عوارض و عواقب ناشی از گزیدگی ها یکی از اورژانسهای پزشکی میباشد که میتواند جان افراد گزیده شده را تا حد مرگ تهدید نماید.
معمولا انسانهایی که در مناطق مختلف جهان در معرض خطرات گزیدگی قراردارند چه بصورت علمی و چه بصورت سنتی طرق مقابله با آنها را میدانند ولی اطلاع کامل از نوع گزیدگی و پادزهرهای مربوطه میتواند در زمان کمتری جان یک انسان را نجات دهد.
گزیده شدن توسط حشرات و جانوران مختلف هرکدام اورژانسهای مربوط به خود را دارد و در مطلب زیر سعی شده است تا خطرناکترین آنها و شیوه های معمول مقابله با این نوع گزیدگی را به شما معرفی نماییم:

الف_ عقرب گزيدگي:

بيش از ۶۵۰ گونه عقرب در جهان وجود دارد كه تنها ۵۰ گونه آنها براي انسان خطرناك مي باشند.

خطرناكترين عقربي كه در ايران وجود دارد در استان خوزستان و با نام محلي گارديم يا گاديم مي باشد.




علايم عقرب گزيدگي:

اثرات سمي ناشي از گزش عقرب معمولا در بزرگسالان ملايم است و شرايط حاد بيشتر در كودكان بروز مي نمايد.

تورم عموماً محدود به ناحيه گزش است و احساس بي حسي و سوزش در ناحيه گزش براي ۴ تا ۶ ساعت بوجود مي آيد و معمولاً پس از ۲۴ ساعت بهبود مي يابد. يك گزش عقرب مي تواند منجر به بروز درد متوسط تا شديد در ناحيه گزش شود، سم عقرب از نوع سم عصبي است و سبب انقباضات مداوم عضلاني مي شود. در بزرگسالان گزش عقرب منجر به درد محدود به ناحيه گزش مي گردد كه پس از چند ساعت تا چند روز بر طرف مي شود.

تپش قلب و افزايش فشار خون از عواقب معمول گزش عقرب است. اختلال در عملكرد اعصاب ناحيه سر، منجر به از دست دادن كنترل عضلات حلق و اختلال عضلات اسكلتي منجر به انقباضات عضله زبان مي شود. دوبيني، لكنت زبان، گشادي مردمك ها و افزايش ترشح بزاق و ترشحات ريوي و تعريق از ديگر عوارق عقرب گزيدگي است.

اما علائم تهديدكننده حيات و حوادث منجر به مرگ به ندرت و آن هم بيشتر در كودكان رخ مي دهد. در كودكان ممكن است متعاقب درد در ناحيه گزش، بي قراري، حركات غير ارادي چشمها و ترشح بزاق بروز نمايد. يكي از علايم شايع عقرب گزيدگي در كودكان افزايش دماي بدن مي باشد. تنگي نفس و كم شدن اكسيژن در موارد حاد خصوصا در كودكان را بايد دقيقا كنترل نمود. تهوع، استفراغ، مشكل در بلع در كودكان، احساس سوزن سوزن شدن در ناحيه گزش نيز ممكن است بروز نمايد.

درمان عقرب گزيدگي:

به دليل جذب سريع زهر و حجم كم آن، نيازي به تخليه محل گزش وجود ندارد. كنترل مجاري هوايي، كنترل درد ، اضطراب و اختلالات حركتي مصدوم از جمله اقدامات كمكي مي باشد. ضمنا پادزهرعقرب گزيدگي در درمانگاههاي محلي موجود است كه بايد سريعا تزريق شود. تجويز آرام بخش هم مي تواند به مصدومين كمك كند.

در بزرگسالان درد و بيحسي ناحيه تزريق پس از ۲۴ ساعت برطرف مي شود ولي علايم عصبي و عضلات اسكلتي ممكن است زمان بيشتري به طول انجامد. چنين علايمي يك ساعت پس از تزريق پادزهر برطرف مي شود ولي ممكن است درد تا ۲۴ ساعت ادامه داشته باشد.

