در دل صخره‌ای بلند، برفراز دشت‌هایی وسیع و زیبا، دو اژدها خفته‌اند، دو اژدها از سنگ سرد که سال‌های سال است آتشی از دهانشان بیرون نیامده... درست مثل افسانه‌ها، اما این یک افسانه نیست!

اگر به شهر سلطانیه زنجان بروی و سراغ «داش‌کسن» را بگیری، همه تو را به‌سوی «معبد اژدها» که در فاصله کمی از شهر قرار دارد، راهنمایی می‌کنند؛ در حاشیه روستای «ویر»، جایی که می‌توانی سه غار سنگی را ببینی که در دل صخره‌هایی بزرگ شکل گرفته‌اند و هر کدام نقش‌های زیبایی دارند که همه از سنگ و در دل همین صخره‌ها تراشیده شده‌اند. شاید به‌همین دلیل هم به این منطقه می‌گویند «داش‌کسن» که به زبان آذری به‌معنی «سنگ‌بُر» است.


نقش این دو اژدها از معروف‌ترین و جذاب‌ترین نقش‌های این محوطه تاریخی است، طول آن پنج متر و ارتفاعش یک‌و‌نیم متر است. اژدها از قدیم در فرهنگ ایران وجود داشته است، ولی دو اژدهای داش‌کسن ایرانی نیستند، چینی‌اند! عجیب است، این قهرمانان افسانه‌های چینی در ایران و در نزدیکی زنجان چه می‌کنند؟


می‌گویند از معبد داش‌کسن در دو دوره تاریخی استفاده می‌شده: دوره اول زمان ساسانیان بوده است، اما از این دوره چیز زیادی باقی نمانده؛ دوره دوم، زمان فرمانروایی مغول‌ها در ایران، قرن هشتم هجری بوده است. زمانی که ایلخان مغول، ارغون از دنیا رفت، الجای‌خاتون، خواهر سلطان محمد خدابنده تصمیم گرفت به معبد شکلی تازه بدهد. برای همین از هنرمندان چینی دعوت کرد تا معبد را تزیین کنند.


به‌جز دو اژدها، آثار هنری زیبای دیگری هم در این معبد توجه بیننده را به‌خود جلب می‌کند. محراب‌هایی در دو طرف نقش دو اژدها با مقرنس‌های ظریف و زیبا و همین‌طور نقش‌های تزیینی معبد نشان می‌دهند هنرمندانی که این نقش‌ها را به‌وجود آورده‌اند، چه چینی چه ایرانی، در کارشان مهارت زیادی داشته‌اند.


حالا این بنا صدمه‌های زیادی دیده، آن‌قدر که وقتی از دور به آن نگاه می‌کنی، چیزی نمی‌بینی مگر یک صخره و تکه‌هایی از سنگ که در دامنه آن ریخته،‌ با وجود این هنوز هم به‌خاطر نقشه معماری‌اش و همین‌طور به‌خاطر نقش‌های تزیینی‌اش، یکی از ارزشمندترین بناهای سنگی ایران به‌حساب می‌آید و به‌خاطر ردپای هنر چین در آن، منحصر به‌فرد و بی‌نظیر.
هنوز بعضی از مقرنس‌های محراب‌ها سالم مانده‌اند