نقش و کاربرد انرژی هسته ای در کشاورزی

[فلفل نمك]

انرژی هسته ای در کشاورزی
تحقيقات كشاورزی

تزايد روزافزون جمعيت و كمبود مواد غذايي در دنيا موجب توجه دانشمندان به ازدياد محصولات كشاورزي و همچنين بهبود كيفيت آنها گرديده است. در اين راستا مواد راديواكتيو به كمك بررسي‎هاي كشاورزي شتافت و انقلاب عظيمي در كشاورزي به وجود آورد به طوري كه عناصر راديواكتيو يا نشاندار در اكثر رشته‎هاي كشاورزي از جمله مديريت آب و خاك و تغذيه گياهي، اصلاح نباتات و ژنتيك، دامپروري، كنترل آفات، صنايع غذايي و محيط زيست مورد استفاده قرار گرفته‎اند.
نيل به سوي كشاورزي پايدار بستگي به تعامل بين مواد غذايي خاك و منابع آبي موجود جهت توليد عملكرد مناسب دارد. در اين خصوص با استفاده از ايزوتوپ‎ها مي‎توان ميزان مطلوب كاربرد كودهاي شيميايي، بهترين زمان مصرف آنها، مكان و مقدار آنها در خاك، بررسي فعاليت ميكروارگانيسم‎هاي خاكزي و همچنين نحوة انتقال عناصر غذايي در خاك و گياه را بررسي نمود.
استفاده از روش ايجاد موتاسيون به منظور تنوع بخشيدن به محتويات ژنتيكي با هدف ارتقاء صفات كمي و كيفي در گياهان زراعي مورد توجه خاص قرار گرفته است. از طرف ديگر با توجه به اينكه مصرف مواد شيميايي به منظور حفظ و نگهداري مواد غذايي نه تنها براي مصرف‎كنندگان بلكه براي محيط زيست مضر مي‎باشد، استفاده از پرتودهي محصولات كشاورزي به عنوان يك روش بي‎خطر استريليزه كردن در اكثر كشورهاي جهان متداول شده است. در رابطه با كنترل آفات از طريق پرتودهي و عقيم نمودن حشرات نيز گام‎هاي بسيار مثبتي در نقاط مختلف دنيا برداشته شده است.

[فلفل نمك]

مباني فيزيك هسته‎اي ايزوتوپ‎ها (ويژگي‎ها و كاربرد)

اتم‎هاي يك عنصر را كه عدد اتمي يكسان و عدد جرمي متفاوت دارند، ايزوتوپ‎هاي آن عنصر مي‎نامند (بارهاي مثبت كه همان تعداد پروتون‎ها مي‎باشند را عدد اتمي و مجموع تعداد پروتون‎ها و نوترون‎هاي هستة يك اتم را عدد جرمي آن مي‎گويند).

ايزوتوپ‎هاي يك عنصر، اتم‎هايي هستند كه تعداد بارهاي مثبت موجود در هسته و نيز تعداد الكترون‎هايشان يكسان ولي تعداد نوترون‎هاي موجود در هستة آنها با هم متفاوت است. اغلب عناصر چند ايزوتوپ دارند و چون ساختار الكتروني ايزوتوپ‎ها يكسان است، واكنش‎هاي شيميايي آنها نيز مشابه مي‎شود (شكل 4-1). براي تشخيص هويت يك ايزوتوپ، عدد اتمي آن به صورت شاخص در پايين و سمت چپ نماد شيميايي آن، و عدد جرمي يا تعداد كل نوكلئون‎هاي آن به صورت شاخص در بالاي نماد شيميايي آورده مي‎شود. براي مثال سه ايزوتوپ اكسين را مي‎توان به صورت ، و نشان داد. اما از آنجا كه عدد اتمي مترادف با نماد شيميايي است معمولاً شاخص پايين حذف مي‎گردد. بنابراين به عنوان مثال ايزوتوپ اكسيژن به صورت o16 نمايش داده مي‎شود. بايد توجه داشت كه فراواني همة ايزوتوپ‎ها با هم برابر نيست به عنوان مثال در مورد اكسيژن، 975/99 درصد اتم‎هاي طبيعي از نوع ‎o16 مي‎باشند. در حالي كه انواع ‎o17 و ‎o18 به ترتيب 037/0 درصد و 204/0 درصد از اكسيژن طبيعي را تشكيل مي‎دهند. در بين عناصر شيميايي، تعداد محدودي از آنها در مطالعات بيولوژيك مورد استفاده قرار مي‎گيرند و هر كدام از آنها حداقل داراي دو ايزوتوپ پايدار هستند.

