قرآن پژوهان، خطاب هاي قرآن را به دو دسته تقسيم كرده اند:

1. خطاب ويژه مرد يا زن؛ مانند:

«وَ الْوالِداتُ يُرْضِعْنَ أَوْلادَهُنَّ...» (بقره (2)، آيه 233.)

و «كُتِبَ عَلَيْكُمُ الْقِتالُ...»(بقره (2)، آيه 216.).


2. خطاب مشترك كه دو گونه است:

گاهي با عنوان فراگيري مانند واژه «ناس»، «انسان» و «مَنْ» عموم انسان ها را خطاب مي كند؛ مانند:

«يا أَيُّهَا النَّاسُ اعْبُدُوا رَبَّكُمُ الَّذِي خَلَقَكُمْ وَ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ»(بقره (2)، آيه 21.) و

«يا أَيُّهَا النَّاسُ اتَّقُوا رَبَّكُمُ الَّذِي خَلَقَكُمْ مِنْ نَفْسٍ واحِدَةٍ وَ خَلَقَ مِنْها زَوْجَها وَ بَثَّ مِنْهُما رِجالاً كَثِيراً وَ نِساءً وَ اتَّقُوا اللَّهَ الَّذِي تَسائَلُونَ بِهِ وَ الْأَرْحامَ إِنَّ اللَّهَ كانَ عَلَيْكُمْ رَقِيباً»(نساء (4)، آيه 1.) و...

گاهي نيز در ظاهر از لفظ مذكر استفاده مي كند؛ ولي اشاره به همگان دارد؛ مثل:

«يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا»(نساء (4)، آيه 136.)،

«يا أَيُّهَا الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتاب»(نساء (4)، آيه 47.)، «لَقَدْ كانَ لَكُمْ فِي رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ»(احزاب (33)، آيه 21.) و... .


درباره شيوه اخير بايد به نكاتي توجه كرد:

يكم.
دستورها و معارف قرآني در مورد مرد و زن يكسان است؛ گرچه صيغه هاي آن مذكر است. اين مسئله به جهت قاعده ادبي «تغليب» است. در زبان هايي مانند عربي - كه براي مرد و زن، دو گونه فعل (مذكر و مؤنث) وجود دارد - در مواردي كه جمع مورد نظر باشد، صيغه مذكر به كار مي رود. بنابراين «يا ايها الذين آمنوا» هم شامل زنان مي شود و هم مردان. از اين رو تاكنون هيچ مفسر و يا آشنا به زبان و ادبيات، نگفته است كه مجموع خطاب هاي قرآن اختصاص به مردان دارد.

دوم.
اين گونه سخن گفتن در ميان انسان ها، معمول است و اختصاص به قرآن ندارد؛ به خصوص در مقام قانون گذاري، از الفاظ و ضماير مذكر استفاده مي شود؛ ولي معناي عموم اراده مي گردد.


صالح قنادي
سایت پرسمان