ب_-زنبور گزيدگي:

گزش زنبورها مخصوصاً زنبورهاي وحشي، بدون توجه به ظاهر آن، مي توانند خطر جدي براي فرد ايجاد كنند. زنبور گزيدگي ممكن است در اثر نيش انواع زنبور مانند زنبورعسل و زنبورسرخ بروز نمايد. نيش زنبورعسل ماده، به كيسه محتوي زهر متصل است و پس از گزش در زخم باقي مي ماند و محتويات كيسه زهر به زخم منتقل مي شود. بنابراين برداشتن نيش از روي زخم در اسرع وقت جهت جلوگيري از ورود بيشتر سم به زخم ضروري است. علائم معمولاً در عرض چند ساعت ناپديد مي شود. اگر فرد زنبورگزيده مشكلي در تنفس داشتيد و يا تورم شديد وسريع رخ داد بايد به پزشك مراجعه شود.

اگر هيچيك از اين علائم براي فرد زنبور گزيده ايجاد نشد تنها كاري كه ما مي توانيم انجام دهيم اين است كه ابتدا از نزديك محل گزيدگي را بررسي كنيم. اگر نيش هنوز در سطح باقي است مي توانيم آن را با يك موچين يا انبر از سطح پوست بيرون بكشيم. بايد مراقب باشيم كه كيسه زهر را فشار ندهيم زيرا ممكن است باقي سم وارد بدن شود.

بعد از آن مي توانيم محل را با آب سرد همراه با بيكربنات سديم (محلول جوش شيرين) كمپرس كنيم.

ممكن است گزيدگي در داخل دهان يا گلو صورت گيرد و اين مسئله خطرناك است چون بافتهاي گلو و دهان بافتهاي شلي هستند و خيلي سريع ورم مي كنند و ممكن است باعث اختلال تنفسي شوند.

زنبورها و زنبورهاي سرخ بطور مكرر نيش مي زنند و محل گزش آنها به سادگي عفوني مي شود. ممكن است در محل گزش يك زخم دردناك ايجاد شود ولي واكنش هاي حساسيتي شديد نيز در برخي افراد رخ مي دهد. چنانچه گزش زنبور در نقاط مختلف و آن هم در ناحيه گردن و سر بروز نمايد، جدي تر است و مي تواند تهديد كننده زندگي باشد.



علايم زنبور گزيدگي:

علائمي كه زنبور گزيدگي مي تواند ايجاد كند عبارتند از:

درد و تورم ناگهاني در محل گزش و قرمزي در مركز تورم. البته بعضي از افراد به هر نوع سمي حساسيت دارند و واكنش آلرژيك بسيار شديدي مي توانند به سم زنبور نشان دهند و اصطلاحاً شوك آنافلاتيك در آنها ايجاد مي شود كه در اين موارد به اقدامات سريع و فوري نياز داريم.

درمان زنبور گزيدگي:

در مورد نيش زنبور عسل، برداشتن سريع نيش از روي زخم، جهت جلوگيري از ورود بيشتر سم به زخم ضروري است. علائم معمولاً در عرض چند ساعت ناپديد مي شود. اگر فرد زنبورگزيده مشكل تنفسي داشت و يا تورم شديد وسريع در محل گزش بروز كرد، بايد به پزشك مراجعه نمايد.

بايد محل گزش را با آب و صابون بشوئيم.

روي محل گزش كمپرس سرد يا كيسه محتوي يخ قرار دهيد و به طور متوالي هر ۱۵ دقيقه يكبار كيسه يخ را از روي پوست برداريم.

از قراردادن مستقيم يخ روي پوست و از گرم كردن موضع بايد اجتناب نمود.

محل را با آب سرد همراه با بيكربنات سديم (محلول جوش شيرين) كمپرس كنيم.