[فلفل نمك]

تابش گاما ‎ پرتوهاي گاما عبارتند از تابش‎هاي الكترومغناطيسي تك انرژي كه از هسته‎هاي برانگيخته حاصل از تبديل پرتوزا گسيل مي‎شوند. به عبارت ديگر هرگاه هسته‎اي به هر علت در حالت تهييج قرار گيرد، انرژي تهييج خود را به صورت فوتون گاما ساطع مي‎كند. در اغلب واپاشي‎هاي و ، هستة دختر به حالت تحريك شده قرار مي‎گيرد كه اين انرژي تحريكي هسته به صورت فوتون‎هاي گاما از هسته تابش مي‎شود تا هسته به تراز انرژي پايين‎تر يا پايدار برگردد. نمايش عمومي توليد گاما را مي‎توان به صورت ‎ نشان داد. مانند:

اكتيويته ويژه
يكي از مشخصه‎هاي مهم راديو ايزوتوپها، اكتيويتة ويژة آنها يعني ميزان اكتيويته در هر گرم از عنصر يا ماده است كه برحسب واحدهاي مختلفي از جمله بكرل بر گرم ‎(Bq/g)، ميكروكوري بر گرم ‎ ، واپاشي بر ميلي‎گرم در ثانيه ‎(dps/mg) و يا واپاشي بر ميلي‎گرم در دقيقه ‎(dpm/mg) بيان مي‎شود.

[فلفل نمك]

نيمه عمر مدت زمان لازم براي كاهش هر ايزوتوپ پرتوزا به نصف مقدار اوليه‎اش، معياري از سرعت تبديل آن ايزوتوپ پرتوزا به ايزوتوپي ديگر است. اين دورة زماني را نيمه عمر مي‎نامند و براي هر ايزوتوپ خاصيتي تغييرناپذير مي‎باشد. نيمه عمر ايزوتوپ‎هاي پرتوزاي مختلف از چند ثانيه تا چند ميليارد سال متغير است.
بنابراين با توجه به مفهوم نيمه عمر مشخص مي‎شود كه پس از گذشت ‎n نيمه عمر از يك ايزوتوپ پرتوزا، كسر باقي مانده آن عبارت است از: كه در اين فرمول ‎0A اكتيويتة اوليه و ‎A اكتيويتة برجاي مانده پس از ‎n نيمه عمر است.

[فلفل نمك]

كاربرد راديو ايزوتوپ‎ها براي سهولت بيشتر مي‎توان كاربرد راديو ايزوتوپ‎ها را به چند بخش اصلي تقسيم كرد كه عبارتند از:
الف) تحت تابش قرار دادن يك مادة هدف به منظور ايجاد تغييراتي در خواص فيزيكي، شيميايي يا بيولوژيكي آن كه اين تغييرات ممكن است خاصيت يا سودمندي مادة هدف را تقويت كنند و يا آن را از بين ببرند.
ب) تزريق مقدار اندك راديوايزوتوپ به مواد به منظور رديابي آنها در يك فرايند خاص كه به عنوان مثال مي‎توان به مطالعات مربوط به فرسايش و رديابي جريان آب به منظور پيدا كردن منابع آب اشاره نمود.
ج) چشمه‎هاي ثابت پرتو را به عنوان سنجش‎گر يا وسيلة اندازه‎گيري براي بعضي كميت‎ها مورد استفاده قرار مي‎دهند. مثلاً در اندازه‎گيري ضخامت، چگالي و بازرسي پرتونگاري مي‎توان از راديوايزوتوپ‎ها استفاده كرد.
د) چشمه‎هاي ثابت پرتو را براي توليد قدرت، گرما يا روشنايي نيز مورد استفاده قرار مي‎دهند.

