که دارای جمعیت میکروبی می باشد وهضم میکروبی درحیوانات تک معده ای بخصوص اسب در این عضو انجام می پذیرد. تخمیر میکروبی انجام شده در روده کوراسب شبیه به تخمیر در معده حیوانات نشخوارکننده است و تخمیر بر روی سلولز و کربوهیدراتهای غیر قابل هضم دیگر انجام می شود و تولید اسیدهای چرب فرّار می گردد. اما پروتئینهای تولید شده در سکوم به اندازه پروتئینهای تولید شده در شکمبه نشخوارکنندگان، قابلیت جذب و بهره وری جهت اسب ندارند. مقداری ویتامینهای محلول در آب نیز توسط هضم میکروبی در سکوم اسب ایجاد وجذب می گردد. سکوم در طیور فعالیت قابل توجهی ندارد. بخشهای قولون کوچک، قولون بزرگ و راست روده(Rectim) سایر بخشهای تشکیل دهنده روده بزرگ هستند که جذب آب باقیمانده در مواد خوراکی در این بخش انجام می پذیرد.
در روده بزرگ تک معده ای ها، مواد فیبری هضم شده مورد تخمیر میکروبی قرار می گیرند و برخی ویتامینهای محلول در آب و ویتامین K و برخی مواد پروتئینی با منشاء میکروبی تشکیل می گردند که تقریباً قابل جذب نیستند و از طریق مدفوع خارج می گردند. كليه مواد هضم نشده، اندکی آب، ترشحات هضمی بدن، سلولهای جدا شده از مخاط دستگاه گوارش و مواد حاصل از فعالیت میکروبها در دستگاه گوارش، تشکیل مدفوع را میدهند.
در طیور طول روده بزرگ نسبتاً کوتاه است و در انتها به کلوآک ختم می شود که محل مشترک مجرای گوارشی، ادراری و تناسلی می باشد.
- مراحل جذب مواد مغذی: (Nutrient absorption)
جذب مواد مغذی شامل انتقال فرآورده های نهایی هضم از محوطه دستگاه گوارش به داخل خون یا لنف می شود. در تک معده ای ها محل اصلی جذب روده باریک می باشد. سطح روده باریک دارای چین خوردگیها و پرزهای فراوانی می باشد که به شکل زاویه انگشت مانند (Villi) در سطح روده قرار دارند و موجب افزایش سطح تماس مواد خوراکی هضم شده با روده می گردند.
جذب مواد مغذی به شیوه های مختلفی در روده انجام میشود:
الف) جذب بصورت غیرفعال (انتشار) (Passive transport) (Diffusion)
که نفوذ ملکولها از ناحیه با غلظت بالا به ناحیه با غلظت پایین می باشد و سرعت نسبتاً کمی دارد.
ب) جذب بصورت انتقال فعال (Active transport)
در این روش مواد مغذی با صرف انرژی از محوطه دستگاه گوارش به داخل سلولهای مخاطی روده وارد می شوند. عموم قندها و اسیدهای آمینه بصورت فعال جذب می گردند.
ج) در نوزادان تازه متولد شده عمل جذب مولکولهای اينيوگلوبرسين موجود در آغوز (کلستروم) بصورت بلعیده شدن دست نخورده (Pinocytosis) می باشد.
- جذب انواع بیومولکولها:
الف) کربوهیدرات ها:
همانگونه که اشاره گردید α–آمیلاز موجود در بزاق و لوزالمعده موجب شکسته شدن مولکولهای نشاسته و گلیکوژن و آزادسازی گلوکز می گردد. دی ساکاریدها نیز توسط آنزیمهای هیدرولیز کننده خود که از روده ترشح می شوند به مونومرهای تشکیل دهنده خود تبدیل شده و به شکل فعال و با صرف انرژی به درون سلولهای بافت مخاطی روده منتقل گردیده و سپس از طریق سیاهرگ کبدی (Portal vein) به کبد وارد می شود.