ممكن است گزيدگي در داخل دهان يا گلو صورت گيرد براي اين كار سريعاً داخل دهان را با آب سرد و بيكربنات سديم شستشو مي دهيم و مريض را به اورژانس بيمارستان منتقل مي كنيم.

ج_ حشره” دراكولا” و يا ” بند”) Paederus Blister Beetles)
.اين حشرات نارنجي با سر، شكم و انتهاي تيره، ظاهري شبيه مورچه و علاقه فراواني به رطوبت دارند و در واقع نوعي سوسك ( شبيه به مورچه) هستند كه در مناطق شمال و در فصل تابستان كه رطوبت و جمعيت بالاست، خطردر معرض اين حشره قرار گرفتن بالاتر است. راه رفتن آن بر روي پوست باعث زخمهاي بسيار عميق و دردناك مي گردد. اين حشره به سلطان حشرات مناطق گرم و مرطوب معروف است به واسطه سمى كه در بدن خود دارد فاقد دشمن طبيعى است و حتى پرندگان نيز از خوردن آن خوددارى مى كنند. اين حشره به محض تحريك با ترشح سم بر پوست بدن انسان باعث بروز تاول هاى شديدى همراه با درد، سوزش و خارش مى شود. بهبود تاول هاى ناشى از سم اين حشره، درمان خاصى ندارد و تنها بايد با مواد ضدعفونى كننده، زمان بهبود ۱۰ روزه آن را تحمل كرد.

اين حشرات معمولاً بيشتر فعاليتشان در هنگام غروب آفتاب رخ مي دهد چراكه از نور آفتاب گريزانند و علاقه فراواني به منابع نور مصنوعي مانند لامپهاي مهتابي و نورهاي فلورسنت دارند. بنابراين غروب روزهاي تابستان اين موجودات به سمت نور لامپهاي خانگي مي آيند و در تماس با انسان قرار مي گيرند.

به دليل اينكه بال رويي اين حشره كوتاه و شبيه شنل دراكولا، قرمز رنگ است مردم در گيلان به آن دراكولا و در مازندران به آن بند مي گويند اما نام علمي آن پدروس (Paederus) است.




علايم تماس با حشره دراكولا يا بند:

دراكولاها نه نيش مي زنند و نه گاز مي گيرند بلكه اين موجودات تركيبات سمي و محركي به نام پدرين ترشح مي كند كه باعث ايجاد زخمهاي پوستي و چشمي مي شود. پدرين يك ماده سمي است كه باعث ايجاد صدمات بافتي، نكروز و تاول مي شود. اين سم اگر در تماس با پوست بدن قرار گيرد لايه سطحي پوست را تخريب مي كند. علائم اين تخريب به صورت قرمز شدن موضعي، جوشهاي كوچك همراه با خارش و در انتها ورقه ورقه شدن و پوسته پوسته شدن پوست مي باشد كه هيچ درمان قطعي براي آن وجود ندارد و عارضه بعد از مدتي خود به خود خوب مي شود. التهاب پوستي ايجاد شده به صورت ناگهاني ظاهر مي شود و له شدن حشره روي پوست و يا خاراندن پوست ناحيه سبب انتشار سم و تشديد زخمهاي روي پوست خواهد شد.

سم پدرين در صورت تماس با چشم باعث ايجاد التهاب ملنحمه چشم شده و در موارد نادري ممكن است باعث كوري شود. واكنشها در آغاز به صورت كهير است كه پوشيده از تاولهاي كوچك و جدا از هم مي باشد.

محل آسيب ديده دردناك بوده و طي ۱۰ تا۱۲ روز زخمها حالت دلمه پيدا مي كنند كه به تدريج از بين رفته و يك ناحيه تيره بر جاي مي ماند كه ممكن است هفته ها يا ماهها باقي بماند و سپس از بين برود.