[فلفل نمك]

عمرسنجي با ‎c14 بمباران زمين به وسيلة پرتوهاي كيهاني يك منبع ثابت نوتروني در جو توليد مي‎كند. اين نوترون‎ها با نيتروژن موجود در جو واكنش انجام داده و توليد ‎C14، ‎H3 و احتمالاً مقدار كمي ‎He4 با ‎Be11 مي‎نمايند. ‎C14 و ‎H3 پرتوزا هستند و نيمه عمر ‎C14 برابر با 5720 سال است. فرض مي‎شود كه كربن پرتوزا براي تشكيل 2CO با اكسيژن ايجاد واكنش مي‎كند و اين 2CO14 با دي‎اكسيد كربن جو مخلوط مي‎شود. بنابراين مي‎توان گفت كه جذب نوترون‎هاي حاصل از پرتوهاي كيهاني معادل با توليد دي‎اكسيد كربن پرتوزاي مخلوط با دي‎اكسيد كربن جوي است. چون گياهان از 2CO تغذيه مي‎كنند و حيوانات نيز آنها را مصرف مي‎كنند، پس گياهان و حيوانات هم پرتوزا خواهند بود.
نظريه‎ها و آزمايشهاي گوناگون نشان مي‎دهند كه بين آهنگ واپاشي كربن پرتوزا و آهنگ توليد آن در تمام موجودات زنده تعادل برقرار است. هنگامي كه موجود زنده مي‎ميرد، جذب راديوايزوتوپ متوقف مي‎شود و ‎C14 پرتوزا در بافت‎ها وا مي‎پاشد. در نتيجة اين عمل شدت اكتيويتة مادة راديواكتيو به تدريج كاهش مي‎يابد كه اين كاهش متناسب با نيمه عمر راديواكتيو خواهد بود. با استفاده از فرمول زير مي‎توان زمان سپري شده از مرگ مواد آلي را تخمين زد.

در اين فرمول،
‎0A = اكتيويتة اوليه
A = اكتيويتة فعلي
‎ = ضريب تجزيه كه بستگي به نيمه عمر مادة راديواكتيو دارد و عبارت است از:

كه در اين فرمول، نيمه عمر كربن 5720 سال در نظر گرفته مي‎شود (5720 = ‎ ).
‎e = پاية لگاريتم طبيعي (71828/2)
‎t = تعداد سال‎هاي سپري شده از هنگام مرگ (عمر نمونه)
مثال: اگر از يك تكه چوب كه از يك محل قديمي به دست آمده باشد، حدود 10 شمارش در دقيقه به ازاء هر گرم چوب داشته باشيم، سن اين تكه چوب به صورت زير قابل محاسبه است.
از آنجايي كه تعداد 15 واپاشي در دقيقه بر گرم براي ‎C14 به طور ثابت موجود مي‎باشد، طبق فرمول فوق‎الذكر خواهيم داشت:

t = سال 3356
اصولاً جداسازي ‎C14 از نمونه‎ها مشكل است چون نمونه‎هاي مورد نظر هزاران سال پس از مرگشان ممكن است دستخوش تغييرات زيادي شده باشند. به همين دليل عمرسنجي با ‎C14 به خودي خود چندان قابل اعتماد نيست.

