مسجد چهارخانه رشت
اين مسجد در محله چهارسرا واقع است. در فهرستي که از محلات قديمي هشتگانه شهر تهيه شده است از چهار سرا نيز ياد شده است. زماني نيز به اين به اين محل دهکده چهارسرا بنايي ساده به طول و عرض 17/20×12/5 متر با شش ستون وسط است. سقف لمبه کوبي و بام سفال سر است.

---------------
مسجد بديع الله رشت
اين بنا در محله بديع الله شهر رشت واقع شده و در سال 1344 ه.ق توسط بديع الله ساخته شده است. بنايي زيبا و نسبتا بزرگ است که گنبد مدور حلب پوشي در ميان دارد. پوشش شيرواني بخش هاي ديگر مسجد بر روي سه ستون بزرگ که در پايين هشت ضلعي در وسط ، مدورو در بالا چهار ضلعي هستند قرار مي گيرد. مسجد از بيرون داراي نماي دو طبقه است. ازاره داخلي مسجد داراي کاشي کاري و محراب مسجد گچبري نسبتا ساده اي است.
مسجد پيرسرا رشت
اين بنا در محله پير سراي رشت واقع شده است و بنايي نسبتا قديمي به طول 11/10 و عرض 8/5 متر است. فيلپايي در وسط مسجد است و ازارع مسجد کاشي*کاري است. در کنار محراب در بزرگي قرار دارد که به اتاقي به طول و عرض 6/30 و 4/90 متر باز مي شود. در اين اتاق قبر ملا رجب*علي پير سرا قرار دارد.
-----------------
مسجد جامع امشه رشت
اين بنا در دهکده امشه سنگر رشت واقع شده و از آثار دوره قاجاريه است. فضاي داخلي مسجد به طول و عرض 14×4 متر داراي غرفه هاي مخصوص زنان پنجره هاي مشبک چوبين طاقچه ها و روف هايي است. در چهار ضلع مسجد در زير طاق کتيبه اي از هفت بند محتشم کاشاني و در بالاي محراب چهار رديف کاشي*کاري است. در جلوي بنا ايواني به طول 18/70 و عرض 4/5 متر هشت ستون چوبي قرار دارد. طرف باختري ستون ها فيلپاي آجري هشت ضلعي و دو طرفين ايوان شاه نشين هايي قرار دارد.
اين بنا در روستاي جورشر لشت نشا در استان گيلان واقع شده و از آثار دوره قاجاريه است. مسجد بنايي مرتفع است که از آجر ساخته شده است. طول مسجد 20 و عرض آن 14 متر است. در خاور و باختر مسجد دو غرفه چوبين براي زنان ساخته شده است. پوشش بيروني بنا شيروان و پوشش داخلي تيرهاي چوبي است که بر روي چهار ستون چوبي بر پابه آجري قرار گرفته است. محراب مسجد سفيد کاري ساده است و در کنار آن سنگ نوشته مرمري به ابعاد 24×75 سانتي متر بر ديوار نصب کرده اند. اين مسجد به شماره 1785 به ثبت تاريخي رسيده است.
---------------
مسجد جامع رشت
اين بنا در محله بازار واقع شده و در طول زمان بارها بازسازي شده است. بدين خاطر نيز اطلاعي از بناي اوليه آن در دست نيست. بر اساس نوشته ميرزا حسن خان اعتماد السلطنه در «مرات البلدان» باني اين مسجد را پدر و برخي مادر هيات الله خان رشتي ذکر کرده اند که در سال 1277 يا 1278 هجري به کلي منهدم شد و بناي بزرگ*تري به جاي آن ساختند که کار ناتمام ماند. در حدود 1383 ه.ق مسجد ناتمام طعمه حريق شد تا اين که جمعي از بازرگانان به دستور آيت الله حاج محمود ضياري آن را بازسازي کردند. محراب زيباي کاشي کاري مسجد کار کاشي سازان اصفهاني است. در اين مسجد سنگ نوشته اي مورخ 1234 ه.ق از زمان فتح علي شاه قاجار وجود دارد که متن آن ارتباطي به بناي مسجد ندارد.
مسجد چله خانه رشت
اين بنا در محله استاد سراي رشت واقع شده و در حدودسال هاي 1242-1244 ه.ق توسط ميرزا محمد طاهر مستوفي بنا گرديده و در دوره بعد توسط حاج شيخ مهدي لاکاني تعمير و مرمت شده است. مسجد فعلي بنايي به ابعاد 16/70×8/30 متر است که پوشش آن در وسط بر روي سه فيلپا قرار مي گيرد. در گوشه بنا گلدسته آجري و در شمال بنا مدرسه اي با شش حجره قرار دارد. پوشش داخلي لمبه کوبي و پوشش هاي خارجي سفال سر است. درب ضلع جنوبي شبستان مسجد محرابي کاشي*کاري با گچ*بري مقرنس ساده قرار دارد که در بالا و طرفين آن نوشته هايي است. کتيبه بالاي محراب متضمن نام باني پادشاه دوران فتح*علي شاه و تاريخ 1242 ه.ق است. کتيبه هاي داخل و دو طرف محراب نيز مورخ 1243-1244 ه.ق هستند. كاشي*کاري آن ها نيز عمل استادمحمد تقي کاشي پز قزويني است در کنار مسجد تکيه اي بوده که بعدها از بين رفته است.