اقدامات اوليه در تماس با حشره دراكولا يا بند :

تنها كاري كه مي توان براي تخفيف عارضه انجام داد و طول دوره عارضه را كم كرد اين است كه اگر ما در ساعات ابتدايي ايجاد عارضه، متوجه آن شويم و با آب و صابون معمولي محل عارضه را شستشو دهيم. تكرار اين عمل در بهبود زخمها بسيار مفيد مي باشد. گرچه اين ، شدت علائم و طول آنها كاهش چشمگيري پيدا خواهد كرد. از طرف

ديگر با تميز نگه داشتن محل عارضه مي توان از بروز مشكلات ثانويه ازجمله عفونتهاي باكتريايي جلوگيري كرد همچنين هرچه پوست مرطوبتر باشد شدت عارضه بيشتر است.

هيچ پادزهر اختصاصي وجود ندارد. تجويز آنتي هيستامين ها و كورتون ها، تغيير خاصي در روند درمان بيمار ندارد. بايد مراقب بود تا زخم دچار عفونت ثانويه نشود.

به طور تجربي استعمال الكل سفيد بر روي موضع آلوده به سم حشره و يا بر روي زخمها مي تواند در كاهش علايم موثر باشد.

پيشگيري از گزش حشرات :

با رعايت چند نكته ساده مي‌توانيم از خودمان در برابر گزش حشرات محافظت كنيم. قسمت عمده‌اي از اين نكات روش‌هاي فيزيكي هستند يعني روش‌هايي كه در مواجهه ما و كودكانمان با حشرات جلوگيري مي‌كند.مانند نصب توري به پنجره‌ها، پوشيدن لباس‌هاي محافظت‌كننده و ترك كردن محل.

حشرات داخل ساختمان‌ها و اتاق‌ها با استفاده دائمي از حشره‌كش‌‌هايي كه به صورت اسپري وجود دارند يا مواد حشره‌كش از بين مي‌روند.

نگهداري حيوانات خانگي باعث تجمع بيشتر حشرات مي‌شود. بايد توجه داشت حشرات ممكن است روي پوست اين حيوانات بنشينند و بعد بلند شده، روي پوست بدن ما بنشينند و نيش بزنند بنابراين لازم است نگهداري حيوانات اهلي توام با رعايت بهداشت حيوان باشد.

اگر در محل زندگي درختان زيادي وجود دارد بايد براي پنجره‌هاي خانه از توري استفاده شود و در پارك‌‌ها از آويختن لباس‌ها روي درخت خودداري شود.

در مناطقي كه حشرات زياد وجود دارد، بهتر است روي پوست بدن مخصوصا بدن كودك داروهايي ماليد كه حشرات را از كودك دور كند. اما بايد توجه كنيد استفاده دائم از اين مواد سبب حساسيت بيشتر نشود.

به هيچ‌وجه كندوي زنبور عسل را دستكاري و زنبورها را تحريك نكنيد.

اگر زنبور در نزديكي خود ديديد به جاي نابود كردن آن با مگس‌كش، موقتا آن منطقه را ترك كنيد.

از پوشيدن لباس‌هايي با رنگ روشن و استفاده از عطرهاي تند در مناطقي كه حشرات زيادي دارند، جدا خودداري كنيد؛ زيرا تمام اين موارد باعث جذب زنبور‌ها مي‌شود.
در محيط‌‌هاي باز، پيراهن آستين بلند و شلوار بلند به تن كودكتان كنيد.
اگر سابقه واكنش حساسيتي شديد به نيش زنبور داريد، با پزشك خود براي مقابله با آن مشورت كنيد.



مار گزيدگي:

بيش از ۳۰۰۰ نوع مار در سراسر دنيا وجود دارد كه فقط ۲۰۰ نوع از آنها سمي هستند.

