پروتيوميكس چيست ؟ پروتيوميكس چيست؟
پروتيوميكس از جمله تكنيكهاي جديد مهندسي ژنتيك ميباشد كه چشم انداز كاربردهاي وسيع آن در شاخههاي مختلف علمي و فني از جمله، پزشكي، داروسازي، كشاورزي و غيره روشن است. اين شيوة نوين، نويدبخش آتيهاي درخشان در حيطة علوم زيستي بخصوص بيوتكنولوژي است و بنظر ميرسد پس از ژنوميكس، راهگشاي جنبههاي ناشناختهاي از علوم باشد. مطلب زير كه از سايت www.taglichbrothers.com انتخاب وترجمه شده است، به اين موضوع پرداخته است:
پروتيوميكس عبارت است از مطالعه و تعيين خصوصيات همه پروتئينهاي موجود در بدن انسان يا ساير سازوارهها (ارگانيزمها). اين درحالي است كه ژنوميكس عبارت است از مطالعه و تعيين خصوصيات همه ژنهاي يك موجود زنده. بنابراين پروتيوميكس مرحلة پس از ژنوميكس بهشمار ميرود. سوال اين جا است كه ارتباط پروتيوميكس و ژنوميكس چيست و چگونه ميتوان از آنها در مطالعات زيستي بهره جست؟
ژنها سطح نهايي كنترل را براي همه خصوصيات قابل تشخيص و فرايندهاي متابوليكي موجودات زنده معين ميكنند. با اين وجود ژنها بهخودي خود قابل استفاده نيستند. آنها شبيه قطعات يك خودرو و يا قطعات چوبي براي بنا كردن يك خانه هستند كه تنها در صورت اتصال صحيح به يكديگر ميتوانند نمايانگر يك ماشين يا يك خانه باشند.
بنابراين وقتي صحبت از ژن به ميان ميآيد، تشخيص پروتئين به عنوان فرآورده نهايي يك ژن نيز اهميت پيدا ميكند. در سادهترين شكل، ژن را ميتوان ساختاري دانست كه چگونگي ساخت يك پروتئين خاص را ديكته ميكند. همانطور كه به كمك حروف موجود روي صفحه كليد ماشين تايپ ميتوان آنها را به شكلهاي مختلف در كنار هم قرار داد تا يك لغت، جمله و پاراگراف ساخته شود، حروف مولكولي الفباي ژنتيك را نيز ميتوان به اشكال مختلف و نامحدود در كنار يكديگر قرار داد تا ژنهاي مختلف ساخته شوند. در اين صورت هر ژن ساختار لازم براي خلق يك پروتئين متفاوت را فراهم ميكند. ما ميتوانيم پروتئينها را به دو دسته پروتئينهاي ساختماني(StructuralProteins) و پروتئينهاي عملگر(FunctionalProteins) تقسيمبندي كنيم. پروتئينهاي ساختماني شكل واقعي بدن موجودات زنده را ميسازند. به عبارت ديگر اين پروتئينها به عنوان بخشي از پوست، استخوان و ماهيچههاي بدن هستند. همچنين در سطوح مولكولي، اين پروتئينها سازنده گيرندههاي سطحي(SurfaceReceptor) هستند كه سلول را قادر ميسازند نسبت به هورمونها و محركهاي عصبي واكنش نشان دهد. پروتئينهاي عملگر كه به نام آنزيم شناخته ميشوند، كنترل كننده كليه واكنشهاي شيميايي هستند كه فرآيندهاي متابوليك لازم براي حيات موجود زنده را هدايت ميكنند.
بهمنظور درك كليه فرايندهاي پيچيده كه در بدن موجودات زنده اتفاق ميافتد، ما نياز به دانستن ژنوميكس داريم؛ بدينترتيب خواهيم توانست مباني ژنتيك موجودات زنده را بطور كامل درك كنيم. اما براي آنكه قادر باشيم نقايص ژنتيكي و اشتباهات مولكولي را درمان كنيم، نياز به دانستن پروتيوميكس داريم؛ بدينترتيب ما درك كاملي از فراوردههاي پروتئيني ژنها را به دست خواهيم آورد. با ساخت يك دارو كه بر روي يك پروتئين خاص ايجاد كننده يك بيماري عمل ميكند، ممكن است بتوانيم به جاي حذف اثرات جانبي آن بيماري به درمان واقعي آن دست يابيم.
مطالعه پروتيوميكس انسان اميد دستيابي به داروهاي اثربخش جديدي را برانگيخته است. به عنوان مثال ممكن است بتوان سرطان را بدون بر جاي گذاشتن اثرات جانبي مضر كه معمولاً در نتيجه شيمي درماني بروز ميكنند، درمان كرد. مطالعه پروتيوميكس باكتريها نيز دانشمندان را قادر ميسازد تا آنتيبيوتيكهاي جديدي را توليد نمايند كه مشكل مقاوم شدن باكتريها را نداشته باشند. پروتيوميكس انقلاب بزرگي است كه علم پزشكي را دگرگون خواهد ساخت و نسل جديد داروها را پديد خواهد آورد و به دنبال آن اقتصاد دنيا را متحول خواهد ساخت.
در حال حاضر چند شركت وجود دارند كه تحقيقات خود را براي دستيابي به داروهاي جديد بر روي پروتيوميكس معطوف ساختهاند. ازجمله اين شركتها ميتوان سلرا ژنوميكس گروپ، مايريد ژنتيك و سايتيژن را نام برد. شركتهايي مثل بيوژن، آمژن و ژنتك كه پيش از اين سودهاي كلاني را از محل فروش فرآوردههاي زيستي به دست آوردهاند نيز در حال ظرفيتسنجي براي سرمايهگذاري در زمينه پرتيوميكس هستند.
در پايان اين دهه پروتيوميكس بر فراز صنايع بيوتكنولوژي و داروسازي جهان قرار خواهد گرفت و شكي وجود ندارد كه شركتهاي عظيم داروسازي، بسياري از داروهاي حاصل از پروتيوميكس را روانه بازارهاي جهاني خواهند ساخت