---------------
مسجد کاسه فروشان رشت
اين بنا در بازار خرازهاي رشت واقع شده و بناي اوليه آن از آثار دوره دوره قاجاريه و از مساجد بزرگ شهر است. طول اين مسجد 18/5 و عرض آن 14 متر است. با ساختن سه فيلپاي بزرگ فضاي داخلي مسجد را به چهار قسمت کرده اند. محيط هر يک از فييپاها 3/25 متر است. پايه هاي آن ها هفت رديف کاشي به رنگ سبز و سياه به ارتفاع 108 سانتي متر است. در قسمت خاوري مسجد محوطه*اي به طول 8/60 و عرض 7/10 متر واقع شده که پوشش آن برد و فيلپاي مدور متکي است و قسمت زنانه مسجد را تشکيل مي دهد. ازاره مسجد به ارتفاع 98 سانتي متر با کاشي*کاري دوره قاجاريه پوشش يافته است. اين مسجد با پوشش سفال سر داراي مناره آجري نسبتا کم ارتفاعي است. متصل به مسجد مدرسه علوم ديني مهديه با کتيبه اي به تاريخ 1363 ه.ق واقع است.
---------------------
مسجد حاجي سميع رشت
اين بنا در محله ساغري سازان شهر رشت واقع شده و در دوره قاجاريه به صورت مسجد و مدرسه توسط حاج سميع خان رشتي بنا گرديده است. طول و عرض مسج غير از محوطه زير غرفه زنانه در باختر مسجد 19/30×17/20 متر است. فضاي داخلي مسجد توسط فيلپاهايي به چهار قسمت تقسيم شده است. ارازه تعدادي از فيلپاها داراي کاشي کاري است. پوشش داخلي مسجد لمبه کوبي و پوشش خارجي آن سفال سر است. در سمت جنوب مسجد در گذشته مدرسه علوم ديني قرار داشته که در دوره اخير مدرسه جديدي به جاي آن ساخته شده است.
مسجدچهل تن خميران رشت
اين بنا در محله خميران رشت واقع گرديده و از آثار دوره قاجاريه است. طول بنا از داخل 10 و عرض آن 8/5 متر است. دو فيلپاي قطور هشت ضلعي در وسط مسجد است که پايه آن ها تا يم متر کاشيکاري دوره قاجاريه دارد. ازاره داخل بنا کاشي*کاري سال 1353 ه.ق ايت در ضلع شمالي مسجد ايواني چوبينن به طول 14 و عرض 1/40 متر با هشت ستون چهار سوي ساخته اند. سقف داخل لمبه کوبي با درزپوش و از بيرون سفال سر است. ماذنه اي کوچک و آجري با پوشش سفالي بر فراز بنا ديده مي شود.
----------------
مسجد ساغري سازان رشت
اين بنا در محله ساغري سازان سهر رشت واقع شده و در سال 1204 به دستور حاجي تاجر شيرواني ساخته شده و بعدها سيد رضي رودباري – امام مسجد – آن را مرمت کرده است. اين مسجد به طول و عرض 18×11/60 متر داراي هشت فيلپا در دو رديف است پايه فيلپاها و ازاره محراب و شبستان مسجد کاشي*کاري شده است. اين مسجد داراي گلدسته اي است که بر آن کتيبه اي کاشي کاري به خط نستعليق متضمن آيات قرآني و سنگ نوشته اي به ابعاد 30×40 متر است و بر آن نام باني و تاريخ ساخت نوشته شده است.
-------------
مدرسه شاپور رشت
اين مدرسه، از بناهاي اوايل دوره پهلوي است كه بر سر راه رشت به بندرانزلي قرار دارد و اولين مدرسه به شيوه امروزي و با معماري نوبن در گيلان است. اين ساختمان. نخستين دبيرستان گيلان است كه در آن آمفي تئاتر، آزمايشگاه و ديگر تاسيسات جنبي نيز پيش بيني و ساخته شده است. اين بنا با شماره 1515 در فهرست آثار ملي كشور به ثبت رسيده است. علاوه بر اين مدرسه، مدرسه قديمي معروف به شهيد بهشتي نيز كه به دوره قاجاريه مربوط است در خيابان آزادگان رشت واقع شده و اثري جالب توجه مي باشد.