ب) چربی ها:
پس از جذب غیرفعال اسیدهای چرب و مونوگلیسیریدها به درون سلولهای اپيتليال (مخاطی) روده، در این سلولها مجدداً سنتز تری گلیسیرید صورت می گیرد و تری گلیسیریدهای تولید شده در سلولهای مخاطی معده به شکل ذرات کوچک کروی بنام کیلومیکرون به درون رگهای لنفی موجود در پرزهای روده وارد میشوند. چربیهایی که دارای اسیدهای چرب کوتاه زنجیر می باشند، میتوانند بدون تشکیل کیلومیکرون به سیاهرگ و جریان خونی منتقل شوند. درطیورعمده تری گلیسیرید به جریان خون سیاهرگی وارد می شود. به این نوع چربیها که به داخل سیاهرگ وارد میشوند پورتومیکرون (Portomicrons) می گوئیم.
ج) پروتئین ها:
پروتئینهای موجود درخوراک توسط فعالیت انواع آنزیمهای پپتیداز به اسیدهای آمینه و الیگوپپتیدهای کوچک تبدیل می شوند. الیگوپپتیدها به شکل فعال به سلولهای مخاطی روده وارد می شوند و توسط آنزیمهای دی پپتیداز و تری پپتیداز، هیدرولیز میشود و به اسیدهای آمینه تشکیل دهنده خود تجزیه می شوند.
اسیدهای آمینه به طریق فعال به سلولهای مخاطی روده جذب می گردند. جهت جذب اسیدهای آمینه خنثی، اسیدی یا بازی مکانیسمهای ویژه ای وجود دارد و اسیدهای آمینه هر گروه، در سرعت جذب با یکدیگر رقابت دارند.
باید توجه داشت که کل اسیدهای آمینه موجود در محوطه روده مربوط به پروتئینهای خوراک نیستند بلکه تعدادی از اسیدهای آمینه مربوط به آنزیمهای پروتئینی ترشح شده از دستگاه گوارش و دارای منشاء داخلی هستند اما این اسیدهای آمینه نیز همراه با اسیدهای آمینه خوراک جذب می گردند و به سیاهرگ کبدی منتقل می گردند.
د) مواد معدنی:
جذب مواد معدنی در روده به دو روش الف) انتشار و ب) جذب توسط مولکولهای حامل انجام می پذیرد.
کلسیم: حضور پروتئین ویژه ای بنام (Calcium binding protein) (CaBP) و با کمک ویتامین D3 (کوله کلسیفرول) در روده جذب می گردد. شرایط فیزیولوژیک دام، حضورسایرعوامل شیمیایی وعناصر معدنی از جمله فسفربرروی جذب کلسیم موثرمی باشد. مرغان تخمگذاردرحال تولید تخم مرغ جذب کلسیم بهتری نسبت به مرغان تخمگذارفاقد تولید تخم مرغ دارند. افزایش غلظت فسفر موجب کاهش جذب کلسیم و برعکس می گردد.
حضور ترکیبات شیمیایی مانند اسید فایتیک (Phitic acid) موجب به دام انداختن عناصر معدنی و عدم جذب این عناصر می گردد.
ﻫ) ویتامین ها:
ویتامینهای محلول در آب به دو شکل انتشار ساده و جذب توسط مولکولهای حامل در روده جذب می گردند. ویتامین B12 جهت جذب، نیاز به یک مولکول گلایکوپروتئین حامل دارد درمقابل اسید فولیک به راحتی به درون سلولهای مخاطی روده انتشار می یابد. ویتامینهای محلول در چربی همانند مولکولهای چربی به شکل انتشار به داخل سلولهای مخاطی روده وارد می شوند و سپس در داخل این سلولها با مولکولهای پروتئین ترکیب می شوند و به شکل مولکولهای لیپوپروتئین به جریان خون وارد می شوند.
هضم در نشخوارکنندگان (Digestion in Ruminants)
دامهایی مانند گاو و گوسفند دارای معده ای چهارقسمتی می باشند. این معده پیچیده موجب انجام تخمیرهایی میکروبی درشکمبه و نگاری می گردد و موجب هضم بخش قابل توجهی از مواد سلولزی موجود در خوراک می شود. به این ترتیب دامهای دارای معده چهارقسمتی قادرند که غذاهای شامل علوفه و موادخشبی با فیبر بالا که عمدتاً از پلی ساکاریدهای دارای پیوند β می باشند، تغذیه نمایند. این حیوانات همچنین قادر هستند خوراکهایی را که برای بار اول بلعیده می شوند را بالا آورده و پس از آغشته نمودن مجدد به بزاق و جویدن مجدد، دوباره بلع کنند. این عمل نشخوار(Rumination) نامیده میشود