اثرات بيولوژيكي پرتوها
پرتوها را از نظر اثراتي كه در برخورد با ماده به جاي مي‎گذارند به دو دسته مي‎توان تقسيم‎بندي نمود كه عبارتند از پرتوهاي غير يون‎ساز و پرتوهاي يون‎ساز.
پرتوهاي غير يون‎‎ساز عبارتند از نورمرئي، ماوراء بنفش ‎(UV)، مادون قرمز ‎(IR)، ماكروويو، مادون صوت، ليزر و غيره. به دليل دارا بودن اثرات بيولوژيكي متفاوتي كه اين پرتوها دارند، در اين جا از بحث در مورد آنها خودداري مي‎شود.
پرتوهاي يون‎ساز در اثر برخورد با سلول‎ها، بافت‎ها و مولكول‎هاي تشكيل دهندة مواد حياتي ارگان‎هاي بدن باعث ايجاد پديدة يونيزاسيون و تحريك مي‎شوند كه متعاقب آن ضايعات و آسيب‎هاي ناشي از آن بروز مي‎نمايند.
انسان هميشه در معرض پرتوهاي ناشي از چشمه‎هاي طبيعي بوده است و اصولاً پرتوهاي تأثيرگذار را مي‎توان به دو دسته تقسيم كرد:
الف) پرتوهاي كيهاني كه از فضا به زمين مي‎رسد.
ب) پرتوهايي كه به وسيلة مواد راديواكتيو در اطراف ما تابش مي‎شوند.
بنابراين ملاحظه مي‎شود محصولات تمدن و پيشرفت فن‎آوري به همراه خود خطراتي را نيز دربردارند. به عبارت ديگر اكثر محصولات يا وسايلي كه فايده‎اي مي‎رسانند، داراي مضراتي نيز مي‎باشند و استفاده از آنها هنگامي توجيه منطقي دارد كه سود آن بيش از زيان آن باشد. به عنوان مثال انرژي الكتريسيته با وجود مخاطراتي كه دارد به مقدار زياد و در سطح وسيع مورد استفاده قرار مي‎گيرد.
با توجه به مطالب فوق، هدف ارائه اين مبحث آشنايي دقيق و علمي با اثرات زيان‎بار پرتوهاي يون‎ساز بر انسان، با در نظر گرفتن كلية محدوديت‎هاي مطالعات در اين زمينه مي‎باشد.

[فلفل نمك]

سلول زنده و اثرات پرتوها سلول، واحد ساختماني و واحد كار حياتي موجود زنده است و هر سلول از سلول قبلي به وجود مي‎آيد.
ساختمان سلول بدن انسان از دو قسمت سيتوپلاسم و هسته تشكيل شده است كه حدود 70 درصد آنها را آب تشكيل مي‎دهد. رشد طبيعي عمل تقسيم و ترميم جراحات سلولي به وسيلة هسته كنترل مي‎شود و سيتوپلاسم كه اجزايي نظير ميتوكندري (مركز توليد انرژي)، سانتريول‎ها (اداره تقسيم سلولي)، ليزوزوم‎ها (حاوي مواد آنزيمي درون سلول) و غيره مي‎باشند، اعمال جذب و دفع سلول و ساير اعمال حياتي را انجام مي‎دهند.
مهمترين عوامل در حساسيت سلول نسبت به پرتو عبارتند از:
الف) قدرت تكثير سلول
ب) مدت زمان مراحل تقسيم سلول
ج) مرحله تقسيم سلول هنگام برخورد پرتو.
از طرف ديگر، در رابطه با اثرات غيرمستقيم پرتوها قابل ذكر است كه اين‎گونه اثرات عمدتاً از نوع راديوشيمي مي‎باشند. اين اثر بر روي آب كه مهمترين جزء مادة زنده است ظاهر مي‎شود به اين ترتيب كه پرتوهايي نظير گاما باعث تغييراتي در مولكول‎هاي آب به شرح زير مي‎شود كه در واقع موجب مي‎شوند راديكال‎هاي آزاد و فعال كه از نظر شيميايي براي سلول‎ها سمي هستند، توليد گردند.