مارهاي سمي به دوگروه عمده تقسيم مي شوند: مرجانها ( مار مرجان و مار كبري) و افعي ها ( مار افعي و مار زنگي)

مارهاي افعي عامل بيش از ۹۰ درصد مار گزيدگيهاي سمي مي باشند و در بين آنها مار زنگي از همه خطرناكتر است.

انواع افعي هاي ايران:

- افعي شاخدار، بيشتر در نواحي مركزي، شرقي و جنوبي ايران

- مار شاخدار، در نواحي شرقي و مركزي و استانهاي كرمان و فارس

- افعي پلنگي، در نواحي شرقي و مركزي و استانهاي كرمان و فارس

- مار جعفري، در نواحي شرقي و مركزي

- افعي زنجاني

- افعي قفقازي

- افعي البرزي، در نواحي البرز و مركزي ايران

خصوصيات مارهاي سمي:

سر مارهاي سمي مثلي شكل است، برخلاف مارهاي غيرسمي كه سر به صورت نيمه بيضوي است.
مارهاي سمي داراي مردمك بيضي شكل بوده در حاليكه مردمك مارهاي غيرسمي گرد است. (به استثناي مار مرجان)
معمولاً در انتهاي دم مارهاي سمي يك رديف فلس وجود دارد، در حاليكه در مارهاي غيرسمي تعداد رديف هاي فلس ها ۲ يا بيشتر است.
مارهاي سمي داراي Fang در محوطه دهاني مي باشند كه در واقع نوعي دندان تخصص يافته مي باشد. و به عنوان ابزار تزريق زهر در مار محسوب مي شوند بنابراين محل گزش مارهاي سمي با دو سوراخ در محل گزش مشخص مي شود، در مارهاي غيرسمي محل گزش بصورت دو رديف سوراخ هلال شكل معيني مي شود.



پيشگيري از مارگزيدگي:

مراقب جايي كه پاي خود را قرار مي دهيد، جايي كه دست خود را قرار مي دهيد و جايي كه در آن مكان بازي مي كنيد و يا مي نشينيد باشيد و در مناطق مارخيز بيش از پيش مراقب كودكان خود باشيد.

مارها معمولا در فصل بهار، تابستان و پاييز در مكانهاي سايه دار و خنك و در فصل زمستان در مكانهايي مانند درون غارها و تونل معادن زندگي مي كند. ۷۲% از مارگزيدگي ها در در تاريكي (نيم ساعت قبل از غروب آفتاب تا ۲ ساعت بعد از آن) رخ مي دهد. هيچگاه تلاشي براي به دام انداختن مارها و يا تخريب لانه آنها انجام ندهيد.

معمولا ۹۵% از مارگزيدگي ها به دليل بي دقتي در حين نقل و انتقال مار سمي و ۵% آن به صورت اتفاقي رخ مي دهد.


علايم گزيدگي افعي ها:

- درد و حساسيت در محل گزش به صورت دردهاي تيز و سوزاننده كه در عرض ۵ تا ۱۰ دقيقه بعد از گزش ظاهر مي شود.

- تورم در محل گزيدگي (۳۰ دقيقه) ۴ ساعت بعد از گزش ايجاد مي شود. و ممكن است در عرض ۲۴-۱۲ ساعت افزايش يافته و كل اندام مبتلا را درگير نمايد.

- تاول و وزيكول (در طي ۳۶-۲۴ ساعت پس از گزيدگي تاول هاي كوچك ممكن است در محل ايجاد شوند.)

- تهوع و استفراغ

- بي حسي (پارستزي) در اطراف دهان، صورت و پوست سر و گز گز نوك انگشتان

- تب، لرز

- تعريق، ضعف بي حالي

- سرگيجه و حتي سنكوپ

- اختلالات انعقادي خون: يكي از مشخص ترين و مهم ترين علايم و نشانه هاي گزيدگي با افعي ها بوده و به صورت خونريزي از بيني، وجود خون در خلط، خون در ادرار، خون در مدفوع، خونريزي در شكم و داخل چشم و مغز بروز مي نمايد.

