آنچه بايد از شترمرغ بدانيم
پرورش شتر مرغ از سال 1860 در كشور افريقاي جنوبي به صورت جدي آ‎غاز گرديد و سپس در ساير نقاط دنيا گسترش يافت. امروزه در بسياري از كشورها پرورش شتر مرغ انجام مي شود. كشور ايران هم چند سالي است مبادرت به واردات اين پرنده نموده و در امر پرورش آن گام نهاده است. در طي چند سال گذشته مطالعاتي برروي پارامترهاي توليدي، جوجه كشي، تغذيه و پرورش اين پرنده صورت گرفته كه توأم با موفقيت هايي دراين زمينه بوده است. قابل ذكر است كه تاكنون در ايران محصولات حاصل از كشتار اين پرنده به بازار عرضه نشده است.

محصولات اين پرنده شامل گوشت، چرم، پروساير محصولات فرعي است. گوشت پرنده قرمز بوده و از خواص آن مي توان پايين بودن ميزان چربي، كلسترول، تردي خاص و بالا بودن ميزان پروتئين را نام برد. چرم اين پرنده چرمي با ظاهري زيباست و درساخت انواع محصولات چرمي به كار مي رود. نوع ديگر چرم حاصل از پوست ناحيه ساق پاي شترمرغ است كه از صفحات فلسي، مانند پوست مارمولك تشكيل شده و در ساخت محصولات چرمي و به خصوص پوتين گاو چران ها استفاده مي شود.پرهاي شتر مرغ در ساخت انواع گردگيرها استفاده مي شود و خاصيت گردگيري بالايي دارد. همچنين ازپرشتر مرغ در تزيين علم در مراسم مذهبي، ساخت انواع كلاه ها و شال گردن ها استفاده مي شود. ساير محصولات فرعي اين پرنده شامل پوسته تخم مي باشد كه از تخم هاي بي نطفه در زمان جوجه كشي به دست مي آيد. برروي اين تخم ها كارهاي هنري از جمله نقاشي و حكاكي صورت گرفته و با قيمت هاي گزافي به فروش مي رسند. به طور كلي از كليه اجزاي اين پرنده استفاده مي شود. شترمرغ در سن 10 تا 14 ماهگي كشتار مي گردد و در اين سن حدود 100 تا 120 كيلوگرم وزن دارد. گوشت حاصل از اين پرنده بيشتر از قسمت ران مي باشد كه در حدود 30 تا 35 كيلوگرم است. همچنين پوستي به مساحت 3/1 تا5/1 متر مربع استحصال مي گردد.



پرورش مولدين

شتر مرغ در سن 2 تا 3 سالگي به بلوغ جنسي مي رسد و تا مدت زيادي بارور باقي مي ماند. پرنده نر در زمان بلوغ به رنگ سياه با پرو بال سفيد رنگ و شتر مرغ ماده به رنگ قهوه اي تا خاكستري است. بارزترين نشانه در شتر مرغ نر، قرمزي رنگ ساق پا ، نوك و اطراف چشم است كه ارتباط مستقيمي با قدرت جنسي نر دارد. هرچه اين قرمزي بيشتر باشد پرنده از قدرت نرينگي بيشتري برخوردار است.

شتر مرغ نرو ماده به صورت جفت تا دسته هاي چند تايي و نيز به صورت گله نگهداري مي شوند. اين تركيبات بسته به ميزان زمين موجود و امكانات، قدرت جنسي نرها و اهداف اصلاح نژادي متفاوت مي باشد. هيچ استاندارد خاصي در اين رابطه وجود ندارد و مدير مزرعه با شناسايي پرندگان و اهداف مورد نظر روش مناسب را انتخاب مي نمايد. شتر مرغ ها در سال درحدود 6 تا 8 ماه تخمگذاري نموده و بقيه سال را استراحت مي كنند. در ايران اين زمان از حدود بهمن ماه آغاز گشته و تا آبان ماه ادامه دارد. بديهي است در مناطق مختلف اين زمان متغيير باشد. در طول فصل تخمگذاري هر پرنده ماده به طور متوسط 40 تا 60 تخم مي گذارد. البته در بعضي از پرندگان (از جمله در كشورمان) اين ركورد به 120 عدد تخم مرغ هم مي رسد. به طور متوسط از هر پرنده ماده در سال حداقل 20 عدد جوجه سالم تا زمان كشتار بايستي توليد گردد تا اين فعاليت به صورت اقتصادي ادامه يابد.