سپس الكترون توليد شده با يك مولكول آب به صورت زير تركيب مي‎شود:

مولكول منفي آب نيز بلافاصله تجزيه مي‎شود:
تشكيل يون‎هاي ‎h+ و ‎oh- از نظر بيولوژيكي چندان حائز اهميت نيستند زيرا تمامي مايعات بدن به طور طبيعي حاوي مقادير زيادي از هر دو يون مذكور هستند. راديكال‎هاي آزاد ‎oh با يكديگر تركيب شده و ايجاد پراكسيد هيدروژن با آب اكسيژنه مي‎كنند كه يك اكسيد كنندة قوي به حساب مي‎آيد.

[فلفل نمك]

اصلاح نباتات از طريق ايجاد موتاسيون اصلاح نباتات هنر بهبود ژنتيكي گياهان است و هدف كلي آن بهبود خصوصياتي از گياهان است كه در ارزش اقتصادي آنها نقش دارد. تنوع ژنتيكي به منزلة خون زندگي براي فعاليت‎هاي اصلاح نباتات است و موتاسيون يا جهش اين تنوع ژنتيكي را افزايش مي‎دهد. موتاسيون، حاصل تغيير ناگهاني در مواد وراثتي سلول مي‎باشد و از پديده‎هاي مهم طبيعت زنده محسوب مي‎شود زيرا منشأ اصلي تنوع در موجودات زنده موتاسيون مي‎باشد و در واقع مادة اوليه مورد استفاه در انتخاب طبيعي را فراهم مي‎كند و به اين طريق در تحول موجودات زنده نقش به سزايي دارد به طوري كه بدون آن موجودات زنده قادر به سازش با شرايط اكولوژيكي متفاوت نمي‎شدند و نتيجتاً اين همه تنوع زيستي كه در حال حاضر در طبيعت وجود دارد، امكان‎پذير نمي‎گرديد.
قدمت موتاسيون را مي‎‎توان معادل قدمت علم ژنتيك دانست زيرا نخستين بار Hugode Vries هلندي در سال 1901 ضمن مطالعات مورفولوژيكي بر روي گياه پامچال ‎(Oenothera lamarkiana) به اين پديده مهم پي برد و ظهور خصوصيات جديد ارثي در اين گياه را موتاسيون ناميد. هرچند كه پيش از نامبرده داروين دريافته بود كه گونه‎ها قابليت جهش يا دگرگوني ناگهاني دارند و به همين نحو لينه نيز متوجه شده بود كه تعدادي از موتاسيون‎ها، سيستم طبقه‎بندي و نامگذاري را دچار پيچيدگي مي‎كنند اما در آن زمان ماهيت اين پيده به درستي درك نشده بود. اما به راستي تعريف اصلي جهش يا موتاسيون چيست؟
تغيير در ساختار ژنتيكي (ژنوتيپ) موجودات زنده اعم از اين كه بروز خارجي (فنوتيپي) پيدا بكند يا نكند، تغيير جهشي يا موتاسيون و محصول چنين جهش و تغييري، جهش يافته يا مونانت خوانده مي‎شود. واژة ‎موتاسيون از ‎Mutatio (كلمة لاتين) به معناي يك تغيير عمده و اساسي و ناگهاني مشتق شده است. اما تا قبل از آنكه شيوه‎هاي جديدي براي استخراج و جداسازي ژن‎ها به عنوان قطعاتي از ‎DNA به دست آيد، تنها راه درك و فهم وجود ژن‎ها و بررسي و تعيين نقش آنها، مطالعه تنوع ژنتيكي و وراثت بود. با بررسي يك تغيير و تفاوت موروثي كاملاً مشخص در فنوتيپ يك موجود زنده منشأ آن را به يك ژن خاص نسبت مي‎دادند و آن تغيير را موتاسيون مي‎خواندند. اگرچه هنوز مشاهدة تغييرات فنوتيپي مهمترين و ابتدايي‎ترين شيوة عملي تشخيص موتاسيون محسوب مي‎گردد، اما امروزه كاملاً روشن است كه اين تعريف ناقص و نارسا است زيرا بسياري از موتاسيون‎ها به علل مختلف به تغييرات فنوتيپي منجر نمي‎شوند. گاهي نيز آسيب و تغيير در ماده ژنتيكي ممكن است در ژن‎هايي رخ بدهد كه از حيث اطلاعات ژنتيكي غيرفعال باشند. نظير قطعات صامت در زنجيرة ‎DNA كه اساساً از آنها رونويسي صورت نمي‎گيرد. يا در ژن‎هايي صورت بگيرد كه از آن نوع ژن به تعداد زياد و مكرر در ‎DNA وجود دارد. آسيب در اين نوع ژن‎ها نيز اثر فنوتيپي ايجاد نمي‎نمايد. اما