- كاهش سطح هوشياري و شوك قلبي- عروقي

اقدامات خارج از بيمارستان:

گزش همه افعي ها با خطر جدي همراه است در اسرع وقت به دنبال مراقبت هاي پزشكي باشيد.

- دور كردن مصدوم از محل حادثه (جهت جلوگيري از حمله مجدد مار)

- همه لباسهاي سفت، كفش و جواهرات را از دست و پاي بيمار خارج كنيد.

- فعاليت فيزيكي بيمار را محدود و كم كنيد.

- آرام باشيد و ييمار را نيز آرام كنيد و از حركات بيش از حد او جلوگيري نماييد.

- اگر زمان داريد زخم را با آب و صابون بشوييد.

- عضو را بايد بي حركت و هم سطح يا كمي پايين تر از سطح قلب نگه داشت.

- بستن گارو در محل بالاي گزيدگي بويژه اگر محل گزيدگي در دست ها يا پاها باشد. قابل ذكر است بستن گارو نبايد آنقدر سفت باشد كه جريان خون اندام را مختل كند.

- خودداري از سرد كردن و كمپرس كردن عضو با آب سرد يا يخ ( اين كار ممكن است منجر به قطع عضو بيمار شود).

- درصورتيكه انتقال بيمار به بيمارستان بيش از يك ساعت طول كشد با ايجاد يك برش به موازات محور عضو درگير به طول تقريبي ۷-۶ ميلي متر و عمق ۳ ميلي متر نمود و عمل مكش را با دهان به مدت ۶۰-۳۰ دقيقه ادامه دهيد. در صورت وجود زخم در محوطه دهان از انجام مكش با دهان خودداري كنيد.

- بيمار را در اسرع وقت به بيمارستان برسانيد. بهترين درمان براي مارگزيده رساندن وي به مراكز درماني است.

- لطفاً زمان را با تلاش براي كشتن و يا گرفتن مار از دست ندهيد.

- علائم واكنش هاي حساسيتي شديد مانند عطسه، مشكل در تنفس يا تورم سريع و شديد، درد شكم، تهوع، سرگيجه، درد قفسه سينه، خرخر صدا وكبود شدن رنگ لبها از جمله مواردي هستند كه سريعاً بايد به اورژانس مراجعه شود.

- كودكان زير سه سال، بيماران قلبي، ديابتي، افراد مسن و معلولين حركتي و بيماران مبتلا به آلرژي در معرض خر بالاي حساسيت مي باشند. گزش متعدد در ناحيه سر و گردن خطرناك تر مي باشد. بهتر است در اين موارد سريعاً به اورژانس مراجعه شود.

- بيمار را براي چند روز از نظر درد تشديد درد يا باقي ماندن تورم يا علائم شبيه آنفولانزا و يا تب تحت نظر قرار دهيد و در صورت بروز اين علائم سريعاً به پزشك مراجعه نمائيد.

– درمان انتخابي پس از رسيدن به بيمارستان تجويز پادزهر تا ۴ ساعت اول پس از گزش مي باشد. تا ۲۴ ساعت پس از گزيدگي هم پادزهر قابل استفاده است. ممكن است آنتي بوتيك و واكسن كزاز هم تزريق شود.

¯ علايم گزيدگي با مار كبري و مار مرجان

افتادگي پلك ها، خواب آلودگي، ضعف عضلاني، فلج، اختلال تكلم و تنفس، آبريزش از دهان، استفراغ و تهوع

¯ علايم گزيدگي با مار آبي (دريايي)

درد عضلاني و تغيير رنگ ادرار به رنگ قهوه اي يا سياه به علت تخريب عضله رسوب ميوگلوبين در ادرار)

یک نوع رتیل




زخم ایجاد شده توسط یک رتیل در مناطق جنوبی ایران


سربازان ارتش امریکا در صحرای عراق با این رتیل مواجه شده اند!