توليد مثل پرنده به عوامل زيادي از جمله ژننتيك ، شرايط آب و هوايي، سلامت پرنده و به خصوص جيره مناسب بستگي دارد. استرس از عوامل منفي در تخمگذاري پرنده مي باشد. معمولاً براي هر پرنده بالغ حداقل 250 متر مربع در گردشگاه در نظر گرفته مي شود كه البته بهتر است فضاي متعلقه بيش از اين باشد. فضاي مسقف (سايبان) به ازاي هر پرنده بالغ در حدود 8 متر مربع و ارتفاع حصار در حدود 2 متر مي باشد. در شرايط طبيعي هر پرنده بعد از گذاشتن حدود 18 عدد تخم برروي تخم ها نشسته و جوجه كشي طبيعي انجام مي گيرد. در مزارع از ماشين هاي جوجه كشي استفاده مي گردد. در سال اول تخمگذاري، ميزان تخم گذاري نسبتاً پاببن است ولي در سال هاي بعد به طور قابل ملاحظه اي افزايش مي يابد و در زمان تخمگذاري پرندگان، بايستي آرامش كافي براي پرنده مهيا گردد و ازحضور بازديدكنندگان كاست. هر گونه استرس شامل تغيير جيره، صداهاي ناآشنا براي پرنده(پارس سگ، تراكتور، هوايي و ....) حضور بازديدكنندگان، ترس و حتي تغييرات آب وهوايي برروي تخمگذار و باروري تخم ها اثر مستقيم دارد. در زمان فصل استراحت بايستي غذا با فيبربالا، پروتئين و انرژي پايين در اختيار پرنده قرار گيرد و افزايش وزن پرندگان را كنترل نمود . وزن اضافي در فصل توليد اثر منفي در جفتگيري و تخم گذاري دارد. در فصل استراحت بايستي ويتامين و مواد معدني به اندازه كافي در اختيار پرنده قرار گيرد.



جوجه كشي مصنوعي شترمرغ

شتر مرغ ماده معمولاً بين ساعت 4 تا7 بعدازظهر تخمگذاري مي كند. بلافاصله بعد از تخم گذاري بايستي تخم ها توسط كارگر جمع آوري شده و به محل جوجه كشي منتقل شوند.

دوران جوجه كشي 42 روز مي باشد. درجه حرازرت دستگاه جوجه كشي 3/36 درجه سانتي گراد و رطوبت در حدود 20 تا 25 درصد است. وزن تخم به طور متوسط در حدود 5/1 كيلوگرم بوده و در پايان دوران جوجه كشي بايستي در حدود 13 تا 15 درصد از وزن تخم كاهش پيدا كند. در غيراينصورت ممكن است مشكلاتي در جوجه در آوري ايجاد گردد. معمولاً تخم ها به مدت يك هفته جمع آوري و در درجه حرارت و رطوبت مناسب نگهداري شده و سپس تخم هاي بي نطفه از دستگاه خارج مي گردند. در روز سي و هشتم تخم ها به هچر منتقل شده و تا زمان خروج از تخم در دستگاه باقي مي مانند. بهتر است جهت خشك شدن و فعاليت نسبي پرنده، به او اجازه داد تا به مدت 6 تا 12 ساعت دردستگاه هچر باقي بماند و سپس خارج گردد. بهداشت دستگاه و سالن جوجه كشي بسيار مهم بوده و بايستي حتي الامكان از ورود افراد متفرقه به محيط جوجه كشي خودداري شود. جوجه ها به هنگام تولد وزني در حدود 700 تا 1000 گرم دارند. بند ناف توسط آيودين ضدعفوني مي گردد. كف بيني هاي هچري نيز بايد اصطكاك كافي داشته باشند تا از بازشدن پاها درجوجه جلوگيري به عمل آيد. چنانچه جوجه نتواند از تخم خارج شود بايستي به جوجه كمك شود. اين امر نياز به كسب تجربه كافي داشته و هر گونه مداخله عجولانه سبب نتايج منفي درهچ خواهدشد.