به طور كلي آن تغيراتي در ماده ژنتيكي، موتاسيون محسوب مي‎شوند كه غيرعادي و دائمي باشند. بنابراين با توجه به موارد فوق‎الذكر و با در نظر گرفتن حداقل شرايط و ويژگي‎هاي تغييرات موتاسيوني مي‎توان گفت كه «موتاسيون فرايند يا پويشي است كه موجب تغيير مجموعة توارثي سلول و نهايتاً ايجاد يك موجود زنده‎اي با ويژگي‎هاي جديد ژنتيكي مي‎گردد يا به عبارت ديگر موتاسيون، يك تغيير قابل وراثت است كه بر كروموزوم اثر دائم مي‎گذارد و منجر به ايجاد يك موجود جهش يافته يا موتانت مي‎شود».
برخي از تغييرات وتاسيوني دائمي و برخي نيز موقتي هستند كه به آنها موتاسيون شرطي هم گفته مي‎شود. يعني تا زماني كه شرايط تغيير موتاسيوني وجود داشته باشد، فنوتيپ موتانت بروز مي‎كند و باقي مي‎ماند ولي با از بين رفتن شرايط يا علل، فنوتيپ موتانت نيز ناپديد مي‎گردد كه به عنوان مثال مي‎توان به موتانت‎هاي حساس به درجه حرارت اشاره نمود.
برخي از تغييرات موتاسيوني بر سرنوشت موجود زنده اثر مي‎گذارند و موجب مرگ موجود مي‎گردند كه به آنها موتاسيون مهلك گفته مي‎شود. برخي ديگر از تغييرات موتاسيوني سبب مرگ ژنتيكي موجود يعني توقف توليد مثل يا عقيمي در موجودات بالاتر مي‎شوند.
اصولاً زماني از اصلاح با روش موتاسيون استفاده مي‎شود كه:
1- صفت مورد نظر در ژرم پلاسم گياه مربوطه در بانك ژن موجود نباشد و حتي در طبيعت بين خويشاوندان وحشي نيز مشاهده نگردد.
2- صفت مورد نظر در گونه‎هاي خويشاوند موجود باشد اما امكان انتقال آن صفت ميسر نبوده و يا با مشكلات و صرف زمان و هزينه‎هاي سنگين همراه باشد.
3- ژن صفت مربوطه در گونه‎هاي خويشاوند موجود بوده و امكان انتقال آن نيز ميسر باشد ولي آن صفت با ساير صفات نامطلوب تشكيل يك بلوك ژني را داده باشند به طور يكه امكان شكستن آن بسيار مشكل باشد.
4- زماني كه رقم مورد نظر براي اصلاح داراي ژنوتيپ منحصر به فردي است كه نبايد به وسيلة تلاقي شكسته شود.
5- زماني كه دستيابي به صفتي جديد، مدنظر باشد. مثل تنوع رنگ در گل‎هاي زينتي و يا حالت خاصي از گياه.
6- زماني كه امكانات اجراي يك پروژة اصلاح به روش موتاسيون مهيا باشد.
7- روش بسيار مفيد جهت اهلي كردن گونه‎هاي وحشي است.
انواع موتاسيون‎ها را مي‎توان به دو دسته اصلي تقسيم نمود كه عبارتند از:
الف) موتاسيون طبيعي يا خودبه‎خودي: موتاسيون‎هاي طبيعي اغلبدر اثر پرتوهاي كيهاني و با فركانس كم در طبيعت به وقوع مي‎پيوندند. فراواني اين موتاسيون‎ها بسيار كم است به طوري كه تشخيص و پيدا كردن تغييرات مطلوب عموماً مشكل مي‎باشد و در واقع به صورت يك عامل بازدارنده در برنامه‎هاي اصلاحي ظاهر مي‎شوند.
ب) موتاسيون القايي: عاملي كه ايجاد موتاسيون مي‎نمايد، موتاژن (جهش‎زا) ناميده مي‎شود و به وسيلة اين عامل مي‎توان به طور مصنوي موتاسيون القايي را در موجودات ايجاد نمود.
اصولاً موتاژن‎ها به دو دستة اصلي تقسيم مي‎شوند كه از انواع فيزيكي و شيميايي مي‎باشند. موتاژن‎هاي فيزيكي شامل حرارت و به ويژه پرتوها يا تشعشعات مي‎باشند. مواد شيميايي زيادي نيز به عنوان موتاژن شناخته شده‎اند كه براي مثال مي‎توان به اسيد نيتروز، اتيل متان سولفونات ‎(EMS)، دي اتيل سولفونات ‎(DES)، هيدرازين هيدرات ‎(HZ)، مالئيك هيدرازين ‎(MH)، هيدروكسيل آمين ‎(HA)، نيتروزومتيل اوره ‎(NMU) و گاز خردل اشاره نمود.

