برخی از زنان و دختران به ندرت در زمان خون ریزی‌ های قاعدگی احساس ناراحتی کرده و فقط گه ‌گاه دچار انقباضات و دردهای خفیف می ‌شوند، در حالی که عده‌ ای دیگر به علت سردرد، خون ریزی فراوان و انقباضات شدید رحم مجبور به غیبت از کار و مدرسه می ‌شوند. با این همه، قاعدگی پدیده ‌ای است که هر ماه در طول سال‌ ها اتفاق می ‌افتد.
چنانچه امید به زندگی در بدو تولد یک زن، 67 سال باشد با یک محاسبه ساده می ‌توان گفت: خانمی با سیکل‌ های قاعدگی سی روزه که هر بار پنج روز دچار خون ریزی می ‌شود، در واقع یک دهم از عمرش را(حدود 5/6 سال از عمر باروری اش را که بین 10 تا 49 سالگی است) در حال خون ریزی قاعدگی به سر می ‌برد و اگر هم با درد و ناراحتی شدید همراه باشد، می ‌توان ادعا کرد که بخش مهمی از زندگی وی که می‌ باید صرف تحصیل و کار شود، به بطالت و بیهودگی خواهد گذشت.
قاعدگی دردناک(یا دیسمنوره) چیست؟
" دیسمنوره " (Dysmenorrhea)واژه ای یونانی به معنای قاعدگی دردناک است که در علم پزشکی، برای اشاره به ناراحتی ‌های دوران قاعدگی(شامل: تهوع، استفراغ، اسهال، ضعف و بی حالی، تنش، احتباس مایعات در بدن، درد های پشت و پاها، خستگی و افسردگی) به کار برده می ‌شود.
قاعدگی دردناک به چه علت به وجود می‌ آید؟
رحم یک عضله است و مانند هر عضله‌ ای به انقباض و استراحت در می‌ آید. اکثر انقباضات رحم هرگز احساس نمی‌ شوند، ولی انقباضات قوی رحم، دردناک هستند. رحم در طی انقباضات قوی ممکن است با قدرت و تواتر بیش از حد به انقباض در آمده و خون ‌رسانی به خود را به طور موقت قطع کند. به نظر می ‌رسد که علت بروز این انقباضات، افزایش تولید موادی به نام "پروستاگلاندین ‌ها"(Prostaglandins) در دوران خون ریزی قاعدگی می ‌باشد. میزان تولید بالای "پروستاگلاندین ‌ها" درد های دوران قاعدگی را شدیدتر می ‌کند.
انواع دیسمنوره(قاعدگی دردناک):
قاعدگی دردناک به دو دسته دیسمنوره اولیه و ثانویه تقسیم می ‌شود:
در " دیسمنوره اولیه "، دردهای دوران قاعدگی از ابتدای شروع قاعدگی در سن بلوغ آغاز گردیده و تا آخر دوران باروری ادامه می‌ یابد. " دیسمنوره ثانویه " بر اثر یک علت جسمانی ایجاد شده و به طور معمول شروعی دیرتر دارد. به عبارت دیگر، درد قاعدگی به دلیل آسیب شناسی لگنی را " دیسمنوره ثانویه " گویند. در این حالت، زن پس از مدت‌ ها قاعدگی عادی و بدون درد، دچار قاعدگی دردناک می‌ شود.
"دیسمنوره ثانویه" از این لحاظ با "دیسمنوره اولیه" متفاوت است که درد بر اثر وجود یک نابهنجاری یا بیماری در رحم، لوله‌ ها یا تخمدان‌ ها به وجود می‌ آید و هر چند ممکن است شبیه به انقباضات و دردهای قاعدگی باشد، اما غالبا تا پس از قطع خون ‌ریزی‌ های ماهیانه، همچنان تداوم داشته و ممکن است در مواقع دیگری از سیکل قاعدگی نیز دست دهد.
شایع ‌ترین علل "دیسمنوره ثانویه" را:
* عفونت ‌ها،* آدنومایوزیسAdenomyosis))(رشد خوش خیم بافت ‌های دیواره رحم)،
* اندومتریوزیس((Endometriosis(کاشته شدن بافت آستر مخاطی رحم در خارج از رحم)
* و چسبندگی‌ های لگنAdhesions))(جوشگاه‌ ها یا چسبندگی دو سطح به یکدیگر)
تشکیل می ‌دهند.
تشخیص افتراقی "دیسمنوره اولیه و ثانویه" به طور قطع با پزشک معالج است. پزشک با توجه به تاریخچه باروری، سیکل‌ های قاعدگی، معاینه لگنی و یافته‌ های آزمایشگاهی، این دو را از یکدیگر تفریق داده و فرآیند درمانی مناسب را پیش می ‌گیرد.
درمان "دیسمنوره ثانویه"، بستگی به علت ایجاد کننده آن دارد و ممکن است به درمان دارویی یا جراحی احتیاج داشته باشد.