مسجد اكبریه

مسجد اكبریه در محله « گابنه » در شهر لاهیجان واقع شده وتاریخ ساخت آن مربوط به زمان حكومت فتحعلی شاه قاجار است. ساخت این مسجد به دلیل سعایت بدخواهان حاكم وقت لاهیجان به دربار شاهی و كاخ نامیدن این مسجد ، نیمه كاره رها شد. سنگ نبشته مرمری به خط نستعلیق كه بر دیوار ضلع شرقی مسجد جای دارد ، بانی مسجد را « حاج علی اكبرلاهیجانی» نامیده است. مسجد اكبریه از دو قسمت وضوخانه و شبستان تشكیل شده است. در حاشیه شبستان و متن محراب كاشی كاری همراه با خطوط نسخ و مزین به آیات قرآنی دیده می شود.وضوخانه ی مسجد در دو طبقه ساخته شده و هر طبقه دارای هشت ستون میانی است. از وضوخانه ی طبقه همكف ، سه در بزرگ چوبی به شبستان باز می شود. هر دو وضو خانه دارای پوشش گنبدی هستند.
ارتفاع تك مناره یا گل دسته ی زیبای مسجد از سطح زمین 18 متر است. این گل دسته در گوشه شمال شرقی ساختمان مسجد واقع شده و دارای سقفی هرمی شكل با پوشش بیرونی از كاشی به رنگ آبی آسمانی ، زرد ، سیاه و سفید است. این مسجد احتمالاً به عنوان مدرسه علوم دینی نیز مورد استفاده بود.
مسجد صفی

این مسجد كه به نام های دیگری چون "مسجد سفید" یا "مسجد شهیدیه" نیز نامیده شده ، محلی است كه شاه اسماعیل به هنگام فرار به گیلان در زمان كودكی مدتی ، در جوار آن اقامت داشت. شاه عباس صفوی پس از كشتن صفی میرزا از كرده خود پشیمان شد و دستور داد تا در محل مرگ فرزندش یعنی همین محل ، مسجدی بنا كنند. به همین دلیل این مسجد را شهیدیه نیز نامیده اند.مسجد صفی دارای پلانی مربع شكل است و در حوالی بازار شهر رشت قرار دارد. شبستان مسجد دارای سه فیلپای قطور مركزی ، از شرق به غرب است. سر ستون ها به گچ بری هایی پر كار به نقش گل وازاره(آن قسمت ا ز دیوار اتاق و یا ایوان كه از كف طاقچه تا روی زمین بود. )ستون ها با كاشی های چهار گوش منقوش آراسته شده اند. از دیگر جنبه های زیبای بنا ، گچ بری ها و كاشی كاری قسمت محراب است كه با آیاتی از قرآن كریم تزیین شده است. در وسط محراب تاریخ 1244 هـ . ق و بر روی یك كاشی ، تاریخ تجدید بنای مسجد در سال 1344 هـ . ق نقش بسته است.
مسجد دارای گل دسته ای هشت گوش منفرد و بامی پوشیده از سفال است.