[فلفل نمك]

پرتوهاي موتاژنيك سرگروه موتاژن‎هاي فيزيكي، پرتوها مي‎باشند كه شامل پرتوهاي يونيزان (يون‎ساز) و غيريونيزان (غير يون‎ساز) مي‎باشند. از پرتوهاي يونيزان مي‎توان به پرتوهاي ايكس، آلفا، بتا، گاما، پروتون‎ها و نوترون‎ها اشاره نمود. پرتو ماوراء بنفش از گروه غيريونيزان محسوب مي‎شود.

[فلفل نمك]

پرتوهای ايكس پرتوهاي ايكس همانند پرتوهاي گاما و نور ماوراء بنفش شامل امواج الكترومغناطيس مي‎باشند كه البته از نظر طول موج با يكديگر متفاوت هستند به طوري كه طول موج پرتوهاي ايكس و گاما بين 001/0 تا 10 نانومتر و طول موج نور ماوراء بنفش 2000 تا 3000 نانومتر مي‎باشد.
در دستگاه‎هاي مولد پرتوهاي ايكس، الكترون‎ها توسط يك شتاب دهندة الكتريكي درون محفظة خلاء با موانعي از جنس تنگستن يا موليبدن برخورد مي‎كنند و در يك لحظه متوقف مي‎شوند. اصولاً استفاده از دستگاه‎هاي مولد پرتوهاي ايكس با طول موج بلند چندان رايج نيست و معمولاً از دستگاه‎هاي توليد پرتو ايكس با طول موج كوتاه استفاده مي‎شود زيرا قدرت توليد اين پرتوها با طول موج آنها نسبت معكوس دارد. زماني كه از پرتوهاي ايكس استفاده مي‎شود بايستي اعداد مربوط به ولتاژ دستگاه (براساس ميلي‎آمپر)، ضخامت و نوع فيلتر، فاصلة تيوپ تا مانع، مقدار و قدرت پرتو يادداشت شود.