"دیسمنوره اولیه" که به خاطر تولید بیش از حد "پروستاگلاندین ‌ها" ایجاد می ‌گردد، شایع ‌تر است. این مواد به طور طبیعی توسط سلول‌ های آندومتر(آستر داخلی رحم) و دیگر بخش‌ های بدن ساخته می ‌شوند. "پروستاگلاندین‌" های ساخته شده در رحم باعث انقباض رحم شده و به ریزش آستر مخاطی ساخته شده در طول سیکل قاعدگی کمک می‌ کنند. در صورت تولید بیش از حد این مواد، خانم ‌ها ممکن است در طول خون ریزی‌ های قاعدگی، دچار درد بیش از حد شوند. از طرفی، "پروستاگلاندین ‌ها" می ‌توانند فرد را دچار تهوع، استفراغ، اسهال و سردرد کنند.
درمان ‌های مفید برای "دیسمنوره اولیه" عبارت ‌هستند از:
استراحت، قرار دادن حوله گرم بر نواحی تحتانی شکم یا کمر(به مدت 5 تا 30 دقیقه)، ورزش‌ های هوازی(آئروبیک)، اصلاح تغذیه و استفاده از داروها.
رهنمودهای تغذیه ‌ای جهت کاهش درد و ناراحتی ‌های دوران قاعدگی:
با رعایت رهنمودهای تغذیه‌ ای ذکر شده و دریافت مکمل‌ ها و گیاهان دارویی(Herbs)، می‌ توان درد و ناراحتی ‌های دوران خون ریزی‌ های قاعدگی را کاهش داد:
- در روز 8 تا 9 لیوان آب بنوشید.
- مقادیر کافی کلسیم(1000 میلی ‌گرم در روز) دریافت کنید.
- دریافت اسیدهای چرب ضروری که در ماهی ‌های آب سرد، آجیل و دانه ‌های مغزدار(تخمه ‌ها) یافت می ‌شوند را افزایش دهید.
- دریافت مواد غذایی پالایش یافته(Refined foods)، شکر، مواد غذایی حاوی "متیل گزانتین ‌ها" (Methylxanthines) (از جمله قهوه و شکلات) را کاهش دهید.
- مصرف میوه‌ ها و سبزی ‌های تازه و غلات کامل(سبوس ‌دار) را افزایش دهید.
- دریافت منیزیوم(400 میلی ‌گرم در روز) و همین ‌طور ویتامینB6 (100میلی‌ گرم در روز) در سراسر سیکل قاعدگی می‌ تواند به تولید هورمون و آرامش بدن کمک کند.
- در طول خون ریزی‌ های قاعدگی می ‌توان از مقادیر بیشتری از این مکمل ‌ها(منیزیم تا 600 میلی‌ گرم در روز و ویتامینB6 تا 300 میلی‌ گرم در روز) استفاده کرد.
- دریافت ویتامین ای (400 تا 800 واحد بین‌المللی در روز) می‌ تواند به بهبود جریان خون در عضلات رحم کمک کند.
- دریافت روغن های امگا 3 (3- ( Omega Oils ( 1000 تا 1500 میلی ‌گرم یک تا دو بار در روز) می‌ تواند به کاهش التهاب کمک کرده و تولید هورمون ‌ها را در بدن خانم ها بهبود بخشد. این روغن ‌ها در دانه‌ های کتان، گل گاوزبان و روغن گل پامچال (Evening Rose) یافت می ‌شوند.
- دریافت نیاسین آمید(50 میلی‌ گرم و دو بار در روز) درد را کاهش می ‌دهد. این مکمل را از هفت روز قبل از شروع خونریزی‌ های قاعدگی شروع کرده و در تمام طول مدت روزهای خونریزی قاعدگی ادامه دهید. مصرف ویتامین C (300 میلی‌ گرم در روز) به طور همزمان می ‌تواند به افزایش اثرات نیاسین آمید کمک کند.
نتایج تحقیقات انجام شده نشان می ‌دهد که تشکیل سنگ کیسه صفرا (Chole Lithasis) در زنان مُسن ‌تر، مادران شیرده و زنان دچار "دیسمنوره" که سابقه مادری(ارثی) مثبتی از نظر سنگ‌ های صفراوی علامت ‌دار دارند، شایع ‌تر است.
تحقیق دیگری نشان می ‌دهد، که افزایش نسبت اسیدهای چرب اشباع نشده چند زنجیره به اسیدهای چرب اشباع شده از یک به سه، هیچ تغییری در علائم گزارش شده ایجاد نمی ‌کند. اما رعایت رژیم کم چربی(تامین صرفا 20 درصد از انرژی دریافتی از چربی ‌ها) در طول خونریزی ‌های قاعدگی و هفته قبل از شروع خونریزی قاعدگی، تفاوت فاحشی از نظر علائم مرتبط با احتباس آب ایجاد می‌ کند.
به نظر می ‌رسد رژیم کم چرب گیاه ‌خواری با افزایش غلظت گلوبولین ‌های متصل شونده به هورمون ‌های جنسی (Sex Hormone Binding Globulins) و کاهش وزن بدن، به کاهش طول مدت و شدت "دیسمنوره" و نیز کاهش طول مدت نشانه‌ های قبل از قاعدگی (Premenstrual Syndrome (PMS)) کمک می‌ کند. این نتایج به دلیل تاثیرات رژیم غذایی بر فعالیت استروژن می‌ تواند باشد.
در تحقیق دیگری از "منارک زودرس" (Early menarche)(شروع قاعدگی زودرس)، از خون ریزی طولانی مدت و شدید و مصرف کم ماهی، تخم ‌مرغ و میوه، به عنوان عوامل ایجاد کننده "دیسمنوره اولیه" یاد شده است.