پرورش جوجه

پس از خروج از تخم جوجه ها بايستي درحرارت 30 تا 32 درجه سانتي گراد قرار گيرند. بهتر است اين حرارت در زير منبع حرارتي (لامپ هيتر، مادر مصنوعي) براي جوجه مهيا شده و اجازه انتخاب را براي جوجه فراهم آورد. در صورتي كه شرايط جوي اجازه دهد مي تواند جوجه را 24 ساعت بعداز درآمدن از تخم در فضاي آزاد قرارداد. مراقبت از جوجه در سنين اوليه بايستي با دقت انجام شود. بهداشت سالن كاملاً رعايت شده و شب ها شرايط مناسب از نظر دما و تهويه براي جوجه ها فراهم شود. عفونت كيسه زرده از متداول ترين علل مرگ و مير جوجه ها تا سن حدود 14 روزه گي است. اين عفونت مي تواند از طريق تخم، دستگاه جوجه كشي، بندناف و نيز غذا و خوردن مدفوع(از طريق روده) به كيسه زرده منتقل شود. عدم جذب به موقع كيسه زرده باعث عفونت و مرگ جوجه خواهد شد. هرگونه استرس نيز مي تواند شرايط را براي باقي مانده كيسه زرده در بدن جوجه و عفونت آن فراهم نمايد. از ديگر علل مرگ و مير در جوجه ها را مي تواند عفونت هاي باكتريايي، اسهال و مشكلات فيزيكي پانام برد. غذا 24 ساعت بعداز هچ بايستي در اختيار جوجه قرار گيرد. غذا بايستي داراي انرژي و پروتئين بالا و از نظر املاح معدني وويتامين ها بالانس باشد. چند روزي طول مي كشد تا جوجه خوردن آب و غذا را بياموزد واين مدت زمان كافي را براي جذب كيسه زرده فراهم مي نمايد. قرار دادن يك جوجه بزرگ تر در ميان جوجه هاي تازه به دنيا آمده عمل آموختن خوردن و آشاميدن را به جوجه ها آسان مي سازد. جوجه هاي مريض و غيرفعال را بايستي سريعاً از ساير پرندگان جدا نموده و در فضاي ديگر تحت درمان قرار داد.

انباشتگي اجسام خارجي از قبيل سنگ، چوب و ساقه در پيش معده و سنگدان از ديگر عوامل مرگ و مير جوجه ها تا سن چهارماهگي مي باشد. هرگونه استرس از قبيل بالانس نبودن جيره (از نظر موادغذايي ، مواد معدني وويتامينه و غيره) نيز بيماري و عدم آرامش و سلامت پرنده مي تواند به اين مسأله منجر گردد. بنابراين حتي الامكان سعي شود محيط پرورش جوجه ها عاري از هرگونه اجسام خارجي باشد. واكسيناسيون جوجه ها عليه بيماري نيوكاسل در كشورمان الزامي است. تلفات ناشي از اين بيماري توسط بعضي از مزارع در ايران گزارش شده است. جوجه ها به بيماري آنتروتوكسمي نيز حساس هستند. واكسيناسيون جوجه عليه اين بيماري توصيه مي گردد. اين بيماري غيرواگير بوده و عامل اصلي آن استرس است. (تغييرات جيره حمل و نقل، ترس، تراكم جوجه هاو....) جوجه ها به سرعت رشد كرده و درسن يك ماهگي در حدود 3 تا 6 كيلوگرم وزن دارند. با افزايش سن جوجه ها بايستي فضاي بيشتري در اختيار آنان قرار داد. گردشگاه جوجه ها بايستي داراي سايبان بوده و خاك بهترين انتخاب به عنوان بستر مي باشد. بستر فضاي مسقف بهتر است از جنس بتن باشد تا به راحتي بتوان آن را شست وشو داد و ضدعفوني كرد. در بعضي از مزارع از سيستم حرارت زيرزميني به عنوان منبع حرارت استفاده مي نمايند. اين مسأله باعث گرمي بستر و آرامش پرنده و نيز كاهش تلفات ناشي از عفونت كيسه زرده خواهد شد. در سن سه ماهگي جوجه ها وزني بين 20 تا 30 كيلوگرم خواهند داشت. بعداز سن 3 ماهگي جوجه ها نسبتاً مقاوم بوده و تلفات كاهش مي يابد. بعداز سن 3 ماهگي بيشتر تلفات ناشي از مسائل فيزيكي است. از سن سه ماهگي تا پايان يكسالگي (زمان كشتار) جوجه ها در فضاهاي محصور نگهداري مي شوند. معمولاً به ازاء هر پرنده، حداقل 50 متر مربع فضاي گردشگاه در اختيار قرار مي گيرد. فضاي سايبان براي هرپرنده نيز 5 متر مربع است. بنابراين بعداز سن سه ماهگي پرندگان نياز به سالن هاي بسته نخواهند داشت. بعداز سن سه ماهگي پرندگان به سرما و گرما بسيار مقاوم هستند. پرندگاني كه به عنوان مولد انتخاب مي شوند بعداز سن يكسالگي از جيره هاي نگهداري استفاده مي نمايند.