مسجد گلشن

این مسجد در محله ی راه پشته ، در غرب رودخانه لنگرود قرار دارد و در دوران قاجاریه ساخته شده است. ازاره ی دیوارهای شبستان ، كاشی آبی رنگ منقوش به نقوش گیاهی و هندسی است. درِ قدیمی مسجد با دعاهای مذهبی تزیین شده است. الحاقات بنا مربوط به عصر پهلوی است.
مسجد انزلی محله

این مسجد در شمال غربی پل خشتی ، نزدیك رودخانه لنگرود قرار دارد و در زمان قاجار شكل گرفته است. سیاحان متعددی در زمان قاجار از این مسجد نام برده اند. درِ قدیمی آن دارای كتیبه هایی از آیات و ادعیه است. خطاط این آیات « حسین رمضانعلی » و تاریخ كتابت آن 1268 هـ . ق است. ازاره شبستان كاشی كاری است و قسمت زنانه در طبقه دوم قرار دارد.
اسپی مزگت ( مسجد سفید)

مسجد سفید كه در گویش تالشی به اسپی مزگت مشهور است ، در كنار رودخانه « دینا چال » در میان جنگل های انبوه و در بین راه مواصلاتی انزلی به هشتپر ( تالش ) جای گرفته است. بعضی آن را « آق مسجد» و نیز « مسجدعبداللهی» می نامند.با توجه به وجود كتیبه ای به خط كوفی ، ساخت این مسجد به اوایل دوره اسلامی نسبت داده شده است. با توجه به بقایای این ساختمان احتمالاً پلان بنا متشكل از رواق میانی و دهلیزهایی در اطراف بود. عرض این دهلیزها 340 سانتیمتر و ارتفاع آنها از كف حدود 70/ 5 متر است. پایه های رواق ( ایوان ) به صورت هشت گوش و در قسمت فوقانی پایه ، طاق هلالی شكسته وجود دارد.
از وجوه تزیینی بنا كتیبه ای به خط كوفی برجسته در قسمت درونی دهلیز است. این كتیبه به طول 6 متر ، حاوی آیات گچ بری از سوره توبه است و پایین آن نقوش گیاهی برجسته به چشم می خورد.



مسجد جامع جورشر

این مسجد در جورشر لشت نشا واقع شده و بانیان آن « محمدخان » و « میر اسماعیل » در دوره قاجار بوده اند. بر اساس كتیبه موجود ، بنا در سال 1318 هـ . ق مرمت شده است.مسجد جامع جورشر دارای پلان مستطیل شكل و چهار ستون چوبی در داخل شبستان ، دردو طبقه است. طبقه اول مخصوص مردان و طبقه بالا مربوط به زنان است. كاشی كاری ازاره ، هفت رنگ با نوشته های آیات قرانی به خط ثلث است. سنگ مرمر كنار محراب دارای 6 بیت شعر به تاریخ 1206 هـ . ق است. اُرسی ( پنجره هایی كه در آنها با بالا و پایین رفتن باز و بسته می شد) های قدیمی با شیشه های رنگارنگ و دستك حاشیه طبقه بالا ، جالب توجه است.

مسجد جامع ، لاهیجان

این مسجد در ضلع غربی میدان سردار جنگل ( چهار پادشاه) واقع شده و در دوره ی كیاییان بنا گردیده است. بنای اصلی مسجد در طول زمان دچار تغییرات بسیار شده ، ولی قسمت هایی از بقعه مانند ایوان ، سردر و مناره از قدمت بنا خبر می دهند. « سلطان محمد كیا» در عید قربان 893 هجری در این مسجد نماز گذارده است. شبستانِِ گنبددار و بزرگ قسمت زنانه در طبقه دوم ، از عظمت بنا نشان دارد. ستون های قطور میانی در چند سال اخیر تغییر شكل یافته اند. فرمانی از « سلطان حسین صفوی » بر سنگ مرمر و با تاریخ 1106 هجری در ایوان سر در و كنار در ورودی نصب شده است. كاشی كاری ایوان در چند سال اخیر ایجاد شده است.